طی این حکم، قرار بود تمرکز سیاستگذاری، تصمیم‌گیری و هماهنگی فعالیت‌های حوزه فضای مجازی بر عهده این شورا گذاشته شود. 6ماه بعد، مقام معظم رهبری در پاسخ به اعتراض دانشجویان نسبت به کم‌کاری این شورا فرمودند که نباید برای دیدن نتایج فعالیت آن عجله داشت. بعد از گذشت 2سال از تشکیل شورا، به سراغ محمدحسن انتظاری، دبیر جدید شورای‌عالی فضای مجازی کشور رفتیم تا از کم و کیف فعالیت‌های این شورا آگاه شویم. هرچند به‌دلیل درگذشت والده مکرمه مهندس انتظاری، از انجام مصاحبه ناامید شده بودیم اما خوشبختانه رویکرد دبیر شورا مبنی بر تعامل با رسانه‌ها زمینه انجام این مصاحبه چالشی اما صریح و خواندنی را مهیا کرد.
- با وجود اهمیت و جایگاه شورای‌عالی فضای مجازی، هنوز حتی بسیاری از مسئولان رده بالای نظام نیز با این جایگاه آ‌شنا نیستند و قاعدتا با مشکلاتی روبه‌رو خواهید بود؛ آیا موقع پذیرفتن دبیری شورا از این مشکل خبر داشتید؟
بله، دقیقا همینطور است. «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی» از ابتدای انقلاب وجود داشته و «شورای‌عالی امنیت ملی» نیز با اسامی متفاوت از زمان جنگ فعالیت می‌کرده است. برای همین، این دو شورا برای همه شناخته شده است اما «شورای‌عالی فضای مجازی» نهاد جدیدی است که رهبر معظم انقلاب به‌دلیل اهمیت فضای مجازی تشکیل داده‌اند؛ در واقع، جلسات متعددی با حضور افراد مختلف در محضر ایشان در این خصوص تشکیل شده بود و اطلاعات متنوعی به ایشان داده بودند. ایشان به این جمع‌بندی رسیدند که اهمیت کار به حدی است که باید یک شورای‌عالی در حد «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی» و «شورای‌عالی امنیت ملی» برای این موضوع تشکیل شود. شاید بتوان گفت که ایشان تنها کسی هستند که اهمیت حوزه فضای مجازی را در کشور و برای آینده آن تشخیص داده‌اند و از نظر من، ایشان کارشناس‌ترین فرد برای این حوزه هستند. ان‌شاءالله بقیه مسئولین هم به‌تدریج به اهمیت قضیه پی خواهند برد.
- با گذشت 2سال از تشکیل شورا، به‌نظرتان شورا در حد همین 2سال کار کرده است؟
در ابتدای تشکیل شورا، کارهای اولیه و لازم انجام شده است. مواردی مانند تشکیل «مرکز ملی فضای مجازی»، تصویب اساسنامه، تعریف کمیسیون‌های مربوطه و... ازجمله اینهاست اما هنوز چندکار اساسی باقی مانده است. مهم‌ترین آن ایجاد یک مرکز ملی مستقل و توانمند و با نیروهای باتجربه‌ای است که در سطح ملی و بین‌المللی استراتژیست باشند. همچنین به یک پژوهشگاه راهبردی فضای مجازی نیاز داریم. در دوره قبلی می‌خواستند برای این کار از مرکز تحقیقات مخابرات و پژوهشگاه‌های آن استفاده کنند اما چون ماموریت مرکز تحقیقات در تمام 30سال گذشته کار تکنولوژیک بوده و اینجا نیاز به‌کار استراتژیک و ملی دارد، ماموریت‌ها باهم متفاوت است. ما می‌خواهیم ان‌شاءالله پژوهشگاه اختصاصی مرکز ملی فضای مجازی را راه‌اندازی کنیم.
- اتفاقا یکی از معضلات موجود بر سر راه شورای‌عالی، ذهنیت جامعه در مورد ارتباط بیش از حد آن با وزارت ارتباطات است.متأسفانه ظاهرا امکانات و بودجه شورای‌عالی هم به این وزارتخانه گره خورده است، درحالی‌که کار شورای‌عالی فضای مجازی بسیار کلان‌تر از این وزارتخانه و نهادهای مشابه است و وزارت ارتباطات فقط یک جزء کوچک از حوزه فضای مجازی است.
