حوزه خلیج‌فارس ویژگی‌های خاص خود را دارد به خاطر اهمیت استراتژیک خلیج‌فارس». شواهد نشان می دهد که تا امروز، مذاکرات هسته‌ای ژنو بر این اولویت سایه انداخته بود اما با رسیدن به یک توافق هسته‌ای اولیه در ژنو3 ، اکنون دولت روحانی به اولویتش در سیاست خارجی توجه بیشتری نشان می دهد.
درروزهای اخیر، ترمیم رابطه با کشورهای عربی به یکی از بحث‌های جدی دولت تبدیل شده است. وزیر خارجه امارات به ایران سفر کرده و با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود و حسن روحانی، رئیس‌جمهور، دیدار کرده است و چهارشنبه این هفته نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق به ایران می‌آید. بحرین کشوری که از سال89 به بعد روابطش با ایران را به حداقل رسانده اعلام کرده است از ایران برای حضور در اجلاس امنیتی منامه دعوت کرده و این طرف، وزیر خارجه کشورمان گفته است که به‌زودی به عربستان سفر می‌کند.
عربستان؛ فصل افت‌وخیز
عربستان در سال‌های اخیر خصمانه‌ترین روابط را با ایران داشته است؛ از ماجرای طرح سناریوی ترور سفیر عربستان در واشنگتن گرفته تا گردن‌زدن برخی شهروندان کشورمان در این کشور. دولت آل‌سعود در همراهی با رژیم صهیونیستی برای جلوگیری از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان پیشقدم شد و بندر بن‌سلطان، شاهزاده عربستانی در حمایت از گروه‌های تروریستی علیه ایران قدم برداشت. روابط 2کشور، به‌ویژه به‌خاطر مواضعشان در ماجرای بحران سوریه و حمایت عربستان از تروریست‌های سوری و همچنین دخالت نظامی عربستان در سرکوب شیعیان بحرین به بدترین حالت خود رسید.
با روی کار آمدن دولت یازدهم ، مقامات عربستان متوجه شدند که روحانی رویکردی متفاوت با احمدی‌نژاد دارد؛ اگرچه برخی سیاستمداران عربستانی بدبینانه به موضوع نگاه می‌کنند مثلا عبدالله العسکر، رئیس کمیته امور خارجی شورای مشورتی عربستان که چیزی شبیه به پارلمان است برای نشان دادن تفاوت روحانی و احمدی‌نژاد از تعبیر جالبی استفاده کرده و می‌گوید که قطعا روحانی مانند احمدی‌نژاد حرف‌های تند نخواهد زد اما به‌نظر من تفاوت بین احمدی‌نژاد و روحانی مثل تفاوت کوکاکولا و پپسی‌کولا است. اما حسن روحانی در نخستین نشست خبری خود درباره رابطه با این همسایه جنوبی خلیج فارس، سوابق خود را برای مقامات دولت آل‌سعود یادآوری کرد و گفت: «خوشحالم که نخستین تفاهم‌نامه امنیتی بین ایران و عربستان سعودی از طرف ایران با امضای بنده بود. انشاءالله در دولت آینده روابط بسیار خوب با همسایگان، به‌ویژه با عربستان خواهیم داشت».
3ماه بعد از آن نشست خبری و با ادامه رویکردهای خصمانه دولت آل‌سعود درباره ایران، این بار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که از او بهعنوان معمار روابط ایران و عربستان یاد می‌شود در گفت‌وگو با فایننشیال تایمز برای تنش‌زدایی بین ایران و عربستان اعلام آمادگی کردو گفت که حاضر است برای بهبود روابط با عربستان تلاش کند.
هاشمی‌رفسنجانی در بین رؤسای‌جمهور بیش از بقیه روابط حسنه با مقامات عربستانی داشته و دارد. او سعی کرده همیشه فراتر از شخصیت و جایگاه سیاسی خود بهعنوان یک روحانی متنفذ شیعی با سران آل‌سعود ارتباط داشته باشد. وی در این‌باره در گفت‌وگویی تاکید کرده است: «در عربستان که بودم آیت‌الله صافی نامه‌ای به من نوشتند و گفتند که شما روی مسائل بین دو کشور کار کنید».
