گزارش نشست: رادیو؛ گذشته، حال و آینده

این همایش به همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و با همکاری معاونت صدای جمهوری اسلامی برگزار شد.

این نشست اولین نشست از مجموعه نشست‌های علمی رادیو بود که قرار است در ماه‌های آینده برگزار شود. سخنرانان این همایش عبارت بودند از: دکتر حسن خجسته(معاونت صدا)، دکتر مهدی منتظر قائم (دبیر همایش)، دکتر مهدی محسنیان راد، دکتر شهرام گیل آبادی، علی اکبر قاضی زاده و دکتر محمد سلطانی فر.
دکتر مهدی منتظر قائم استاد دانشگاه تهران و دبیر اولین نشست علمی رادیو، در ابتدای این نشست با بیان این مطلب که در جهان جدید، مخاطبان رسانه‌ای به شدت در حال تغییر هستند، بحث خود را در عرصه سازمان‌های رسانه‌ای ادامه داده و افزودند:  همزمان با مخاطبان، سازمان‌های رسانه‌ای نیز با چالش‌های جدیدی روبرو شده‌اند.

دکتر منتظر قائم با تاکید بر مولفه "محیط رسانه‌ای" به عنوان یکی از مولفه‌های اساسی تاثیر گذار در دنیای رسانه‌ها، بحث خود را به عرصه رادیو منتقل گفت: سوال اصلی این است محیط عمل رادیو در جهان جدید و بویژه ایران، با چه تغییراتی روبرو  بوده است؟

این استاد دانشگاه، در جواب به این سوال به سه محور عمده اشاره کرد:  اولا پیشرفت های تکنولوژیک و فنی که سبب تسهیل تولید و تکثیر پیام شده است و سبب کاهش امکان نظارت ملی بر بازار پیام شده است. ثانیا ایجاد رقابت شدید در عرصه جهانی سبب ایجاد تنوع، فقدان مرکزیت و فقدان نظارت متمرکز شده است که در این میان گسترش رادیو های ماهواره ای، پادکست ها و رادیو های اینترنتی در این راستا بود. ایشان سومین مولفه منتج از محیط بیرونی سازمان های رسانه ای را "تغییر مخاطبان و فرهنگ آنها" دانسته و افزودند: استقلال  و آزادی عمل در فرهنگ مصرفی به همراه تغییر ذائقه مخاطبان از دنیای نوشتاری و شنیداری به عرصه تصویر، سبب شده است که علایق رسانه ای مخاطبان به سمت نگرش های کوچک و علایق جزئی تغییر مسیر دهد.      
دبیر اولین نشست رادیو در ادامه سخنرانی خود به راهبردهای لازم برای حفظ مخاطبان رادیو اشاره کرد و افزود: تنها استراتژی حفظ رسانه ها در دنیای جدید توجه به تکثر است. ایشان شکل گیری رادیو های جماعتی را یکی از راهبرد های اساسی در این زمینه دانست و گفت: این رادیو ها با مشارکت گروههای مختلف مردم و در اشکال محلی و حتی پائین تر از آن ایجاد می شود که تامین برنامه برای بافت های خرده فرهنگی و علائق و سلائق گروه های کوچک مانند رادیو کوهستان و رادیو حوادث طبیعی مانند زلزله را بر عهده دارد. دکتر منتظر قائم به ضرورت ارائه تعریفی مجدد از رادیو های استانی اشاره کرد و ضرورت تعریف این رادیوها بر اساس قومیت و خرده فرهنگ ها را متذکر شد.

تاثیر رادیو بر فلسفه موسیقی
دکتر حسن خجسته دومین سخنران این نشست بود که سخنرانی خود را با اشاره به ضعف‌های موجود در عرصه نظری رسانه رادیو آغاز کرد. دکتر خجسته تحقیق در عرصه رادیو را مبتنی بر تجربه‌های فردی افراد دانسته و به انتقاد از نگرش تکنولوژی‌مدار حاکم بر اندیشمندان حوزه علوم انسانی و ارتباطی پرداخت.
در ادامه، معاون صدای جمهوری اسلامی ایران سخنرانی خود را با عنوان "تاثیر رادیو بر فلسفه موسیقی" ارائه کرد. این استاد دانشگاه با بیان مختصری از نظرات فلاسفه بزرگ در باره موسیقی، به تاثیر رادیو در تغییر فلسفه موسیقی اشاره کرده و افزود: رادیو فرصت‌های زیادی برای شنیدن موسیقی در غیاب ایجاد کرده است. در ضمن رادیو سبب ایجاد امکان شنیدن موسیقی توسط تمام اقشار مردم شده است و آنرا از انحصار فرد یا گروه خاصی خارج کرده است. دکتر خجسته به نقش موسیقی در جایگزین کردن "گوش کردن" به جای "شنیدن" موسیقی اشاره کرد و رادیو را ابزاری برای مصرف موسیقی دانست که سبب شده است که موسیقی به امری نیمه صنعتی تبدیل شود.

