فیلتر بدن را دریابید

 آمارهای دقیقی در مورد روند بیماری‌های کلیوی در کشور وجود ندارد ولی با هر پزشکی که صحبت می‌کنید خبر از روند رو به افزایش آن می‌دهد. چندی پیش محمدرضا گنجی، رئیس انجمن نفرولوژی ایران با استناد به تحقیقی گفت: تحقیقی که به‌صورت آزمایشی در روستاهای بندر‌ترکمن روی 50 هزار خانوار انجام دادیم نشان داد که 20 درصد از این افراد نارسایی مزمن کلیه دارند و از دیابت خود بی‌اطلاع بوده‌اند. پزشکان معتقدند که شیوع نارسایی‌ کلیه از دیابت بیشتر است و امکان دارد ‌ نارسایی‌ کلیه در همان موقع تهدید‌کننده نباشد اما خطر بیماری‌های قلبی و عروقی را بیشتر کرده و سکته‌های قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد. بنابراین افزایش آگاهی مردم می‌تواند در کاهش خطرات بیماری‌های کلیوی مؤثر باشد. این در حالی است که بیماران دیالیزی حدود 80 درصد هزینه‌های درمانی را خود پرداخت می‌کنند و دولت هنوز میزان بیمه بیماران مبتلا به نارسایی مزمن و پیوند کلیه را افزایش نداده است.

کار اصلی کلیه دفع سموم بدن است. مهم‌ترین این سموم نمک و آبی است که از عروق به‌دست می‌آید. کلیه طی فرایندی پیچیده این دو را ترکیب کرده و به شکل ادرار از بدن خارج می‌کند. اگر این سموم بیشتر از حد معمول باشند می‌توانند به کلیه آسیب وارد کنند؛ مثلا مصرف بیش از اندازه نمک و مسکن‌هایی که دفع کلیوی دارند باعث کم‌کاری کلیه می‌شود.

دکتر مقداد طباطبایی، متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و تناسلی در پاسخ به این سؤال همشهری که آیا نوع و کیفیت آب تأثیری در میزان شیوع بیماری‌های کلیوی خصوصا تولید سنگ دارد، گفت: چندین مقاله بسیار مهم RCT (معتبرترین مقالات پزشکی که بالاترین شواهد پزشکی را دارد) نشان می‌دهد برخلاف تصور عموم نوع آب تأثیری در افزایش سنگ‌های کلیوی ندارد. موارد اصلی که در تولید سنگ تأثیر دارد شامل ژنتیک (در ایجاد دسته‌ای خاص از سنگ‌ها)، محیط گرم (نقاطی که آب و هوای گرم‌تری دارد و میزان مصرف آب پایین است)،میزان بالای مصرف نمک (بیش از 80 درصد از سنگ‌های کلیه ناشی از مصرف بیش از اندازه نمک است) و مصرف بیش از اندازه مواد پروتئینی به‌خصوص گوشت قرمز و مشکلات مادرزادی (فرد به‌دلیل بیماری‌های متابولیک توانایی دفع املاح را ندارد) می‌شود.

وی در مورد انواع سنگ‌ها گفت: کسانی که بیماری‌های ژنتیک و متابولیک دارند سنگ‌ها سیستینی تولید می‌کنند. کلیه کسانی که مصرف بیش از اندازه پروتئین دارند سنگ‌های اسیداوریکی ایجاد می‌کند. کسانی که بیماری‌ نقرس دارند عمدتا از این نوع سنگ‌ها هم دارند. درصد زیادی از کسانی که سنگ کلیه دارند، به‌دلیل مصرف زیاد نمک (سدیم و پتاسیم) سنگ‌های کلسیم- اگزالاتی تولید می‌کنند.