درست می‌فرمایید اما همین موضوع که در دوره گذشته امکانات شورای‌عالی و مرکز ملی از طریق وزارت ارتباطات تأمین شد، مشکلات متعددی به‌وجود آورد؛ مثل ماجرای درگیری بر سر ساختمان در تابستان که قصد ندارم وارد آن مباحث بشوم. به همین دلیل هم ما اصرار داریم که یک مرکز ملی فضای مجازی مستقل، فراقوه‌ای و راهبردی ایجاد کنیم.
- اجازه بدهید از بحث شکلی شورای‌عالی خارج شویم و به موارد محتوایی برسیم. یکی از اصطلاحاتی که در این دوره مطرح شد، «اینترنت سالم» بود. متأسفانه این اصطلاحات بدون تعریف مشخص وارد رسانه‌ها می‌شود و در نتیجه هرکسی از ظن خود به آن می‌پردازد. حتی رسانه‌های بیگانه با ارائه تعاریف وارونه از این اصطلاحات، اصل موضوع را زیر سؤال می‌برند. در دوره گذشته، همین بلا بر سر موضوع «شبکه ملی اطلاعات» هم آمد؛ لطفا تعریف شورای‌عالی فضای مجازی از این اصطلاحات را بیان فرمایید.
مهم‌ترین نکته در محتوا که اکنون ما به‌دنبال آن هستیم، تعریف فضای مجازی کشور است. این مسئله موضوعی بسیار فراتر از اینترنت و شبکه ملی اطلاعات است. درواقع، فضای مجازی امتداد زندگی اجتماعی ما انسان‌هاست. اساسا هر تکنولوژی جدیدی که به‌وجود می‌آید، زندگی بشر نیز به فراخور آن دچار تغییراتی می‌شود و ابعاد جدیدی پیدا می‌کند. فضای مجازی هم ازجمله همین اتفاقات است اما فضای مجازی، محدود به ابزار تکنولوژیک نیست. این عرصه کل زندگی را تحت‌تأثیر خودش قرار داده است، لذا مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، ارائه تعریفی از ابعاد مختلف فضای مجازی است. درست همانطور که در زندگی فیزیکی نیز قواعد، آداب و قوانینی حاکم است که نشات‌گرفته از فرهنگ هر منطقه است. در عرصه فضای مجازی نیز باید ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی را مورد توجه قرار دهیم و آن را مبنایی تعریف کنیم. اهمیت شورای‌عالی فضای مجازی هم در ورود به همین عرصه‌های کلان و مبنایی است، نه موضوعات جزئی مثل فیلترینگ فلان سایت که در مطبوعات و رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفته است.
اما به هر حال، در پاسخ به سؤال شما باید بگویم که «شبکه ملی اطلاعات» صرفا یک زیرساخت است و نه بیش از آن. روی این زیرساخت، فضای مجازی کشور ایجاد می‌شود. وجود این شبکه باعث می‌شود سرعت تبادل اطلاعات در داخل کشور به‌شدت افزایش پیدا کرده و در مقابل هزینه آن پایین بیاید؛ در نتیجه میزبانی اطلاعات در داخل کشور مزیت رقابتی پیدا می‌کند و تولید محتوا افزایش می‌یابد. از طرفی چون در ارتباطات داخل به داخل کشور، اطلاعات از کشور خارج نمی‌شود، امنیت اطلاعات کاربران بیشتر شده و از حریم خصوصی آنها حراست می‌شود. همچنین از آنجا که این شبکه و مدیریت آن در داخل کشور است، از پایداری بالاتری نیز برخوردار خواهد بود.در مورد «اینترنت سالم» هم باید بگویم همانطور که در زندگی عادی قوانینی داریم، در داخل فضای مجازی کشور نیز باید قوانین و مقررات مورد نیاز در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی تدوین کنیم. اینترنت سالم هم یکی از همین‌هاست.
- بالاخره آیا اکنون تعریف مشخصی از «اینترنت سالم» دارید؟ چون اگر این اصطلاح نیز دستخوش بازی‌های سیاسی شود، مفاهیمی از آن در اذهان عمومی القا خواهد شد که اصلاح آن کار ساده‌ای نیست.
