هرچند این پدیده برای شرکت‌ها مسئولیتی را در برابر جامعه در پی دارد اما منافعی که در برابر این توجه به اقشار مختلف نصیب شرکت می‌شود نیز موجب شده تا انگیزه‌ای برای فعالان اقتصادی در توسعه مسئولیت‌های اجتماعی ایجاد شود. از حدود 13سال قبل شورای سیاستگذاری سازمان بین‌المللی استاندارد، استاندارد ایزو26000 را برای مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمان‌ها درنظر گرفت تا این نشان نیز جاذبه بیشتری برای بنگاه‌ها ایجاد کند. مسئولیت اجتماعی، فراتر از کمک‌های انسان‌دوستانه و خیریه شرکت‌هاست که ابتدا در موضوع حفاظت از محیط‌زیست شکل گرفته است. مسئولیت شرکت در برابر مشتریان، سهامداران، کارکنان و حتی ساکنان منطقه استقرار شرکت، مجموعه مسئولیت‌های اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی را شامل می‌شود که عمل به آن رضایت بیشتر مشتریان و سود بیشتر شرکت را نیز به‌همراه خواهد داشت. این عمل یا همان سرآمدی، یعنی فراتر رفتن از چارچوب الزاماتی قانونی که سازمان براساس آنها فعالیت کرده و برای درک و برآورده‌سازی انتظارات ذی‌نفعان سازمان در جامعه، تلاش می‌کنند. چندی پیش سمیناری با ابتکار فاطمه دانشور که هم عضو اتاق بازرگانی است و هم از اعضای شورای شهر تهران محسوب می‌شود برگزار شد تا شاید سرعت پیشرفت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در کشورمان روبه فزونی گذارد.
سازمان‌های سرآمد به‌عنوان سازمان‌هایی پاسخگو، برای شفافیت و پاسخگویی به ذی‌نفعان خود در قبال عملکردشان، روشی بسیار اخلاقی در پیش می‌گیرند. این سازمان‌ها حساسیت و توجهی ویژه به پاسخگویی اجتماعی و حفظ ثبات زیست‌بوم سازمان در حال و آینده دارند و این دیدگاه را ترویج می‌کنند. مسئولیت اجتماعی در ارزش‌های این سازمان‌ها بیان شده است. آنها از طریق مراوده با ذی‌نفعان، انتظارات و مقررات محلی و جهانی را درک و رعایت کرده و از آن فراتر می‌روند.این سازمان‌ها ضمن توجه به مدیریت ریسک، در پی فرصت‌هایی برای تعریف پروژه‌هایی با جامعه هستند که منافع دوسویه داشته و برانگیزنده و نگهبان اعتماد ذی‌نفعان به سازمان باشد. آنها به تأثیرات حال و آینده سازمان بر جامعه آگاهی و سعی بر این دارند که تأثیرات نامطلوب سازمان بر جامعه را به حداقل برسانند. گرم‌شدن کره‌زمین، تولید گازهای گلخانه‌ای و تخریب محیط‌زیست، در سال‌های اخیر توجه جوامع و دولت‌ها را به افزایش نقش شرکت‌ها در زمینه تولید دوستدار محیط‌زیست و محصول سبز افزایش داده است. برخی از مزایای ناشی از به‌کارگیری این مفهوم در سازمان شامل بهبود تصویر سازمان در جامعه، افزایش ارزش نام تجاری، دسترسی بیشتر به منابع تأمین مالی، محیط کار ایمن‌تر و بهداشتی‌تر، مدیریت ریسک و ساختار حاکمیتی قوی‌تر، کارکنان با‌انگیزه‌تر، وفاداری مشتری و افزایش اعتماد ذی‌نفعان به سازمان می‌شود.
آغاز جنبش CSR در ایران از شرکت‌های وابسته به شهرداری
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها یا همان CSR به تازگی در ایران نیز تمایل بنگاه‌های اقتصادی را به‌خود جلب کرده است، هرچند که فعالیت چشمگیری در این بخش شکل نگرفته است اما آموزش آن به فعالان اقتصادی وارد مراحل جدیدی شده است. به تازگی سمیناری با هدف آشنایی شرکت‌ها با این موضوع در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد. فاطمه دانشور که عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز هست با برگزاری این همایش فعالان اقتصادی، مسئولان شهرداری و رئیس سازمان ملی استاندارد را دور هم جمع کرد تا شاید پیشرفت این پدیده سرعت بیشتری در ایران به‌خود بگیرد.
