وضعیت کنونی سفرهای خارجی ایرانی‌ها در مقایسه با یک دهه پیش چگونه است؟ آیا اصلا ایرانی‌ها آنطور که یک دهه قبل قادر به سفر بوده‌اند اکنون نیز از توان مالی سفر به کشورهای خارجی و بازدید از جاذبه‌های گردشگری جهان برخوردارند؟ شرکت‌های خدمات مسافرتی و گردشگری تا چه اندازه قادر به تعریف مسیرهای ارزان خارجی برای گردشگران ایرانی بوده‌اند؟
اینها سؤالاتی است که در تمایل گردشگران ایرانی برای سفرهای خارجی و بازدید از جاذبه‌های گردشگری کشورهای خارجی مطرح می‌شود.سفرهای خارجی گردشگران ایرانی در چند سال گذشته، به‌ویژه پس از گران‌شدن نرخ ارز، رو به کاهش گذاشت و در برنامه‌ای حساب‌شده گردشگری خروجی ایران با رکود نسبی مواجه شد.
اگرچه هنوز برخی مالکان شرکت‌های گردشگری اصرار دارند که سفرهای خارجی مشتری‌های پروپا‌قرص خود را دارند و گرانی این سفرها تأثیری بر بخشی از جامعه ایران که مشتاق سفرهای خارجی هستند ندارد، اما در سوی دیگر تعداد بیشتری از مالکان تورهای گردشگری اذعان می‌کنند که سفرهای خارجی گردشگران ایرانی با رکود جدی در سال‌های اخیر مواجه شده است.
بازار راکد سفرهای خارجی
محمد احمدی‌بزرگ، مدیر مالی و بازرگانی یکی از شرکت‌های گردشگری در تهران می‌گوید: وقتی توان مالی مردم پایین بیاید سفر به انتهای سبد کالای مصرفی خانواده می‌رود و طبیعی است که دچار رکود شود. در این بین اگر مسیر گردشگری نیز دستخوش بحران و دردسر باشد مشکل دوچندان می‌شود.
اما نوسانات نرخ ارز تا چه اندازه بر رکود صنعت گردشگری به‌ویژه در کاستن از حجم سفرهای خارجی تأثیر داشته است؟ این سؤالی است که مدیران مالی و بازرگانی شرکت‌های گردشگری با آن آشنا هستند.به‌عنوان مثال محمد احمدی‌بزرگ، در پاسخ به این سؤال می‌گوید که این نوسان از مشکلات جدی در صنعت گردشگری است. به گفته او، نوسان نرخ ارز به لحاظ روانی مصرف‌کننده خدمات سفر را دچار مشکل می‌کند و موجب می‌شود که فرد تا مدت‌ها سفر به یک مقصد گردشگری را تا زمان یافتن نرخ ارزان‌تر متوقف کند.
به گفته احمدی‌بزرگ، بسیاری از مصرف‌کنندگان خدمات سفر و گردشگری که به‌دلیل نوسان ناشی از نرخ ارز برای سفر دست نگه می‌دارند، سعی می‌کنند تور گردشگری خود را نزدیک به فصل سفر با تصور ارزان‌ترشدن قیمت بسته‌های گردشگری از نمایشگاه‌های سفر خریداری کنند.
احمدی‌بزرگ می‌گوید: گردشگرانی که در تمام طول سال به تصور اینکه می‌توانند از تخفیف‌های ویژه استفاده کنند از خرید خدمات تورها خودداری می‌کنند، اقدام منطقی انجام نمی‌دهند. از تابستان سال90 با افزایش ناگهانی نرخ ارز، گردشگری خروجی نیز دچار بحران شد و رکودی ادامه‌دار تا به امروز بر فعالیت آژانس‌های گردشگری که بیشتر بر تورهای خروجی تمرکز داشتند سایه افکند.
برای مالکان آژانس‌های گردشگری که تورهای خروجی می‌فروختند دیگر خیلی از مسائل قابل ارزیابی نبود. برخی از آنها قادر به ادامه فعالیت نبودند و به‌تدریج از صنعت گردشگری خداحافظی کردند. برخی دیگر با بحران ورشکستگی مواجه شدند و عده‌ای نیز فعالیت در مشاغلی متفاوت از صنعت گردشگری را در پوشش آژانس‌های گردشگری دنبال کردند. پرونده‌های زیادی از آژانس‌های متخلف نیز به انجمن‌های صنفی آنها و سازمان میراث فرهنگی رفت. این رکود موجب شد تا برخی مسیرهای گردشگری تورهای خارجی نیز با مشکل مواجه شود. مثـلا آنطور کــه احمدی‌بزرگ، به همشهری گفته است، اتفاق‌های 2سال گذشته موجب شد تا گردشگران خروجی کشور، نسبت به سال‌های قبل از آن نصف شود. حتی برخی مسیرها برای شرکت‌های خدمات گردشگری رو به تعطیلی رفت.