برای تعریف «اینترنت سالم» باید برگردم به همان تعریف فضای مجازی. همانطور که زندگی فیزیکی از چندین نظام مختلف حقوقی، فرهنگی، دینی، اقتصادی و... تشکیل شده، عرصه فضای مجازی نیز متشکل از چندین نظام است. نظام‌های حقوقی، مقرراتی، اخلاقی و... در این فضا هم وجود دارد. یکی از نظام‌ها در این فضا، «نظام سالم تبادل اطلاعات» است؛ یعنی کاربران فضای مجازی باید بتوانند با امنیت بالا از امکانات این فضا استفاده کنند؛ نه نگران اطلاعات‌شان باشند و نه نگران تأثیرات فرهنگی نامطلوب این فضا. ضمن آنکه بتوانند حداکثر بهره را نیز از امکانات فضای مجازی داشته باشند. لذا طرح اینترنت سالم سعی کرده نگاه جامعی داشته باشد و نگاه حاکم بر این طرح یک نگاه ایجابی است. این طرح برای خروج از مواجهه منفعلانه با تکنولوژی وارداتی و مواجهه فعال با آن است. این طرح بیان می‌کند که برای رسیدن به اینترنت سالم و ایمن در مقابل مضرات و محتوای خلاف قانون، فیلترینگ فقط یکی از راهبرد‌هاست که البته مهم هم هست اما باید در کنار آن راهبردهای دیگر را نیز برای فرهنگسازی دید. آموزش، آگاهی‌بخشی عمومی، توانمندسازی افراد، انگیزه بخشی، مسئولیت‌پذیری و جلب همکاری و مشارکت‌همگانی ارکان دیگری است که باید به آن توجه شود. «طرح جامع اینترنت سالم» طوری تدوین خواهد شد که علاوه بر حکومت، مردم و بخش خصوصی نیز به‌طور فعال و حتی داوطلبانه در تحقق فضای مجازی مطلوب مشارکت کنند؛ یعنی با حمایت شورا، بخش خصوصی، بازارهای نوین خدمات اینترنت و فضای مجازی ایمن و سالم را ارائه کند و عموم مردم آموزش و حمایت از کاربران و به‌خصوص خانواده‌ها و کودکان را بر عهده بگیرند.
همچنین برنامه‌هایی برای تولید و ارتقای محتوا، کنترل کیفیت خدمات، ارتقای امنیت کاربران و حمایت از حریم خصوصی دیده شده. در کل باید گفت همه اینها با هم یک مجموعه هستند که ما را به فضای بهتری می‌رسانند و باید همه آنها را در کنار هم دید.
- البته بخش بسیار مهمی از عرصه فضای مجازی، بحث تکنولوژی چه در حوزه سخت‌افزاری و چه در حوزه نرم‌افزاری است. بالاخص در حوزه سخت‌افزاری ما از مرزهای دانش بسیار عقب هستیم و عمده تجهیزات ما وارداتی است. این وضعیت، خطرات فرهنگی و امنیتی متعددی ایجاد می‌کند. برای این موضوع چه فکری کرده‌اید؟
به موضوع خوبی اشاره کردید. توجه کنید که تکنولوژی از 2بعد قابل بررسی است؛ یکی نیروی انسانی و دیگری تبدیل دانش به فناوری. در حوزه نیروی انسانی ما وضعیت بسیار خوبی داریم. بهترین دانش‌آموزان ما وارد رشته‌های مرتبط با بخش فنی فضای مجازی همچون مهندسی الکترونیک و مخابرات و نرم‌افزار و... می‌شوند. آموزش‌های نسبتا خوبی هم در دانشگاه‌ها می‌بینند. به همین دلیل نیروی انسانی فوق‌العاده باکیفیتی داریم ولی اگر بخواهیم به نحو مؤثری از این نیروها بهره بگیریم، باید محیط تبدیل علم به فناوری را برای این نیروها مهیا کنیم. مثلا همین مرکز تحقیقات مخابرات یکی از این محیط‌ها بود که البته اکنون کمی ضعیف شده. شبیه همین مراکز را باید ایجاد کنیم و توسعه دهیم تا محل رشد نیروها باشد. اجرای این کار، هم وظیفه دانشگاه‌ها و هم وظیفه وزارت ارتباطات است اما سیاستگذاری این کار، هم در حوزه سخت‌افزار و هم نرم‌افزار در دستور کار شورای‌عالی فضای مجازی است. ضمن آنکه ابعاد ملی و بومی این تکنولوژی‌ها برای ارتقای توانمندی کشور نیز مورد توجه ماست.