محمود صلاحی، معاون برنامه‌ریزی شهرداری تهران در این همایش اعلام آمادگی کرد که شرکت‌های زیر‌مجموعه و وابسته به شهرداری تهران از نظر مسئولیت اجتماعی رتبه‌بندی و فعالیت‌های اجتماعی آنها معرفی شود تا این فرهنگ میان تمامی بنگاه‌های اقتصادی کشور نهادینه شود.
فاطمه دانشور در تشریح اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها گفت: عوامل مختلفی در رتبه کلی ایران از لحاظ شاخص محیط کسب و کار تأثیرگذار هستند که متأسفانه برخی از این عوامل به کلی از دید مسئولان دولتی و فعالان بخش خصوصی مغفول مانده‌اند.
رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران ادامه داد: در گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ایران در شاخص رقابت‌پذیری 13پله افت کرده است ولی برخلاف تصور اولیه این افت جایگاه طی سال91 به 92 ناشی از تغییر شرایط اقتصادی نیست بلکه اضافه‌شدن شاخصی به‌عنوان شاخص نیکوکاری به مجموعه شاخص‌های مورد ارزیابی برای رتبه‌بندی رقابت‌پذیری کشورها یکی از علل اصلی افت جایگاه ایران بوده است.
عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران در تشریح وضعیت ایران در شاخص‌های انسانی مؤثر در رقابت‌پذیری گفت: براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، رتبه ایران در شاخص نیکوکاری از 86 در سال گذشته به 91 در سال92 افت کرده است. دانشور ادامه داد: رتبه کشورمان براساس ارزیابی مجمع جهانی اقتصاد در شاخص رعایت محیط‌زیست از 78 به 114و در شاخص ادراک فساد از 133 به 144 افت کرده است.عضو شورای شهر تهران در تشریح علت این وضعیت گفت: ریشه بسیاری از این مشکلات در این است که به دلایل فرهنگی، تاریخی و سیاسی، ما تنها از دولت برای اقدام در راستای بهبود شرایط توقع داشته‌ایم درحالی‌که بررسی تجربه‌های موفق جهانی نشان می‌دهد تقریبا در هیچ کجای دنیا، دولت‌ها به تنهایی نتوانسته‌اند از پس حل مشکلات بربیایند.دانشور گفت: تعریف و تأکید بر مفهوم و مقوله‌ای به نام «مسئولیت اجتماعی سازمانی» یکی از کلیدی‌ترین مسائلی است که کشورهای موفق توانسته‌اند با نهادینه کردن آن، ظرفیت فراوان بدنه جامعه را برای حل مشکلات مختلف اجتماعی، تجمیع و متمرکز کنند. وی افزود: نهادهای مختلف بین‌المللی بر این مسئله اجماع دارند که فقط با همکاری بخش خصوصی، دولت و سازمان‌های غیردولتی دستیابی به یک توسعه پایدار امکان‌پذیر است. دانشور ادامه داد: باید بپذیریم که مشکلات با دستورالعمل‌های اداری حل نمی‌شود و اجماع نخبگان و پرورش شهروندان پرسشگر و مسئول و ایجاد سازمان‌ها و بنگاه‌ها به مثابه شهروندان اجتماع می‌تواند نقش مهمی در حل مشکلات و اصلاح امور داشته باشد. نماینده شورای شهر تهران افزود: گسترش و نهادینه‌شدن این مقوله نیازمند تبیین هرچه بیشتر و آموزش آن است. مسئولان دولتی و فعالان بخش خصوصی باید بدانند که مسئولیت اجتماعی یک راهبرد است نه ابزاری برای کارهای خیریه.
