تازه‌ترین سدی که قرار است احداث شود، سد شفارود در قلب جنگل‌های هیرکانی است؛ سدی که برای احداث آن 100هکتار از جنگل‌های هیرکانی بازمانده از دور سوم زمین‌شناسی قلع‌وقمع می‌شود. علاوه بر این 219هکتار از اراضی ملی(بخوانید رویشگاه‌های هیرکانی) تخریب می‌شود تا دریاچه، کانال‌ها، پایاب‌ها و جاده دسترسی احداث شود. اینکه چه بلایی بر سر زیست‌‌بوم‌های پایین‌دست و حیات وحش منطقه می‌آید، محلی از اعراب ندارد!
سدسازی ادامه دارد
برخلاف تصور منتقدان منابع طبیعی و محیط‌زیست، روند سدسازی متوقف نمی‌شود. این گفته معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست که«در شورای‌عالی آب مصوب شد تا فعالیت‌های جدید برای احداث سدهای ذخیره آب با رعایت ارزیابی‌های زیست‌محیطی اجرا شود.» دلیلی بر این مدعاست.
ابتکار که روزهای پایانی هفته گذشته برای بررسی معضلات زیست‌محیطی سیستان و بلوچستان به این استان سفر کرده بود، با اعلام این خبر درجمع خبرنگاران تصریح کرد: «سیاست سدسازی و مهار آب‌های سطحی از طریق سد، برنامه‌ای است که ملاحظات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی زیادی داشته و از جوانب زیادی نیز مورد بررسی کارشناسان و صاحب‌نظران قرار می‌گیرد.» این اظهارات نشان از آن دارد که باوجود انتقادهایی که از عوارض و بلایایی که سدسازی‌ها برسر طبیعت می‌آورند، وجود دارد. چرخ سدسازی تحت هیچ شرایطی از حرکت باز نمی‌ایستد.
سد شفارود با استناد به تفاهمنامه مورخ 6/2/88 رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت نهم، وزیر نیرو و وزیر جهادکشاورزی در دستور کار قرار گرفت. براساس همین تفاهمنامه، شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان ملزم به تهیه طرح احیایی منطقه جهت جبران خسارت وارده به اراضی مذکور(عرصه‌هایی که تخریب می‌شود) می‌شود. درنظر گرفتن مکان مناسب برای اسکان مجدد و تعیین شغل مناسب برای ساکنان منطقه با توجه به مشاغل قبلی از دیگر ملاحظاتی است که در احداث این سد درنظر گرفته شده است. علاوه بر این، هرگونه توسعه اراضی کشاورزی و تغییر کاربری اراضی جنگلی در حریم مخزن و پایاب سد ممنوع است.
مهر تأیید منابع طبیعی بر سد شفارود
جالب است که متولیان احداث سد متأسفانه موافقت مدیرکل منابع طبیعی و مدیرکل محیط‌زیست استان گیلان را نیز اخذ کرده‌اند. با همین رویکرد قرار است سد شفارود در استانی که میزان بارندگی آن 2هزار میلی‌متر است، احداث شود؛ سدی که به‌نظر می‌رسد نه توجیه اقتصادی دارد نه توجیه زیست‌محیطی.
صحه گذاشتن مسئولان منابع طبیعی استان بر اجرای این طرح ناسازگار با طبیعت گیلان هرچند با توجیه احیای اراضی تخریب‌شده و جنگل‌های قطع شده اجرا می‌شود اما مسئولان بهتر از هر فردی می‌دانند که جنگلی که قلع و قمع شد ولو آنکه جنگلکاری هم بشود، به شکل اول خود بازنمی‌گردد.
دکتر هادی کیادلیری، رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران در این‌باره به همشهری می‌گوید: «تمامی عوامل تخریبی که امروز وجود دارد و محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور را تهدید می‌کند و از سال‌ها قبل وجود داشته است، مربوط به امروز نیست اما ما طی سال‌های گذشته کمتر شاهد هشدار سازمان محیط‌زیست درباره طرح‌هایی بوده‌ایم که امروز تبعات ناگوار آن آشکار شده است. در کشور ما وقتی مسئله‌ای اتفاق می‌افتد آن وقت هشدارهای مسئولان محیط‌زیست هم آغاز می‌شود. سد شفارود نمونه‌ای است که 10سال بعد تبعات ناگوار زیست‌محیطی‌اش آشکار می‌شود. بر این اساس سازمان حفاظت محیط‌زیست امروز باید از ساخت آن جلوگیری کند.»
چرا سازمان حفاظت محیط‌زیست دست روی دست می‌گذارد تا سد شفارود احداث شود؟ چرا سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با طرحی موافقت می‌کند که باعث قلع‌وقمع حداقل 100هکتار از بهترین درختان هیرکانی می‌شود و فراتر از این بخشی از طبیعت بکر منطقه را نابود می‌کند. آیا در منطقه‌ای که میزان بارندگی آن 2هزار میلی‌متر است، احداث چنین سدی ضرورت دارد؟ کیادلیری می‌گوید: «وقتی جنگلی قطع و نابود شد با درختکاری جایگزین نمی‌شود. در واقع جنگلی که تخریب شد با درختکاری و تحت هیچ شرایطی به حالت طبیعی خود بازنمی‌گردد.»
ضوابط سختگیرانه
در خبری که هفته گذشته روی پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شد، ابتکار از وضعیت بحرانی جنگل‌های کشور به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی منطقه البرز و جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس ابراز تأسف کرد و گفت: «این ذخایر ارزشمند در معرض تهدید است.» وی تصریح کرد: «باید یک ضوابط بسیار سختگیرانه در ارتباط با بحث جنگل‌ها اجرا شود تا بتوانیم جلوی تخریب‌هایی را که اتفاق می‌افتد بگیریم.»
اکنون این پرسش مهم مطرح است که آیا این ضوابط سختگیرانه شامل طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی هم می‌شود؟ طرح‌ها و پروژه‌هایی که بیشترین سهم را در تخریب محیط‌زیست کشور داشته است. نکته درخور تامل اینکه ابتکار در همان خبر می‌گوید: «جنگل‌های طبیعی هیرکانی دارای 3 میلیون سال قدمت است و در شرایط شیب بسیار تند و اکثرا کوهستانی قرار دارند و زمانی که تخریب می‌شوند دیگر قابل بازگشت نیستند.» اگر رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست چنین باورهایی دارد باید دست به‌کار شود و اجازه ندهد با احداث سد شفارود در قلب رویشگاه‌های هیرکانی، بخشی از بکرترین جنگل‌های کشور نابود شود.