- خوب شد به بحث نرم‌افزاری فضای مجازی اشاره کردید. یکی از تأکیدات رهبر معظم انقلاب، توجه و تمرکز بر محتواست. متأسفانه در 2سالی که از فعالیت شورای‌عالی فضای مجازی می‌گذرد، ما طراحی و سیاستگذاری خاصی برای زمینه‌سازی تولید محتوای فضای مجازی نمی‌بینیم. در بودجه سال آینده هم هیچ ردیف بودجه‌ای برای این مسئله دیده نشده. چرا شورای‌عالی در این حوزه اینقدر کم‌کاری داشته؟
سؤال شما از 2بخش تشکیل شده؛ اول اینکه آیا شورا به این مسئله پرداخته که باید بگویم به‌خصوص در همین چند‌ماه اخیر به‌طور جدی به آن پرداخته‌ایم. بالاخص در هفته‌های گذشته مصوباتی هم در این مورد داشته‌ایم که به‌زودی رسانه‌ای خواهد شد. یکی بحث تقسیم کار ملی است که کدام نهادها باید وارد چه محتوایی شوند؟ ملاک این تقسیم کار هم این بوده که آیا این کار جزو ماموریت‌های آنها هست یا نه؟ آیا تاکنون مشابه این کار را انجام داده‌اند؟ آیا نیروی انسانی مناسب آن را دارند؟ می‌خواهیم طراحی برنامه راهبردی محتوا در هر حوزه را به دستگاه مربوطه بسپاریم و از آنها برنامه بگیریم و بر اجرای برنامه هم نظارت کنیم.
اما مسئله دومی که اشاره کردید، بحث بودجه است. ما فکر می‌کردیم سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و همچنین کمیسیون تلفیق مجلس حمایت جدی از تولید محتوا بکنند و بودجه مناسبی به آن تخصیص دهند اما متأسفانه اینطور نشد و ما از هر دو بخش گله بسیار جدی داریم و به‌خودشان هم اطلاع داده‌ایم. امیدواریم که یک تغییر جدی در این نوع نگاه ایجاد شود.
- گله که کافی نیست. به هر حال، متأسفانه بخش قابل توجهی از بودجه به چانه‌زنی‌های مسئولین مرتبط است. شما برای تصویب بودجه اقدام خاصی هم کردید؟
بله، اتفاقا اقدامات فراوانی هم کردیم. حتی مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی را که بر این موضوع تأکید می‌کرد برایشان ارسال کردیم اما به دلایلی که خیلی برای ما شناخته شده نیست و برای ما قانع‌کننده نبود، بودجه‌ای به این حوزه تعلق پیدا نکرد.
- چه دلایلی داشتند؟
مثلا می‌گفتند شما در این حوزه قرار است چه کاری انجام دهید که بقیه دستگاه‌ها انجام نمی‌دهند؛ غافل از اینکه این دستگاه‌ها از اول انقلاب هم بوده‌اند و هنوز کارکرد قابل توجهی در عرصه فضای مجازی نداشته‌ایم، اما ما اکنون می‌خواهیم طراحی ویژه برای فضای مجازی داشته باشیم.
- اساسا مگر قرار نیست تصویب و تسهیم بودجه طرح‌های کلان در فضای مجازی با تصویب شورای‌عالی انجام شود؟
دقیقا همینطور است. اگر بخواهیم خوش‌بینانه نگاه کنیم، باید این را به‌حساب بی‌اطلاعی و عدم‌اشراف این دوستان بگذاریم.
- حتی اگر بخواهیم اینطور فرض کنیم، اینکه اسم خود شورای‌عالی فضای مجازی اصلا در هیچ‌جای لایحه بودجه 93نیامده، چیز عجیبی است. مگر می‌شود چنین جایگاهی بدون بودجه فعالیت کند؟
متأسفانه درست می‌گویید. با توجه به اهمیت بسیار زیادی که خود حضرت‌آقا در رابطه با شورای‌عالی فضای مجازی قائل هستند، انتظار می‌رفت کسانی که در این مورد تصمیم‌گیر هستند، توجه ویژه‌ای به این نهاد داشته باشند اما متأسفانه این کار را نکرده‌اند.
