سیطره فرهنگی ازبکی بر اقوام مهاجم
بیش از یک دهه پیش زمانی که تپه ازبکی و محوطه اطراف آن در نزدیکی روستای ازبکی هنوز یک بیابان مسطح بود پروفسور یوسف مجیدزاده باستان‌شناس مطرح که آن زمان استاد دانشگاه در فرانسه بود کاوش‌های باستان‌شناسی تپه ازبکی را شروع کرد و به لایه‌های باستان‌شناسی رسید که علاوه بر تأیید غنای فرهنگی این نقطه، شواهدی از زیست مسالمت‌آمیز اقوام مهاجم در کنار ساکنان این تپه باستانی را نیز مشخص می‌کرد.
تیم باستان‌شناسی تپه ازبکی به سرپرستی پروفسور یوسف مجیدزاده، آن‌روزها سرگرم بررسی سفال‌های به‌دست آمده از این تپه باستانی بود که شباهت بسیار زیادی به سفال‌های دوره سیلک در ایران پیدا می‌کرد.پروفسور مجیدزاده در اوایل دهه80 البته به سفال‌های دیگری نیز دست یافته بود که نقش آنها بسیار متفاوت از سفال‌های ساخته شده در تپه مرکزی که یک شاهک‌نشین مادی بود دست یافت.
نقش سفال‌های سرخ برخلاف رنگ سفال‌های تپه اصلی نقوش عجیبی داشت که پروفسور مجیدزاده آن زمان احتمال داده بود که این سفال‌های سرخ‌رنگ با نقوش سیاه‌رنگ ضربدری شکل متعلق به اقوام مهاجمی باشد که گاه برای غارت دیگر اقوام از سرزمین‌های شمال ایران، از قفقاز و سیبری به مناطقی از ایران هجوم می‌آوردند.
پروفسور یوسف مجیدزاده مطرح کرده بود که غنای فرهنگی و هنری جامعه ساکن در تپه مرکزی چنان قوی بوده که اقوام مهاجم در فرهنگ جامعه‌ای که به آن هجوم برده بودند هضم شده‌اند. در کنارشان خانه‌سازی کرده‌اند. از آنها شیوه ساخت سفال و دیگر صنایع را آموخته‌اند و بدین‌ترتیب، قوم مهاجم در سیطره فرهنگی تپه ازبکی، سلاحش را کنار گذاشته و اقدام به زیست مسالمت‌آمیز کرده است.
باستان‌شناس‌ها تپه ازبکی را یکی از نمونه‌های اصلی جامعه دارای زیست مسالمت‌آمیز با خارجی‌ها و از نمونه‌های جالب شاهک‌نشین‌های عصر ماد با برخورداری از صنعت ذوب فلز می‌دانند.
تپه‌های رها شده
پروفسور یوسف مجیدزاده که در تمدن جیرفت نیز فعالیت‌های چشمگیر باستان‌شناسی داشته است در سال‌های 80تا 84به کاوش تپه ازبکی و تپه‌های اطراف آن پرداخت. اما پس از پایان فصل‌های کاوش در این تپه‌ها از سال 84 تاکنون تپه ازبکی و تپه‌های اطراف رها شده‌اند تا جایی که اگر امروز برای بازدید از تپه مرکزی و 5تپه اطراف آن به کرج بروید نهال‌های بسیار زیاد گردو و باغ هلو را در عرصه تپه ازبکی و تپه‌های باستانی اطراف آن مشاهده خواهید کرد که آرام‌آرام تبدیل به باغ‌های بزرگ و زمین‌های کشاورزی در محوطه باستانی ازبکی و اطراف آن می‌شوند.
مشکلات مربوط به تعیین حریم و آثار تاریخی قرار گرفته در فهرست میراث ملی کشور اما دامان تپه ازبکی که سال 1352و به شماره 955در فهرست ملی ثبت شد را نیز گرفته است؛ تا جایی که عبیدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان البرز در پاسخ به این سؤال همشهری که چه میزان از حریم و عرصه‌های 6تپه باستانی واقع در مسیر تپه ازبکی و خود تپه ازبکی که در یک ملک شخصی قرار گرفته است باید تملک شوند؟ می‌گوید: متأسفانه تپه ازبکی هنوز دارای حریم نیست که بتوان گفت چه میزان از مساحت حریم و عرصه این مجموعه باید تملک شود.
به گفته عبیدی، مراحل قانونی برای تملک زمین‌های واقع در عرصه و حریم مجموعه تاریخی ازبکی در حال انجام است که اگر همکاری خوبی انجام شود می‌توان این محوطه تاریخی استان البرز را نجات داد.رئیس اداره میراث فرهنگی استان البرز همچنین از اختصاص بودجه برای حفاظت و نگهداری مجموعه تپه‌های ازبکی در شهرستان نظرآباد خبر داد.
شاهک‌نشین مادها در فلات مرکزی
تپه اصلی از مجموعه تپه‌های محوطه ازبکی یک شاهک‌نشین دوره ماد در فلات مرکزی ایران است. سنگ‌های فلاخن، پیکره مردسنگی با کلاه مادی، پیکره‌ای از گل پخته، پیه‌سوز، بزهای کوهی سفالین و اشیای فلزی از تپه مرکزی ازبکی به‌دست آمده است.
مجموعه ازبکی دارای 6 تپه به نام‌های جیران تپه، مارال تپه، دوشان تپه، گوموش تپه، یان تپه و تپه مرکزی است.وجود بقایای معماری عظیم از هزاره اول و دوم پیش از میلاد و گورستان‌های همزمان با آن در این دوران در جیران تپه، محوطه ازبکی را به یکی از نادرترین محوطه‌های شناخته شده عصر آهن تبدیل کرده است. قدیمی‌ترین آثار به‌دست آمده از مجموعه تپه ازبکی به هزاره ششم و هفتم پیش از میلاد تعلق دارد.
