تجارت جهانی در مسیر دلار زدایی

براساس اين قرارداد، مسكو از 4سال ديگر به‌مدت حدود 3دهه، سالانه 38ميليارد متر مكعب گاز طبيعي به پكن خواهد فروخت. بسياري از محافل بين‌المللي انرژي، اين قرارداد را گامي در جهت كاستن از وابستگي روسيه به صدور گاز به اروپا دانستند. اما يكي از جنبه‌هاي اين قرارداد كه تا حد زيادي در جنجال خبري ناشي از اهميت آن پنهان ماند، اين بود كه دوطرف موافقت كردند براي اجراي اين قرارداد از واحدهاي پول ملي يكديگر استفاده كنند. به‌عبارت ساده‌تر، چين بهاي گاز دريافتي را از روسيه به يوان پرداخت خواهد كرد، هر چند كه خبرگزاري‌ها براي نشان دادن ارزش كل آن از دلار استفاده كردند.

دلار آمريكا سال‌هاست واحد پولي رايج در مبادلات بين‌المللي است. دست‌كم از دوره پس از جنگ جهاني اول و با افول قدرت امپراتوري انگليس، آمريكاي نوپا توانست واحد پول خود را تدريجاً به وجه رايج معاملات بين كشورها بدل كند. طي اين مدت، چالش‌هاي چندي نسبت به تفوق آن صورت گرفته است، ازجمله به جريان افتادن يورو واحد مشترك پولي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا. اما اين تهديدها به آن اندازه نبوده است كه جايگاه دلار را تهديد كند. در سال‌هاي اخير و همزمان با رشد چشمگير اقتصاد چين كه اكنون پس از آمريكا در مكان دوم جهان قرار دارد، پكن آرام آرام استفاده از پول ملي خود را در مبادلات بين‌المللي آغاز كرده است. وقوع بحران مالي در آمريكا از سال2008، فرصت خوبي را در اختيار سياستمداران چيني قرار داد تا در اين مسير به پيش بروند. يك نقطه از جهان كه چين آن را به تعبيري آزمايشگاه استفاده از يوان كرده است، آمريكاي لاتين است. حجم ارزش تجارت چين با اين كشورها ظرف يك دهه از سال2000 شاهد افزايش 16برابري بوده است كه در سال2011 به بيش از 188ميليارد دلار رسيد. پكن اكنون بسياري از طرح‌هاي زيربنايي را در اين كشورها تأمين مالي مي‌كند و براي اطمينان حاصل كردن از تداوم جريان واردات مواد خام از اين منطقه، وام‌هاي كلاني را با يوان به آنان مي‌پردازد.

انعقاد قرارداد خريد گاز از روسيه با يوان امتياز بزرگي براي پكن محسوب مي‌شود كه توانست وجه رايج خود را به روسيه بقبولاند.كارشناسان معتقدند روسيه پس از فشاري كه غرب بر سر اوكراين به آن وارد كرد، به اين قرارداد نياز داشت تا از آن به‌عنوان ابزاري براي كاهش فشار تحريم‌هاي غرب استفاده كند. از اين رو، مسكو ناچار شد هم به قيمتي كه چيني‌ها 10سال سر آن ايستادگي كرده بودند، تن بدهد و هم وجه گاز را به يوان بپذيرد. با اين تفاصيل، آيا اين قرارداد را مي‌توان به قول معروف ميخي بر تابوت دلار آمريكا دانست؟ پاسخ تحليلگران به اين پرسش منفي است، هر چند كه آنان مي‌گويند اين قرارداد گامي در اين مسير است.

واقعيت اين است كه دلار آمريكا همچنان پول ذخيره دنياست و تا ‌آينده قابل پيش‌بيني اين جايگاه را حفظ خواهد كرد. در حال حاضر، حدود 10درصد مبادلات جهان با يوان صورت مي‌گيرد و سهم يورو از اين هم كمتر است. ماهيت چندپارچه اتحاديه اروپا و بحران مالي اين اتحاديه مانع از آن شده است كه يورو بتواند سهم بيشتري در تجارت بين‌المللي ايفا كند. به‌نظر مي‌رسد چيني‌ها مانند ديگر جنبه‌هاي سياست‌هاي اقتصادي و بين‌المللي خود صبوري مثال‌زدني در اين‌باره دارند و شتاب چنداني براي به كارگيري يوان در تمام معاملات خود نشان نمي‌دهند. طبيعي است پكن هنوز آمادگي آن را ندارد كه پول خود را در جايگاه وجه رايج اول دنيا ببيند. تا فروردين‌ماه سال‌جاري، بيش از 1263ميليارد دلار از اوراق قرضه آمريكا در اختيار پكن بود و چين مايل نيست به اين زودي‌ها شاهد كاهش ارزش اين اوراق باشد.

برخي كشورها مانند پاناما، اكوادور و السالوادور دلار آمريكا را در كشورشان به جريان انداخته‌اند و كشورهايي مانند عربستان سعودي و ونزوئلا ارزش پول ملي خود را به دلار گره زده‌اند. چين نيز ارزش پول خود را در حيطه مشخصي نسبت به دلار حفظ كرده است، هر چند كه آمريكايي‌ها مي‌گويند يوان كمتر از بهاي واقعي آن ارزشگذاري شده است تا بهاي كالاهاي چيني در جهان افزايش نيابد. آنچه اكنون قطعي به‌نظر مي‌رسد، اين است كه روند به‌اصطلاح دلارزدايي (dedollarization) از معاملات بين‌المللي توسط يوان به رشد خود ادامه خواهد داد و شايد چه بسا روزي جاي دلار را به‌عنوان پول ذخيره جهان بگيرد. برخي تحليلگران اقتصادي مي‌گويند تهديدي كه دلار با آن روبه‌رو است، كاهش قدرت خريد آن در سال‌هاست. آمريكا 22درصد توليد اقتصادي جهان را در اختيار دارد و با همين پشتوانه توانسته است دلار را به وجه ذخيره جهان تبديل كند. اما رشد استفاده از يوان و تا حدي يورو مي‌تواند دلار را از اين جايگاه به زير بكشد. نگاهي به جدول واحدهاي پولي ذخيره جهان از اواسط قرن پانزدهم نشان مي‌دهد واحد پول هيچ كشوري نتوانسته است اين جايگاه را براي هميشه نگه دارد.