- البته یک بودجه طنزآمیز یک‌میلیارد تومانی برای مرکز ملی فضای مجازی تصویب شده. لااقل خیالتان راحت است که اینترنت مرکز ملی قطع نمی‌شود.
بله، دقیقا همینطور است (با خنده). البته ما به این مسئله اعتراض جدی کرده‌ایم و منتظر جواب هستیم.
- شاید بخشی از این مشکل هم ناشی از تصمیمات خود شورا باشد. مثلا اخیرا مصوبه‌ای داشتید که سال آینده وزارت ارتباطات 100میلیارد تومان به شورای‌عالی فضای مجازی پرداخت کند. این باعث وابستگی مالی و به‌دنبال آن وابستگی اجرایی نمی‌شود بالاخص که وزارت ارتباطات باید تحت سیاستگذاری شورا فعالیت کند؟
این کار به این دلیل بود که سازمان مدیریت می‌گفت ما منابع دیگری نداریم که به شورا بودجه تخصیص دهیم. وزارت ارتباطات حدود 4000میلیارد تومان در سال آینده درآمد دارد. 2500میلیارد تومان از آن در اختیار خودش است و مابقی به سایر نهادها تخصیص داده شده که بعضی از آنها حتی در حوزه ICT نیستند. ما اصراری نداشتیم که این مبلغ از وزارت ارتباطات تأمین شود. فقط درخواست کرده بودیم که 100میلیارد تومان به شورای‌عالی تخصیص یابد و کاری نداشتیم که از کجا باشد. راحت‌ترین راهش این بود که از همان 1500میلیارد تومان باقیمانده که به سایر نهادهای حاکمیتی همچون صداوسیما اختصاص دارد، بودجه‌ای هم برای ما تصویب شود. البته توجه کنید که این مبلغ به خزانه می‌رود و ما بودجه را از دولت می‌گیریم، نه از وزارت ارتباطات. لذا نگرانی‌ای بابت وابستگی به این وزارتخانه نداریم. به‌هر حال همان مبلغ هم تصویب نشد.
- اما پیشنهاد این مبلغ که به کمیسیون تلفیق رفته بود. چطور تصویب نشد؟! پس سال دیگر قرار است چه کار کنید؟
اتفاقا آقای دکتر لاریجانی شخصا در کمیسیون تلفیق شرکت و صریحا از این بودجه حمایت کردند و گفتند با توجه به دستور رهبر معظم انقلاب باید از این شورا حمایت کرد اما متأسفانه این کمیسیون تصویب نکرد و اجازه طرح در صحن علنی را نداد. به هر حال، خدا بزرگ است. می‌گویند وقتی حضرت موسی(ع) و قوم بنی‌اسرائیل از دست لشکریان فرعون فرار می‌کردند، به دریا رسیدند. بنی‌اسرائیل از او پرسیدند حالا چه کنیم؟ حضرت جواب دادند که خدا بزرگ است و آن معجزه صورت گرفت. ظاهرا ما هم باید منتظر این قبیل معجزات باشیم.
- شورای نگهبان به این موارد نمی‌تواند ورود کند؟ چون این شورا با حکم صریح رهبری تشکیل شده و اگر حداقل حمایت از آن صورت نگیرد، عملا مانع اجرای این حکم حکومتی شده‌اند.
این را من نمی‌دانم؛ مسئله‌ای است که اعضای شورای نگهبان باید به آن بپردازند.
- در مورد همان 2500میلیارد تومانی که به وزارت ارتباطات تخصیص یافته، حدود نیمی از این مبلغ به‌عنوان کلی «زیرساخت‌ها» اختصاص یافته و البته اشاره‌ای هم به شبکه ملی اطلاعات شده تا جنبه قانونی هم پیدا کند. مگر نه اینکه طرح‌های کلان ملی در حوزه فضای مجازی باید ابتدا به تصویب شورای‌عالی برسد و بعد بودجه آن اختصاص یابد؟ آیا مصوبه‌ای در این خصوص وجود داشته؟
نخیر. مصوبه شورا را ندارد و ما به این مسئله ورود خواهیم کرد. طرح تمامی زیرساخت‌های فضای مجازی باید ابتدا در شورای‌عالی تصویب شود. به‌نظر من وزارت ارتباطات هنوز در این حوزه طرح مشخصی ندارد و فقط من‌باب تخصیص بودجه، این مورد در قانون بودجه 93آورده شده است.