انواع سنگ کلیه

دکتر سید مقداد طباطبایی، اورولوژیست معتقد است بروز بیماری‌های کلیوی در استان‌هایی مانند خوزستان به‌دلیل کیفیت آب نیست بلکه در این شهر‌ها دمای هوا بالاست و افراد آب کمتری مصرف می‌کنند درصورتی که این عادت همراه با مصرف بیش از 3 گرم نمک در روز هم باشد، احتمال بروز سنگ کلیه بیشتر می‌شود. مثال ساده تأثیر نمک در بروز سنگ کلیه این است که در یک لیوان آب یک قاشق نمک می‌توان حل کرد. بنابراین نمک اضافی ته‌نشین می‌شود. آب کم به‌علاوه نمک زیاد مساوی با نمک ادراری و سنگ کلیه است.

دکتر طباطبایی در مورد سنگ‌ها با منشأ بیماری‌های عفونی گفت: ادرار آدمیزاد بر خلاف مدفوع در حالت عادی یک ماده استریل است و عاری از هر گونه باکتری و عفونت یا میکروارگانیزم است. اما در مواردی که فرد دچار عفونت ادرار می‌شود نوعی دیگر از سنگ‌های کلیه که به آن سنگ‌های عفونی می‌گویند در کلیه تشکیل می‌شود و باید آنها را جدی گرفت. به این سنگ‌ها در اصطلاح سنگ‌های شاخ‌گوزنی می‌گویند. این سنگ‌ها می‌توانند کل فضای داخل کلیه را پر کنند. این سنگ‌ها با سنگ‌شکن‌های برون‌اندامی و لیزری قابلیت شکسته شدن ندارند و در 99درصد از مواقع نیاز به جراحی دارند. پایه و اساس بروز این دسته از سنگ‌ها عفونت‌های ادراری است و درصورت درمان نشدن عفونت در عرض 4 تا 6 ماه دوباره در کلیه تشکیل می‌شوند. بنابراین سوزش و تکرر ادرار را جدی بگیرید.

داروها پس از اینکه تأثیر مناسب را بر بدن می‌گذارند از دو طریق عمده کلیوی و کبدی دفع می‌شوند. داروها یا در کبد شکسته و از طریق صفرا و مدفوع یا از طریق تبدیل شدن به مواد حلال از طریق کلیه دفع می‌شوند. دکتر طباطبایی، متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و تناسلی در مورد تأثیر دارو‌ها در بروز سنگ کلیه گفت: برخی از داروها می‌توانند باعث ایجاد سنگ شوند؛ مثلا کسی که بیش از حد مکمل‌های حاوی کلسیم مصرف می‌کند بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه است. این فرد مثل کسی است که مصرف بسیار زیاد لبنیات داشته باشد. البته در ایران به دلایل مختلف اقتصادی مصرف زیاد لبنیات شایع نیست. در برخی از افراد به‌صورت نادر سنگ‌هایی که ناشی از جنس دارو است، تولید می‌شود. به‌طور مثال داروی ایندیناویر که برای مبتلایان به ایدز تجویز می‌شود سنگ‌ساز است.

