اگرچه بیماری مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) اغلب در گروه سنی 20تا 40سال دیده می‌شود در افراد با دامنه سنی2 تا 80سال قابل تشخیص است. بین 4/0تا 7/5درصد از کل موارد ام‌اس در کودکان دیده می‌شود.
ام‌اس هنگامی در بدن ظاهر می‌شود که گلبول‌های سفید که نقش دفاعی در بدن دارند به میلین که حفاظتی برای رشته‌های عصبی است، حمله می‌کنند و هر‌بار که این گلبول‌ها به رشته‌های اعصاب مربوط به یکی از اندام‌های بدن حمله کنند، آن اندام دچار مشکل می‌شود.
طبق مطالعات انجام شده معمولا 2 گروه از اشخاص بیشتر در معرض این بیماری (MS) هستند:
گروه اول: این نوع افراد عموما اشخاصی هستند فوق‌العاده حساس, زودرنج و عصبی و با کمترین ناملایمات از حالت عادی خارج شده و تعادل خود را از دست می‌دهند و ساعت‌ها فکر خود را مشغول کرده و به‌خود و دیگران پیله می‌کنند.
گروه دوم: افرادی هستند که از نظر ژنتیک دارای طبع سردی بوده و مدام از غذاهای سردی بخش (غذاهایی با pH اسیدی) به حد وفور استفاده می‌کنند و علاقه زیادی به خوردن ترشی، سرکه، تمبر هندی، ماست، قره‌قروت و مانند آنها دارند.
نوع تغذیه و مکمل‌های آن برای بیماران ام‌اس
از آنجا که علائم عصبی مربوط به کمبود ویتامین B12تا حدودی به علائم ام‌اس شبیه است (مانند سوزن‌سوزن‌شدن دست‌ها و پاها، عدم‌تعادل و خستگی مفرط)، محققین بر این تصور هستند که شاید کمبود این ویتامین نیز در تخریب غلاف میلین نقش داشته باشد. به همین سبب در بیماران مبتلا به ام‌اس بهتر است که ذخایر ویتامین B12 بدن مورد بررسی قرار گیرد و درصورت لزوم از مکمل خوراکی یا تزریقی آن استفاده شود. گاهی دریافت مکمل ویتامین‌های گروه B (مانند B6، نیاسین، تیامین و اسیدفولیک) می‌تواند به فروکش کردن علائم بیماری کمک کند.
میزان انرژی مورد نیاز روزانه باید با توجه به شرایط و وضعیت بیمار، درنظر گرفته شود تا موجب اضافه وزن و چاقی نشود. همچنین توصیه می‌شود که انرژی مورد نیاز، از مواد غذایی گروه‌های اصلی غذایی تأمین شود.
الگوی چربی‌های مصرفی نیز در بیماران مبتلا به ام‌اس اهمیت دارد. مطالعات علمی نشان می‌دهد که کاهش دریافت چربی‌های اشباع (کمتر از 10درصد انرژی کل روزانه) و افزایش دریافت اسیدهای چرب ضروری موجود در ماهی‌های چرب یا روغن‌های گیاهی مانند سویا و کانولا، جوانه گندم، گردو، روغن تخم کتان و یا استفاده از مکمل‌های آنها(مکمل‌های امگا- 3) در کاهش و پیشگیری از تشدید علائم بیماری مؤثر است.
داروهای متداول مصرفی در ام‌اس
در درمان این بیماری از چند سری دارو استفاده می‌شود، اگرچه هنوز هیچ‌کدام موفق به درمان قطعی نشده‌اند، ولی در کند کردن روند بیماری مؤثر بوده و به فرد مبتلا کمک می‌کنند تا با علائم و مشکلات بیماری راحت‌تر کنار بیاید.کورتیکواستروییدها و اینترفرون‌ها (بتااینترفرون) ازجمله داروهایی هستند که در مراحل حاد بیماری و برای به تأخیر انداختن عود مجدد آن کاربرد دارند. در مراحل شدیدتر، گاهی از داروهای شیمی‌درمانی نیز استفاده می‌شود.