استقبال از سفر به ترکیه
به‌رغم مشکلاتی که در مسیر گردشگران ایرانی وجود دارد تورهای ترکیه مشتریان پروپا قرص خود را دارد. احمدی‌بزرگ‌می‌گوید: با توجه به قیمت مناسبی که هتل‌های ترکیه برای خدمات‌دهی به گردشگران دارند مسافران ترکیه همیشه وجود دارند و بزرگ‌ترین تورهای کنونی مربوط به ترکیه است چون هزینه‌های آن در شرایط کنونی سفر پایین‌تر است و سرویس‌های کاملی در مقایسه با هزینه پرداخت‌شده، به گردشگر ارائه می‌شود. البته ترکیه نفع بسیاری از گردشگران ایرانی می‌برد.
اما سفر تنها ترکیه است که در شرایط کنونی برای گردشگران ایرانی ارزان‌تر از مقاصد دیگر تمام می‌شود؛ البته نه ارزان‌تر از سال90 که بازار ارز هنوز دستخوش نوسان نشده بود. گردشگران ایرانی برای سفر به لبنان و بیروت، پایتخت آن کشور که اکنون درگیر بحران داخلی اندک است باید اندکی بیش از مبلغی که برای سفر به ترکیه هزینه می‌کنند برای اقامت در یک هتل 4ستاره و البته معمولی پرداخت کنند. درحالی‌که به گفته مدیر مالی و بازرگانی یک شرکت خدمات گردشگری، با همان مبلغ می‌توانند از خدمات کامل و ارزان‌تر در ترکیه بهره‌مند شوند با این تفاوت که همسایه شمال غرب ایران شرایط بهتری به لحاظ امنیتی در مقایسه با لبنان کنونی دارد.محمد احمدی‌بزرگ می‌گوید: گردشگران ایرانی که به خارج از کشور سفر می‌کنند بیشتر به‌دنبال آن هستند که برای مدتی کوتاه آرامش داشته باشند و از مشکلات زندگی روزمره شهری‌شان دور بمانند.
امیدواری فعالان صنعت گردشگری
صاحبان شرکت‌های خدمات گردشگری و مسافرتی فعال در ایران معتقدند که نگاه جدید دولت در موضوع سفر و گردشگری به‌ویژه در بخش تورهای ورودی و امکان فعالیت در تورهای خروجی، با توجه به تثبیت نرخ ارز و وعده دولت به مردم در زمینه‌سازی برای درآمد بیشتر آنها امیدوار‌کننده است.
برخی فعالان صنعت گردشگری به همشهری می‌گویند که با نگاه جدید دولت به صنعت گردشگری و اتفاقاتی که در سیاست خارجی ایران شکل گرفته امیدواری‌ها برای بالارفتن جایگاه سفر در سبد مصرفی خانواده‌های ایرانی بیشتر شده و پیش‌بینی می‌شود که درصورت تداوم سیاست‌ها وضعیت صنعت گردشگری و سفر در کشور بهتر از گذشته شود. ناصر سپهری که خود مدیرعامل 2شرکت خدمات مسافرتی و گردشگری است در همین رابطه به همشهری می‌گوید: با تغییراتی که در انتخابات اخیر پیش آمد، اصناف مختلف و مرتبط با گردشگری اندکی دلگرم شده‌اند.
به گفته او که سابقه زیادی در صنعت گردشگری ایران دارد، تورم افسارگسیخته در سال‌های گذشته، به‌ویژه در سال91 یکی از دلایل افت صنعت گردشگری کشور بود. مردم پولی برای سفرهای داخلی و خارجی نداشتند و به‌دلیل همین نوسانات ارزی بسیاری از فعالان صنعت گردشگری متحمل زیان‌های هنگفت شدند. همین موضوع موجب کنار کشیدن برخی آژانس‌ها و تعطیلی آنها شد. سپهری ادامه می‌دهد: با رکودی که پیش آمد حتی تأمین هزینه‌ها از بانک‌ها و منابع مالی دیگر نیز پاسخگوی زیان آژانس‌دارها نبود.به گفته سپهری، با تغییرات ایجاد شده پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و حاکمیت ثبات بر بازار ارز وضعیت بهتری ایجاد شد و ثبات قیمت‌ها و نبود نوسان ارزی موجب رونق بخشی به صنعت گردشگری می‌شود.
