یک گام تا نابودی دریاچه ارومیه

 تصویری که دکتر مسعود باقرزاده کریمی از دریاچه ارومیه ترسیم کرده نگرانی از آینده دومین دریاچه شور جهان را دوچندان می‌کند.

باقرزاده کریمی که سال‌ها کارشناس مسئول تالاب‌ها بوده و طی سالیان اخیر اوضاع دریاچه ارومیه را از نزدیک رصد کرده است، می‌گوید: براساس آخرین بررسی‌های صورت گرفته حجم آب دریاچه ارومیه به کمتر از 5میلیارد مترمکعب کاهش یافته که این رقم کمتر از یک ششم حجم آبی است که در شرایط عادی در دریاچه وجود دارد. (حجم متوسط آب دریاچه ارومیه درشرایط عادی 32میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود.) درحالی‌که پیش از این بررسی‌ها تصور می‌شد حجم آب باقیمانده در دریاچه بالغ بر 20درصد است.

شوری آب دو برابر شده

کاهش حجم آب دریاچه به‌معنای ازدست رفتن مساحت دریاچه و تبدیل آن به شوره‌زار است. در حال حاضر، مساحت 550هزار هکتاری دریاچه به کمتر از 100هزار هکتار کاهش یافته؛ به‌عبارت دیگر، 450هزار هکتار از مساحت دریاچه تبدیل به شوره‌زار شده است. وضعیت شوری آب هم نگران کننده‌تر از آن چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. باقرزاده می‌گوید شوری آب که در شرایط عادی بین 185تا 200گرم در لیتر نوسان داشت اکنون به 400گرم افزایش یافته و به حالت فوق‌اشباع رسیده است. بنا به بررسی‌های صورت گرفته در آذرماه سطح تراز آب دریاچه ارومیه که در شرایط معمولی از سطح آب‌های آزاد 1275سانتی‌متر بوده به 40/1270سانتی‌متر کاهش یافته‌است. به‌عبارت دیگر، ترازسطح آب دریاچه از متوسط بلندمدت، 4متر و 60سانتی‌متر پایین‌تر رفته است؛ این کاهش بیش از هرچیز نشان‌دهنده وضعیت بحرانی این زیست‌بوم آبی است.

خطر انقراض آرتمیا

گرچه آرتمیا نمی‌تواند آبی را تحمل کند که میزان شوری آن 400گرم در لیتر است به گفته باقرزاده، در مصب برخی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه مثل سیمینه‌رود و زرینه‌رود که آب آن شیرین‌تر از آب موجود در دریاچه است آرتمیاها سیست (تخم)‌هایی تولید می‌کنند که می‌توانند در شرایط فوق‌اشباع شوری هم به‌صورت کمون و غیرفعال خودشان را حفظ کنند. در واقع آرتمیاها سالیان سال می‌توانند شرایط بحرانی دریاچه را تحمل کنند ؛ باوجود این، جمعیت این آبزیان به‌شدت کاهش یافته و اکنون یکی از گونه‌های در معرض انقراض محسوب می‌شوند.

از پرندگان مهاجر هم خبری نیست. درحالی‌که هر سال بیش از 30هزار قطعه فلامینگو و پلیکان سفید برای زمستان‌گذرانی در ارومیه فرود می‌آمدند امسال شمار این پرندگان به 200قطعه رسیده است. این پرندگان تنها در برکه‌ها، تالاب‌های با آب شیرین و مصب‌های مرطوب مشاهده می‌شوند.

حیات وحش در جست وجوی آب

وضعیت حیات وحش موجود در جزایر دریاچه، دست کمی از آرتمیاها ندارد؛ به‌ویژه آنکه ازیک سو به‌دلیل افت سطح آب دریاچه، این جزایر به سرزمین اصلی متصل شده‌اند و از سوی دیگر، کاهش نزولات جوی، فقر پوشش گیاهی را در پی داشته است. این عوامل روی هم وضعیت دشواری را برای ادامه زندگی قوچ، میش و گوزن‌های زرد ایجاد کرده به‌طوری که شماری از این حیوانات در جست و جوی آب و علوفه تلاش می‌کنند با عبور از دریاچه خود را به مناطق اطراف برسانند در نتیجه شماری از آنها تلف شده‌اند. باقرزاده می‌گوید: برای نجات حیات وحش منطقه طرح آبرسانی به طول تقریبی 15کیلومتر از منطقه رشکان به جزایر مورد نظر در حال اجراست که به‌زودی به پایان می‌رسد. جمع‌آوری آب باران از دیگر اقداماتی است که برای بهبود وضعیت این جزایر در دست اجراست.

طوفان‌های نمکی

آذرماه امسال گزارش‌هایی مبنی بر بروز ریزگردهای نمکی در اطراف دریاچه ارومیه منتشر شد؛ گزارش‌هایی که اکنون معاون دفتر زیستگاه‌ها وامور مناطق سازمان محیط‌زیست آن را تأیید می‌کند: «علائم گسترش نمک در اطراف دریاچه ثبت شده و نشان می‌دهد پراکنش نمک در حال وقوع است. البته به‌صورت طبیعی یک لایه متبلور با ترکیبات خاص سطح نمک دریاچه را پوشانده که مانع از گسترش آن می‌شود ولی هر تغییر و تخریبی در سطح نمک به سطح متبلور آسیب می‌زند و در نتیجه لایحه‌های پایین‌تر نمک که به‌صورت ذرات منفصل هستند با وزش باد جابه‌جا می‌شوند. بنابراین، هرگونه تغییر در سطح اراضی به بهانه برداشت نمک یا تردد باعث تشدید فرسایش نمک و بروز طوفان‌های نمکی می‌شود. توصیه سازمان محیط‌زیست این است که با مدیریت اجرایی، محل‌های برداشت نمک که به‌صورت سنتی وجود دارد متمرکز شود. این کار مانع از گسترش تخریب سطحی پوشش نمکی می‌شود.

پیشروی شوری در چاه‌های شیرین

بخشی از آخرین بررسی‌های دریاچه ارومیه به چاه‌ها و وضعیت آب‌های زیرزمینی منطقه اختصاص دارد. اندازه‌گیری شمار زیادی از چاه‌ها نشان می‌دهد که آب شور به سمت چاه‌های شیرین اطراف ارومیه در حال پیشروی است. به گفته باقر‌زاده، پیشروی آب شور به سمت چاه‌های آب شیرین افزایش یافته به‌ویژه در سمت غرب دریاچه، آب شور حدود 4/7کیلومتر به سمت جبهه آب شیرین پیشروی کرده است. در شرق دریاچه این میزان 2/5کیلومتر بوده و در شمال دریاچه به‌خاطر شیب‌های تند منطقه، آب شور 2تا 2/5کیلومتر پیش رفته است.