برخی دیگر از داروها به‌دلیل دفع کلیوی سنگی نمی‌سازند ولی به بافت کلیه آسیب وارد می‌‌کنند. دکتر سید مقداد طباطبایی در مورد این داروها گفت: شایع‌ترین این داروها مسکن‌ها هستند. مسکن‌های ضد‌التهاب مانند پروفن، ژلوفن، دیکلوفناک و نامیک‌اسید که به عنوان داروهای ضد‌التهاب غیراستروئیدی شناخته‌می‌شوند معروف‌ترین آن هستند ومی‌توانند باعث بیماری‌های کلیوی نکروز پاپی و نکروز توبولار و در نهایت باعث کاهش عملکرد کلیه و کاهش قدرت فیلتر کردن آن شوند. در نکروز توبولار که اتفاقی حاد است لوله‌های میکروسکوپی کلیه دچار مرگ سلولی می‌شوند. بسته به وسعت آسیب‌دیدگی کارکرد کلیه مختل می‌شود. وی تأکید کرد: انسان با یک‌چهارم کلیه‌اش هم می‌تواند زنده بماند. گرچه با افزایش سن قدرت فیلتر کردن کلیه پایین می‌آید ولی درصورت بروز بیماری حجم کارکردی کلیه کاهش پیدا می‌کند این فرد اگرچه از بخش‌های دیگر کلیه می‌تواند استفاده کند ولی نسبت به فرد سالم آسیب‌پذیرتر خواهد بود. از آنجایی که مسکن‌ها بیشتر از داروهای دیگر به شکل خودسرانه توسط مردم استفاده می‌شوند می‌توانند به‌صورت مزمن به کلیه آسیب وارد کنند. کسانی که روزانه یک الی دو مسکن مصرف می‌کنند بعد از 15-10 سال با کلیه‌ای مواجه می‌شوند که نیمی از آن از کار افتاده است. در آزمایش‌های چکاپ میزان کراتینین ادرار سنجیده می‌شود. هر چقدر این عدد بالا برود به معنای ضعیف شدن کلیه است. وی به افراد توصیه کرد که بالای 25سالگی هر 5 سال، بالای 40سالگی هر 3 سال و بالای 50سالگی هر سال کارکرد کلیه را چک کنند. این توصیه سازمان جهانی بهداشت است.

تاثیر سبک زندگی بر کارکرد کلیه

دکتر محمدرضا نوروزی، اورولوژیست و نایب‌رئیس شورای‌عالی سازمان نظام پزشکی در گفت‌وگو با همشهری از یک منظر دیگر به بیماری‌های شایع کلیه می‌نگرد و در این باره گفت: دستگاه ادراری- تناسلی از دستگاه‌های حیاتی در بدن است. این دستگاه هم باعث نگه‌داشتن تعادل بدن در دفع مواد زائد و اعمال کیفی بدن مانند قدرت باروری می‌شود. کلیه به‌عنوان یکی از اعضای حیاتی بدن که 20درصد از خون بدن در آن جریان دارد، تحت‌تأثیر عوامل محیطی فراوان می‌تواند بیمار شود. برخی از بیماری‌های ناشی از تغییر سبک زندگی مدرن و مصرف بیش از اندازه فست‌فود و چربی‌ترانس در بروز بیماری‌های کلیه تأثیر‌گذارند. فشار خون و دیابت مزمن می‌تواند باعث نارسایی کلیه شود. همچنین عدم‌تحرک و چاقی و رژیم‌های غذایی نامناسب که شیوع افزایش‌یابنده‌ای دارد به‌عنوان یکی از عوامل بیماری کلیوی است. مواد شیمیایی و آلاینده‌های محیطی نیز می‌تواند بر نارسایی دستگاه ادراری تناسلی نقش مخرب داشته باشد. نارسایی کلیه به‌عنوان بیماری‌ای سخت و خاص که تعداد زیادی از افراد را درگیر خود کرده، مشقت و بار مالی زیادی را بر خانوارها تحمیل می‌کند.

نکته جالب توجه این است که این بیماری‌ها روند کاهش سن را طی می‌کنند. دکتر نوروزی در این باره گفت: بیماری‌هایی که تا پیش از این در سنین بالا رخ می‌داد را الان در سنین پایین‌تر می‌بینیم. برخی از سرطان‌های صعب‌العلاج دستگاه ادراری- تناسلی اعم از سرطان کلیه، مثانه و بیضه و پروستات جزو بیماری‌هایی هستند که شیوع و وفور آنها رو به افزایش است. قبلا این بیماری‌ها را در دهه‌های 5 و 6 زندگی می‌دیدیم ولی الان در افراد جوان شایع شده است.