روش‌های درمانی غیردارویی و مؤثر
غیر از دارو درمانی، از روش‌ها و راهکارهای دیگری نیز جهت کمک به درمان ام‌اس استفاده می‌شود. یکی از این روش‌ها کاردرمانی صحیح و مؤثر است که باید حتما توسط افراد متخصص در این زمینه، صورت گیرد تا عضلات بیمار مجددا توان و قدرت خود را مانند قبل از حمله و عود علائم بیماری به‌دست آورند. از آنجا که استرس‌ها و فشارهای عصبی در ایجاد و عود بیماری تأثیرگذار هستند، برای کنترل علائم و کمک به بهبود شرایط بیمار، استفاده از مشاوره‌های کاردرمانی به جهت پیشگیری از افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانی در افراد مبتلا، بسیار مؤثر است. یکی از علائم و مشکلات بیماران مبتلا به ام‌اس احساس خستگی در طول روز و خصوصا در هنگام انجام تمرینات توانبخشی است به‌طوری که 60 تا 80درصد بیماران ام‌اس از این مشکل رنج می‌برند و این مشکل یکی از دلایل ارجاع بیماران ام‌اس به کاردرمانی است؛ چرا که وقتی خسته می‌شوند علائم بیماری آنها شدیدتر می‌شود. این نوع خستگی می‌تواند از کم تا شدید متغیر باشد و غالبا در بعد از ظهر شدیدتر است که البته میزان خستگی با میزان دمای بدن نیز مرتبط است و با آن رابطه‌ای مستقیم دارد. جهت جلوگیری از آن باید زیرنظر متخصص کاردرمانی تمریناتی انجام شود.
کاردرمانی و اهداف آن در درمان بیماران ام‌اس
کسب حداکثر استقلال ممکن در انجام کارهای روزانه زندگی
اجرای برنامه‌های فیزیکی، حرفه‌ای، تفریحی یا اوقات فراغت
کاهش ناتوانی حاد و مزمن در مراحل مختلف بیماری
آموزش خانواده و افراد مراقب و افزایش آگاهی مبنی بر تأمین امنیت بیمار و خانواده
کاهش عوارض ثانویه اختلالات
افزایش قدرت، تحمل و تحرک مفاصل
کنترل بدن در وضعیت‌های مختلف و حفظ تعادل
بهبود کارکرد حرکتی و افزایش مهارت‌های دستی
کاهش درد و خستگی
حمایت روانی و کاهش سطح استرس
کاردرمانگر برای رسیدن به اهداف فوق، از اقدامات زیر کمک می‌گیرد:
برنامه‌ریزی تمرینات مناسب درمانی
کنترل درد و سفتی عضلانی
تعیین ابزار کمکی و وسایل مورد نیاز برای حرکت
اصلاحات و تطابقات محیطی و شغلی
کاهش محدودیت‌های کارکردی و پیشگیری از ناتوانی‌ها
ازجمله برنامه‌های تمرینی به‌کار‌گرفته شده در کاردرمانی، برنامه تمرینی ایروبیک است.
برنامه تمرین ورزش سبک
این برنامه برای افزایش توانایی فیزیکی و کاهش محدودیت‌های ناشی از خستگی انجام می‌شود. این تمرینات را می‌توان در منزل و یا در استخر انجام داد. برای بیماران شاغل که محدودیت زمانی دارند و یا مشکل ضعف خفیف در اندام تحتانی دارند، ارائه برنامه دوچرخه‌سواری به‌مدت ۲۵دقیقه، ۳ یا ۴ بار در هفته مناسب است. تمرینات در آب (ورزش‌های سبک در آب کم عمق) برای کاهش خستگی مناسب است، مشروط به اینکه دمای آب مناسب باشد.
روح‌الله زارعی؛ کارشناس امور توانبخشی و کاردرمانی