- چرا چنین عددی در ردیف موارد «متفرقه» وزارتخانه آمده؟ آن هم برنامه‌ای که هنوز طرحش تصویب نشده.
حتما برنامه‌های وزارت ارتباطات در این حوزه را دریافت خواهیم کرد تا بررسی کنیم.
- به‌نظرتان بالاخره چه زمانی مسئولین عالی‌رتبه متوجه می‌شوند که وزارت ارتباطات تنها یک بخش جزئی از نهادهای فعال در حوزه فضای مجازی است و باید در این زمینه با شورای‌عالی فضای مجازی هماهنگ شود؟
متأسفانه فعلا تنها کسی که این موضوع را دقیقا می‌دانند، خود حضرت آقا هستند. بقیه افراد مسئله فضای مجازی را خیلی کوچک فرض کرده‌اند و هنوز به درک دقیق و شفافی از آن نرسیده‌اند. باید آموزش داد و فرهنگسازی کرد.
- بالاخره در این مدت چه باید کرد؟ رفتار بعضی مسئولین مغایر سیاستگذاری‌ها و ماموریت‌های شورای‌عالی است که البته در این مورد هم متأسفانه وزارت ارتباطات پیشتاز است.
ما این موارد را فعلا به‌حساب مخالفت با شورا نمی‌گذاریم و سعی می‌کنیم با تذکرات شفاهی و راهنمایی و همچنین موارد قانونی این روند را اصلاح کنیم. به هر حال، هنوز بعضی نهادها تفکیک وظایف را قبول نکرده‌اند یا شاید هنوز برای آنها شفاف نشده. این اتفاق، به‌تدریج رخ خواهد داد. اینکه من گفتم مرکز ملی مستقل، فراقوه‌ای و راهبردی باید تشکیل شود، به‌خاطر همین است.
- شوراهای موازی این شورای‌عالی که قبلا وجود داشتند چه خواهند شد؟ آنها تا کی قرار است فعالیت کنند؟ مثلا رئیس‌جمهور اخیرا برای یکی از آنها دبیر تعیین کرد و ظاهرا بودجه خوبی هم به آن تخصیص داده شد که شائبه موازی‌کاری و تضعیف شورای‌عالی فضای مجازی را ایجاد کرد.
ببینید! طبق حکم صریح رهبر معظم انقلاب، تنها نهادی که حق سیاستگذاری، تصمیم‌گیری و هماهنگی در حوزه فضای مجازی را دارد، شورای‌عالی فضای مجازی است. آن شوراهایی که اسم می‌برید، عملا دیگر محلی از اعراب ندارند. لذا یا باید تحت پوشش شورای‌عالی قرار بگیرند و یا اگر وظایف‌شان در شورای‌عالی هم دیده شده، دیگر وجود آنها موضوعیت ندارد و باید ملغی شوند. این موضوع در دستور کار شورای‌عالی هست و به‌زودی به آن خواهیم پرداخت.
- اما تجربه نشان داده که بسیاری از مصوبات شوراهای عالی به مرحله عملیاتی نمی‌رسد؛ مثل مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی درخصوص حجاب که از 26دستگاه تعریف شده در آن، فقط یکی‌دو دستگاه به‌طور جدی وارد عمل شدند.
به نکته درستی اشاره کردید. اساسا حضرت‌آقا دستور تاسیس مرکز ملی فضای مجازی را برای پیگیری همین مصوبات داده‌اند البته ما قصد ورود به جزئیات را نداریم و در حال تدوین سیاست‌های کلان فضای مجازی کشور در سال‌های آتی هستیم و کلیه سازمان‌ها در هر زمانی موظف به هماهنگ شدن با شورای‌عالی هستند. البته اینها به معنی غفلت از مسائل روزمره نیست و آنها هم در دستور کارهای فوری شورا قرار دارد. مواردی همچون IPTV، بازی‌های رایانه‌ای، حفاظت کل شبکه سایبری ایران، پیوست فرهنگی تماس تصویری و... از این موارد است. مرکز ملی هم وظیفه پایش مصوبات شورای‌عالی را دارد و بر اجرای سیاست‌های ابلاغی شورا به دستگاه‌ها نظارت می‌کند. تعریف شاخص‌ها، پایش فضای مجازی از ابعاد فرهنگی و اجتماعی گرفته تا اقتصادی و تکنولوژیک بر عهده همین مرکز است.