ضرورت‌های اجتماعی و اقتصادی
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها را پاسخگویی به یک ضرورت اجتماعی و اقتصادی دانست.غلامحسین شافعی گفت: در فضایی که ادبیات رسمی محافل اقتصادی- اجرایی بیشتر حول موارد سخت‌افزاری و مرتبط با هزینه- فایده اقتصادی است، طرح و تلاش برای احیا و نهادینه کردن مسئولیت اخلاقی و اجتماعی هم ارزشمند و هم ضروری است.رئیس پارلمان بخش خصوصی با ذکر اینکه طرح مباحث مربوط به نهادینه‌کردن مسئولیت اجتماعی و اخلاق کسب وکار در ایران از جنس «احیا» است، یادآوری کرد: اهتمام به امور نیکوکارانه و مسئولیت در قبال محیط کاری و اجتماعی همواره از ارکان اصلی رفتار فرهنگی و اجتماعی رایج در بازار و دیگر محیط‌های تجاری و تولیدی ایران بوده است. وی با ذکر الگوی رایجی که میزان موفقیت را وابسته به ضریب هوشی می‌داند، اظهار داشت: برخلاف این باور عمومی، براساس یافته‌های یک طرح تحقیقی در دانشگاه لندن 80درصد کارکرد و توانمندی افراد مربوط به هوش عاطفی و حسی آنهاست.
شافعی بر ضرورت تقویت فرهنگ مبتنی بر اعمال همدلی و علایق اخلاقی در فضای کسبوکار تاکید کرد و گفت: ارتقای سطح مسئولیت اجتماعی و ترویج اخلاق در فضای کسبوکار از اولویت‌های محوری اتاق بازرگانی است.همچنین نایب‌رئیس اتاق ایران در این زمینه با تشریح 3مرحله تکوین اتاق‌های بازرگانی در جهان براساس ارتباط محوری با دولت، با اعضا و با جامعه گفت: درحالی‌که اتاق‌های بازرگانی جهان هم‌اکنون در مرحله سوم و در حال شکل‌دهی تعامل با محیط اجتماعی و زیستی هستند در ایران فزونی مسائل و انباشت کاستی‌ها موجب تمرکز اتاق بازرگانی بر مراوده با حاکمیت و نیز اعضا شده است. پدرام سلطانی افزود: نهادینه‌کردن مقوله اخلاق کسبوکار و مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها به‌طور بدیهی در حوزه عمل و وظیفه نهادهای مدنی به‌خصوص اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان نماینده فعالان بخش خصوصی قرار دارد.وی یادآوری کرد: با توجه به رویکرد جهانی، اتاق ایران نیز در سال‌های گذشته موضوع اخلاقی کردن کسبوکار را از طریق فعال‌سازی کمیته‌ها و کمیسیون مربوطه در دستور کار قرار داده است.وی بر ضرورت نهادسازی برای تدوین، پایش و اجرای منشور مباحث مربوط به مسئولیت‌پذیری اجتماعی تأکید کرد و گفت: مسئولیت اخلاقی و اجتماعی در حوزه کسبوکار یک تراز متعالی و ضروری در فعالیت فردی و جمعی است که باید توسط آحاد جامعه پیگیری و محقق شود.
ایزو 26000چیست؟
استاندارد مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها که در جهان به ایزو26000 مشهور شده در ایران نیز با ضوابطی همراه است. رئیس سازمان ملی استاندارد در این زمینه گفت: ایزو 26000 با موضوع مسئولیت اجتماعی یک استاندارد مصوب جهانی است که در سال2010 منتشر شد که با موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتی همپوشانی دارد.نیره پیروز‌بخت یادآوری کرد: این استاندارد از جنس صدور گواهی نیست بلکه باید ابعاد مختلف آن ازجمله پایبندی به حفظ محیط‌زیست، کسبوکار و رفتار و اخلاقی، پاسخگویی، شفافیت احترام به ذی‌نفعان در برنامه، تصمیم‌ها و رفتار نمود یابد.راجش دبی، مدیر مرکز مسئولیت اجتماعی شرکتی هند که چندی پیش در تهران دوره آموزشی را در این زمینه برگزار کرد و میهمان سمینار اتاق بازرگانی بود، مواردی از تأثیر این قانون در فضای اجتماعی- اقتصادی کشور هند را تشریح کرد.وی یادآوری کرد: هند نخستین کشور جهان است که مسئولیت اجتماعی شرکتی را به‌عنوان یک قانون تصویب و با ایجاد نهادهای مرتبط، آن را اجرایی کرده است.وی گفت: منابع اجرای قانون مسئولیت اجتماعی شرکتی هند مصروف اهدافی چون از بین بردن فقر و گرسنگی، افزایش سطح آموزش عمومی، توانمندسازی زنان، رشد بهداشت مادران، کاهش مرگ‌و‌میر کودکان، حفظ محیط‌زیست، ریشه‌کنی بیماری‌های مسری و ارائه آموزش‌های شغلی می‌شود.