وی عوامل اجتماعی را در پایین آمدن سن سرطان مؤثر دانست و گفت: پایین آمدن سن مصرف تنباکو و سیگار در بروز سرطان بسیار مؤثر است. آلاینده‌های شیمیایی که در تجهیزات زندگی روزمره استفاده می‌شود مانند روکش برخی ظروف پخت و پز، زندگی در مناطق آلوده یا کار کردن با مواد شیمیایی نیز می‌تواند باعث بروز سرطان‌های مثانه شود. دکتر نوروزی ادامه داد: اطلاع‌رسانی مطبوعات در سال‌های اخیر باعث شده است که بیماران در مراحل اولیه بیماری به پزشک مراجعه کنند. بیماری‌های دستگاه ادراری- تناسلی مختص سرطان‌ها یا نارسایی کلیه و سنگ‌های دستگاه ادراری نیست؛ برخی بیماری‌ها مانند اختلالاتی که در زمینه باروری وجود دارد ناشی از شرایط نامساعد اجتماعی و استرس‌های محیطی است. دلیل افزایش شیوع ناباروری و سقط‌های مکرر می‌تواند امواج موبایل، پارازیت‌ها و آلاینده‌های شیمیایی محیطی باشد. شرایط اقتصادی در بهداشت محیطی افراد تأثیر‌گذار است؛ افرادی که در چند جا کار می‌کنند بسیاری از عملکرد‌های طبیعی زندگی‌شان را از دست می‌دهند و در ظاهر با اختلال مزمن ناحیه لگن مراجعه می‌کنند اما پس زمینه آنها مسائل روحی و روانی است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا بیماری‌های دستگاه ادراری- تناسلی قابل پیشگیری هستند گفت: افراد باید به بیماری‌های عفونی که بدان مبتلا می‌شوند توجه کنند. عفونت‌های درمان نشده می‌تواند به کلیه آسیب برساند. در برخی از بیماران تشخیص بموقع می‌تواند حیاتی باشد. به طور مثال پروستات بیماری‌ای است که در ابتدا علامتی ندارد. در روند چکاپ‌ها فقط به علائم ادراری اکتفا نکنید. سرطان‌ بیضه در بین جوانان 15 تا 35 سال شایع است بنابراین والدین باید نحوه تشخیص آن را به فرزندان خود یاد دهند. برخی از بیماری‌ها را شاید نتوان پیشگیری یا پیش‌بینی کرد ولی اگر زود تشخیص داده شوند می‌توان درمان مؤثری برای آن درنظر گرفت. برخی علائم خفیف مانند وجود خون در ادرار می‌تواند نشانه‌ای از سرطان وخیم در مثانه و کلیه باشد. سوزش ادرار ویا تکرر ادرار می‌تواند نشانه‌ای از عفونت ادراری باشد. تغییر در رنگ، بو، ‌کیفیت و مقدار ادرار می‌تواند نشانه بیماری باشد.

توصیه‌های حفاظت از کلیه

1- پرهیز از مصرف خودسرانه مسکن‌ها. افراد زیادی پس از هر سردرد و دل‌درد به‌صورت خودسرانه هر داروی مسکنی که دستشان برسد مصرف می‌‌کنند.
2- مصرف مایعات به میزان کافی. براساس استاندارد‌ افراد باید 2 تا 3لیتر ادرار در روز داشته باشند. اگر کمتر باشد قدرت کلیه کمتر است. ترجمه ساده‌تر آن این است که رنگ ادرار باید زرد کم‌رنگ و شفاف و حتی متمایل به سفیدی باشد. در فصول گرم سال حداقل 8 تا 10 لیوان مایعات و در فصول سرد 4 لیوان آب مصرف کنید.
3- پرهیز از مصرف نمک. نمک به سم سفید معروف است. این ماده باعث بروز بیماری مزمن فشار خون می‌شود. ملاک مصرف زیاد نمک این است که سر سفره‌تان نمکدان وجود داشته باشد.
4- مصرف متعادل لبنیات و گوشت. به دلایل اقتصادی سرانه مصرف این مواد خوراکی در کشور پایین است. این مورد به کسانی توصیه می‌شود که هر روز گوشت قرمز مصرف می‌کنند. به این افراد توصیه می‌شود که بیش از 3-2 بار در هفته گوشت قرمز مصرف نکنند.