- برای روشن شدن این ابعاد فرهنگی و اجتماعی چه کرده‌اید؟
ابعاد فضای مجازی باید توسط صاحب‌نظران و با تعریف پروژه‌های تحقیقاتی متعدد مشخص شود. نیاز داریم پژوهشگاه‌های علوم انسانی به این مسئله وارد شوند و نتایج تحقیقاتشان به اطلاع عموم رسانده شود. رسانه‌ها هم باید به این حوزه ورود کنند و این مسائل را برای مردم باز کنند، نه اینکه فقط درگیر مسائل جنجالی و روزمره باشند. خیلی از این مشکلاتی که ما نگران بروز آنها هستیم، همین حالا در کشورهای دیگر اتفاق افتاده و برای آن راه‌حل پیدا کرده‌اند. مثلا الان در کره‌جنوبی، مرکز مبارزه با اعتیاد اینترنتی کودکان وجود دارد. ما که نباید منتظر بروز این بحران‌ها باشیم و بعد به سراغ راه‌حل برویم. به همین دلیل، یک کارگروه فرهنگی اجتماعی را از افراد صاحب‌نظر تشکیل داده‌ایم تا به همین مباحث بپردازند. تا امروز چندین پروژه تحقیقاتی بزرگ در این حوزه تعریف کرده‌ایم و با دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه‌وارد مذاکره شده‌ایم. در حال تدوین چند سیاست اجرایی برای ارائه به شورا جهت تصویب و ابلاغ به دستگاه‌ها هستیم. مهم‌ترین چیزی که به‌دنبال آن هستیم، تقویت هویت ایرانی اسلامی کاربران در فضای مجازی است.
- یکی از نگرانی‌های جدی در حوزه فضای مجازی، عدم‌تولید داخلی است؛ در همه عرصه‌ها از سخت‌افزار و نرم‌افزار گرفته تا محتوا و امنیت. برنامه شورا در این زمینه چیست؟
توسعه فضای مجازی کشور، قطعا باید با توان داخلی جلو برود. قصد داریم مسئولی را برای بخش اقتصاد فضای مجازی تعیین کنیم که مسئول تولید داخلی و بومی‌سازی در تمام حوزه‌ها خواهد بود. من با مدیران سازمان صنفی رایانه‌ای، مجمع تشکل‌های فناوری اطلاعات و مجمع صنفی صنایع افتا جلسه داشته‌ام و از آنها خواسته‌ام که برای این موضوع پیشنهاد بدهند. چون ما می‌توانیم از طریق شورای‌عالی، تولید داخل را تسهیل کنیم و حتی زمینه صادرات نرم‌افزار را فراهم و موانع را برطرف کنیم.
- چه زمان این قول شما عملیاتی می‌شود؟ چون همانطور که فرمودید، محصلان و دانشجویان خوبی وارد این رشته‌ها می‌شوند اما همین افراد به دلیل نبود زمینه کاری مناسب، به سایر کشورها مهاجرت می‌کنند.
ما حتما این مسئله را با ضمانت اجرایی قوی در سیاست‌های برنامه ششم توسعه خواهیم گنجاند. در سال‌های باقیمانده از برنامه پنجم نیز ان‌شاءالله سیاست‌های این حوزه را از طریق مجلس در قوانین خواهیم آورد.
- تا حالا این موضوع در شورا مطرح نشده که مثلا وزیر آموزش و پرورش هم به اعضا اضافه شود؟
ما یک مطالعه جامع روی اساسنامه داشته‌ایم تا تغییرات مورد نیاز را پیشنهاد دهیم اما هنوز به چنین نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. حالا با این وضع بودجه بگذارید ببینیم حقوق همین پرسنل را می‌توانیم بدهیم یا نه.
- به امنیت سخت‌افزاری هم فکر کرده‌اید؟ ما اگر همه تولیدات محتوایی‌مان هم داخلی باشد اما همچنان از تجهیزات وارداتی استفاده کنیم، باز هم مشکل امنیت اطلاعات خواهیم داشت.