توسعه مخاطب
سخنران دیگر این نشست، علی اکبر قاضی زاده مدرس روزنامه نگاری بود. وی با اشاره به ویژگی‌های ممتاز رسانه رادیو، توسعه مخاطب را مهمترین چالش امروزی رادیو دانست. این مدرس دانشگاه در ادامه به نیاز امروزی جامعه به خصوصی سازی رسانه ها اشاره کرد و افزود: خصوصی سازی رادیو امری ضروری است و باید در آغار با صبغه ای کاملا غیر سیاسی دنبال شود. ایشان به اهمیت فعال کردن پژوهش و توسعه(R&D) اشاره کرده و نقش دانشکده های ارتباطی در تامین نیروی انسانی لازم برای رادیو را مورد تاکید قرار دادند. توجه به مهارت‌های پایه‌ای رادیو مانند گزارش نویسی صحیح، توجه به عناصر پایه ای رادیو مانند موسیقی، صدای گوینده و توجه به پیشکسوت ها  را به عنوان پیشنهادات لازم برای توسعه مخاطبان رادیو دانست.

هشت نقطه برجسته در تحول رادیو
در ادامه این نشست دکتر مهدی محسنیان راد به ویژگی های نحوه ورود رادیو به ایران و پیامد های آن تاکنون اشاره کرد. دکتر محسنیان راد با ارائه مدارک و شواهد تاریخی، هشت نقطه برجسته در تحول رادیو در ایران را برشمردند.

این هشت مورد به ترتیب عبارتند از: تاخیر نسبی دسترسی ایرانیان به رادیو، بنیان نظارت استصوابی و قیومیتی دولت برای مالکیت و شنود رادیو، پیگیری هدفی برای تاسیس رادیو مشابه با هدف انتشار اولین روزنامه در ایران، ترسیم و پاسداری از خط قرمز های حکومتی برای محتواهای رادیوئی، توهم اولیه حکومت در تاسیس رادیو مانند دسترسی به مخاطب ملی و حتی جهانی، استفاده از رادیو به صورت ابزار پروپاگاندای تجدد و شاه پرستی، پیروزی انقلاب اسلامی و تحمیل خصلت منبر به رادیو بویژه در دوران جنگ تحمیلی و نهایتا شکل گیری توهم رسانه ملی رادیو در ایران امروز.
دکتر محسنیان راد با اشاره به شکل گیری توهم رسانه ملی برای رادیو در ایران امروز، جایگزین کردن تعدد به جای تکثر را استراتژی نادرست حاکم بر رادیو دانست.

رادیو؛ بازگشت به معنا
دکتر شهرام گیل آبادی، مدیر شبکه رادیویی جوان سخنران بعدی این نشست بود. این سخنرانی که با عنوان "رادیو؛ بازگشت به معنا" ایراد شد با نگاهی به فلسفه رسانه به عنوان رشته ای در حال گسترش، رسانه رادیو را با توجه به تحقیقات انجام شده در دانشگاه پرینستون به دو دسته عمده تقسیم کرد. گروه اول رسانه های ایدئولوژیک اند که نقش مصالح اندیشگی دارد و رسانه های غیر ایدئولوژیک که نقش میل به رفع نیاز های فوری دارد. دکتر گیل آبادی با اشاره به دیدگاههای معنایی و تفسیری اصحاب هرمنوتیک مانند هایدگر، دیلتای و ریکور، به سطوح معنایی موجود در متن و پیام اشاره کرد و افزود:  بر اساساین این دیدگاه، سطوح معنایی در دو دسته بندی کلی صریح و ضمنی قرار می گیرند و نقش مخاطب با عنوان عنصری فعال در تاویل متن مورد تاکید قرار می گیرد. ایشان در ادامه با اشاره به ویژگی ممتاز رادیو در شکل دهی به تخیل فردی، ایجاد فرا رسانه درونی استوار بر ناخودآگاه فردی را مهمتری ویژگی رادیو دانست. مدیر شبکه جوان، بر اساس این دیدگاه فلسفی، سه نقطه قوت در رسانه رادیو را تکثر در تولید معنا(بر اساس کشف دلالت های ضمنی)، کلام محوری ناشی از قدرت تاویل و نهایتا ساده سازی در فرایند های تولید معنا دانست.

چالش‌ها و تهدیدهای رادیو
آخرین سخنران نشست دکتر محمد سلطانی‌فر بود. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد در آغاز به چالش‌ها و تهدیدهای رادیو اشاره کرد و مهمتری امتیاز رادیو را توانایی آن برای پاسخ گویی به مخاطبان متنوع دانسته و چالش جدی پیش روی رادیو را رقابت با رسانه های جدید بویژه اینترنت دانست. دکتر سلطانی فر در ادامه به "رادیو های اجتماعی" به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای توسعه در جهان امروز اشاره کرد و افزود: این رادیو ها توسط مردم ایجاد می شود، اداره آن در دست خود مردم است و دولت ها در شکل گیری و اداره آن هیچگونه نقشی ندارند. این استاد دانشگاه ویژگی های عمده دیگر این رادیو ها را آموزش مشارکت دموکراتیک، تشویق مردم به مشارکت دموکراتیک، آموزش مهارت های زندگی و در نهایت کاهش مسئولیت های دولت در قبال داده ها دانست و لزوم ایجاد رادیوهای اجتماعی در کشور را متذکر شد.