در روزهایی که روابط دولت احمدی‌نژاد با دولت آل‌سعود به وخامت رفته بود، هاشمی به عربستان رفت و بهعنوان مهمان ویژه در کنفرانس بین‌المللی گفت‌وگوی اسلامی شرکت کرد. سفیر وقت این کشور در ایران از وی برای حضور در این کنفرانس دعوت کرده و گفته بود: «ملک‌عبدالله به‌دلیل جایگاه والایی که در دنیای اسلام برای حضرت‌عالی قائل هستند و معتقدند باید از اندیشه و دانش شما بهره کافی برد شخصا به من ماموریت دادند تا از جنابعالی برای حضور در این اجلاس دعوت به عمل آورم». این همان سفری بود که آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی مقامات سعودی را مجاب کرد که پس از گذشت سال‌ها، زیارت قبور متبرک بقیع برای مشتاقان شیعه و زائران اقصی نقاط جهان سهل‌تر از گذشته امکان‌پذیر شود و خود به باغ «فدک» رفت و در آنجا قدم زد. اکنون محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان هم گفته که به‌زودی به عربستان خواهد رفت. او در نشست خبری مشترک خود با احمد داوود‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، اظهار داشته که به عربستان هم سفر خواهم کرد. باید زمان دقیق آن معلوم شود و حتما منتظر گفت‌وگو با برادران خود در عربستان هم هستیم.
یک نکته را هم باید در چرخه روابط دولت روحانی با عربستان درنظر گرفت. حسن روحانی در سال84 در مقام دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در سفری به ریاض با ملک‌عبدالله، پادشاه این کشور دیدار کرده بود و چهره ناشناخته‌ای برای مقامات این کشور نیست. حالا در همان پست علی‌شمخانی نشسته است. شمخانی، وزیر دفاع دوران اصلاحات تنها شخصیتی است که بنا به سیاست تنش‌زدایی و توسعه روابط با عربستان نشان دولتی (مدال‌عبدالعزیز) را از پادشاه عربستان سعودی دریافت کرده است. باید دید آیا در روزهای آینده این ترکیب چهارنفره (آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، حجت‌الاسلام حسن روحانی، محمدجواد ظریف و علی شمخانی) می‌تواند روابط ایران با عربستان را با همه اختلاف‌هایی که بین 2کشور درباره ماجرای سوریه، پرونده هسته‌ای ایران، شیعیان بحرین وگروهک‌های تروریستی که علیه ایران فعالیت می‌کنند وجود دارد بهبود بخشد یا خیر؟
اماراتی‌ها پیشقدم شدند
سال86 نزدیک به 2سال از ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد گذشته بود که او عزم سفر به امارات متحده عربی کرد. محمود احمدی‌نژاد که تا پایان دولتش علاقه زیادی به ثبت «اولین‌ها» داشت، شاید می‌خواست نخستین رئیس‌جمهور ایرانی باشد که به این کشور سفر می‌کند و شد. او بهعنوان نخستین رئیس‌جمهور ایران در سفری دو‌روزه با مقامات این کشور دیدار کرد و بعد هم به عمان رفت. با این حال ادعاهای بزرگ امارات کوچک درباره جزایر سه‌گانه ایرانی در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد به بالاترین حد خود رسید. احمدی‌نژاد که در دولت اولش به این کشور سفر کرده بود در دولت دومش با یک سفر جنجالی، اعصاب مقامات اماراتی را به‌هم ریخت. او این بار ترجیح داد در قالب سفرهای استانی به جزیره ایرانی ابوموسی در آب‌های خلیج‌فارس برود و مورد استقبال ساکنان این جزیره هم قرار گرفت. اماراتی‌ها ادعا کردند که این سفر نقض گسترده حاکمیت امارات بر سرزمین خود است و در قالب شورای همکاری خلیج‌فارس جلسه فوق‌العاده تشکیل دادند. روابط ایران و امارات هم رفته‌رفته به کمترین حد خود رسید. با روی کارآمدن دولت روحانی اما این کشور نگاه مثبتی به دولت جدید مستقر شده در ایران دارد. امارات متحده عربی نخستین کشور عربی حوزه خلیج‌فارس بود که بعد از توافق هسته‌ای ژنو3 به ایران تبریک گفت و بلافاصله وزیر خارجه خود را راهی ایران کرد.