یکی از برنامه‌هایی که داریم، زمینه‌سازی ایجاد شرکت‌هایی است که امنیت تجهیزات را اعتبارسنجی کنند. برای این کار هم باید استانداردهای ملی و بومی تعریف کنیم. شاید این ماجرا برایتان جالب باشد. یکی از شرکت‌هایی که قرار بود امنیت یکی از سازمان‌های کشور را ارزیابی کند، همه اطلاعات را به یک شرکت انگلیسی داده بود تا آنها امنیت سازمان مربوطه را بسنجند.
- من قبلا شنیده بودم که سیستم صوتی ساختمان مجلس را هم یک شرکت انگلیسی طراحی و نصب کرده.
بله. من هم چنین چیزی شنیده‌ام. به هر حال باید مواظب باشیم که این اتفاقات نیفتد. باید شرکت‌های داخلی با تکنولوژی داخلی به اعتبارسنجی این موارد بپردازند.
- اخیرا مسئله تماس تصویری دوباره بر سر زبان‌ها افتاده. شورا قبلا مصوبه‌ای داشت که تا زمانی که پیوست فرهنگی آن تصویب نشود، اجازه برقراری تماس تصویری را ندارد. اما چند روز پیش، یکی از معاونان وزیر ارتباطات اعلام کرد که اپراتور مربوطه با هماهنگی مرکز ملی فضای مجازی می‌تواند تماس تصویری را برقرار کند. به‌نظرتان این تغییر مصوبات باعث سردرگمی مردم و شرکت‌ها نمی‌شود؟
متأسفانه این جمله را بد بیان کردند. «هماهنگی» که معنای حقوقی ندارد. کمیسیون ارتقای محتوا باید پیوست فرهنگی تماس تصویری را به تصویب برساند. ما در حال تهیه چارچوب مشخص برای این پیوست هستیم. در این زمینه با شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم ارتباطاتی داشته‌ایم. این چارچوب باید به تصویب شورا برسد و بعد پیوست فرهنگی براساس آن تدوین و تصویب شود تا اجازه برقراری تماس تصویری داده شود. این پروسه شروع شده و کمی زمان می‌برد. اینکه گفته‌اند تماس تصویری فعال شده، اشتباه بوده است. من هم شفاهی به وزیر تذکر دادم که اشتباه کرده‌اند و ایشان قول داد که این موضوع را در شبکه‌های اجتماعی مطرح کرده و اشتباهات را اصلاح کند؛ البته کافی نیست، ولی به هر حال می‌گذاریم به‌حساب اشتباهات لفظی.
- سیاست شورا در قبال این قبیل اشتباهات که می‌تواند مشکلات یا توقعات زیادی را ایجاد کند، چیست؟
ما قصد نداریم وارد جنجال‌های رسانه‌ای شویم. ما یک نهاد حاکمیتی هستیم و وظیفه ما در سطح راهبردی حوزه فضای مجازی است. درصورت لزوم هم تذکرات لازم را به‌خود دستگاه‌ها ابلاغ می‌کنیم. اما اگر ببینیم بر خطای خود اصرار دارند، از روش‌های قانونی دیگر وارد می‌شویم.
- یکی از مهم‌ترین کاربردهای فضای مجازی، دولت الکترونیک است. سال‌هاست که این موضوع بر سر زبان‌هاست اما شاهد هیچ اتفاق ویژه‌ای در این عرصه نیستیم. شورا برای این مسئله چه فکری کرده است؟
این هم یکی از موضوعات کاری شورا در همان مبحث تقسیم کار ملی است. این تقسیم کار در حوزه محتوا و سرویس‌ها خواهد بود. یکی از مهم‌ترین نیازهای مردم، ارتباط با سرویس‌های مختلف دولت الکترونیک است. این سرویس‌ها باید به تصویب شورا برسد و با یک برنامه زمانبندی مشخص پیش برود. ما اکنون در حال دریافت برنامه از دستگاه‌های مختلف هستیم. هر کدام که تصویب شود، بلافاصله اطلاع‌رسانی خواهد شد. به این ترتیب، نظارت و مطالبه عمومی هم ایجاد می‌شود، چون مردم بهترین ناظر هستند. مطمئن باشید که این کارها شدنی است و فقط باید ناهماهنگی‌ها و کوتاهی‌ها را از بین ببریم.