هفته گذشته شیخ عبدالله‌بن‌زاید آل‌نهیان، وزیر خارجه امارات با استقبال محمدجواد ظریف وارد ایران شد. او به دیدار روحانی، رئیس‌جمهور، رفت. حسن روحانی در دیدار این مقام اماراتی با بیان اینکه توسعه روابط در همه زمینه‌ها با کشورهای منطقه، به‌ویژه با امارات در دستور کار دولت تدبیر و امید است، گفت: «با توجه به تحولات اخیر، فرصت خیلی خوبی برای توسعه روابط سیاسی و همکاری‌های اقتصادی میان ایران و امارات ایجاد شده و انشاءالله تهران و ابوظبی از این فرصت جدید بهترین استفاده را به‌عمل خواهند آورد. جمهوری اسلامی ایران خواهان منطقه‌ای با ثبات و رو به رشد و توسعه است و باید با وحدت، اتحاد و یکپارچگی به این سمت حرکت کرده و همکاری‌های اقتصادی را توسعه داد». این سخنان در دیدار ظریف و شیخ عبدالله‌بن‌زاید آل‌نهیان هم تکرار شد. وزیران امور خارجه ایران و امارات بر ضرورت آغاز فصل جدیدی از مناسبات دوجانبه و چندجانبه تاکید کردند و ظریف گفت که ایران برای روابط دوجانبه با همسایگان، به‌ویژه کشور دوست و برادر امارات اهمیت زیادی قائل است.
سفیر بحرین برمی‌گردد
اسفندماه سال89 در پی سرکوب شیعیان بحرین توسط دولت این کشور و دخالت نظامی عربستان در امور این کشور، ایران سفیران بحرین و عربستان را احضار کرد و از آنان توضیح خواست. از سوی دیگر کشورمان خواستار مداخله سازمان کنفرانس اسلامی در بحران سیاسی بحرین شد. در آن مقطع علی‌اکبر صالحی، وزیر خارجه وقت ایران و علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در 2نشست و سخنرانی رسمی نسبت به سرکوب شیعیان بحرین واکنش نشان دادند. صالحی، وزیر خارجه ایران از دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی خواست تمامی ظرفیت‌های موجود این سازمان را جهت جلوگیری از اعمال خشونت در بحرین به کار گیرد و علی لاریجانی، رئیس مجلس هم تصمیم شورای همکاری خلیج‌فارس را در اعزام نیروی امنیتی به بحرین، اقدامی تجاوزکارانه با حمایت آمریکا دانست. بحرین در واکنش به این اظهارات، سفیر خود را از ایران فراخواند و ایران هم اقدام متقابل را انجام داد تا روابط 2کشور به کمترین سطح خود برسد. با گذشت نزدیک به 3سال از آن ماجرا حال وزیر خارجه بحرین اعلام کرده که از ایران برای شرکت در اجلاس امنیتی منامه دعوت به عمل آمده است. روزنامه الوسط بحرین نوشته که خالد‌بن‌احمد آل‌خلیفه، وزیر خارجه بحرین گفته است که بحرین از محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران برای شرکت در اجلاس منامه که قرار است ششم تا هشتم دسامبر سال2013 میلادی(15 تا 17 آذر) برگزار شود، دعوت کرده است؛ البته دعوتی هم اگر صورت گرفته باشد ایران هنوز پاسخی به آن نداده است. شاید این دعوت پیش‌زمینه‌ای برای بازگشت سفیران 2کشور باشد اما اخیرا سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در دیدار با معاون وزیر امورخارجه ایران از وی خواسته تا تهران از اعزام سفیر به منامه خودداری کند چراکه این اقدام در بحرین یک نوع گشایش سیاسی از طرف ایران برشمرده می‌شود که هیچ بهایی برای آن پرداخت نشده است.
در کنار این تحولات ایران، آخر هفته جاری نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق هم به ایران سفر می‌کند. روابط ایران با عراق متمایز از روابط کشورمان با سایر کشورهای عربی منطقه است. ایران بعد از سقوط رژیم دیکتاتوری صدام حسین روابط نزدیکی با دولت عراق دارد. حتی در یکی دو سال اخیر گزارش‌هایی درباره میانجیگری عراق در روابط ایران و آمریکا هم شنیده شد. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان درباره سفر مالکی به تهران گفته که ما روابط بسیار خوبی با عراق داریم و سفر نوری مالکی در ادامه گفت‌وگوهای سیاسی بین 2کشور است و امیدواریم که در سفر ایشان، بتوانیم زمینه گسترش روابط به شکل هرچه بهتر را فراهم کنیم و همکاری‌های بیشتری داشته باشیم.
