از سال1653 میلادی که نخستین روزنامه خبری جهان به نام گازتا در ونیز ایتالیا منتشر شد تا امروز که بیش از سه قرن و نیم از آن تاریخ می‌گذرد، ساختار و قالب اصلی روزنامه‌ها همچنان ثابت مانده است. اما تحولات پرشتاب دو دهه اخیر در عرصه فناوری اطلاعات می‌رود که این ساختار را به کلی دیگرگونه کند.
با آنکه از شروع روزنامه‌نگاری اینترنتی با نسخه الکترونیکی واشنگتن پست تنها 15سال سپری شده است به نظر می‌رسد که روزنامه‌نگاری اینترنتی و چند رسانه‌ای به زودی عرصه را به روزنامه‌نگاری کاغذی کاملاً تنگ خواهد کرد.
روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای به قول دکتر نمک دوست اجتناب‌ناپذیر است و اگر ما خود را با این تحولات همگام نکنیم، شاید دیگر حرفی برای گفتن در عرصه روزنامه و روزنامه‌نگاری نداشته باشیم.
این سخن اغراق‌آمیز نیست. روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای با بهره‌گیری از جدیدترین تحولات عرصه فناوری اطلاعات به سرعت پیش می‌رود و خود، بسترهای مورد نیاز خود را می‌یابد. فراهم آوردن تجربه‌های دانشی، اجتماعی و فنی روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای از ضرورت‌های حیاتی و گریزناپذیر روزنامه‌نگاری است.
شاید همین ضرورت‌ها مرکز آموزش همشهری را واداشت که هفته پیش نشستی با موضوع «ژورنالیسم چندرسانه‌ای؛ چشم‌انداز مشترک» برگزار کند. در این نشست که در باشگاه وبلاگ‌نویسان تهران برگزار شد، استادان عرصه ارتباطات و روزنامه‌نگاران دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را ارائه کردند.
دکتر محمدعطاران عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم و سردبیر نشریه آموزش «مدرسه فردا» با اشاره به تحولات عرصه فناوری رو ز و اطلاعات گفت: «در دنیای جدید ما داریم وارد فرهنگ بصری می‌شویم. از دنیای چاپ به دنیای ایماج‌ها منتقل می‌شویم. در مقابل این تحول دو رویکرد وجود دارد؛ رویکردی که معتقد است فرهنگ مکتوب به دلیل داشتن امکان بازخوانی به تفکر انتقادی کمک می‌کند.
این رویکرد به تحولات جدید نگاهی منفی دارد. رویکرد دیگر این است که ما باید خود را با این تحولات سازگار کنیم چرا که دیر یا زود ما را با این تحولات سازگار خواهند کرد.»
او سپس به تفاوت فرهنگ آموزشی و نظام یاددهی– یادگیری ایران و شرق با غرب اشاره کرد و گفت: «مطالعه‌ای که در بین دانشجویان ایرانی دانشگاه‌های انگلستان صورت گرفته است نشان می‌دهد که دانشجویان ایرانی در حفظ جزئیات بسیار کوشا هستند ولی در جاهایی که قرار است بپرسند، گفت‌وگو و بحث کنند، ضعیف هستند و جسارت آن را ندارند. این خصوصیت عمومی دانشجویان آسیایی در مقایسه با غربی‌هاست. مطالعه دیگر نشان می‌دهد که دانش‌آموزان ایرانی به یادگیری گروهی راغب نیستند، اهل نوشتن نیستند و بیشتر گفتاری‌اند.»
عطاران افزود: «بخشی از ژورنالیسم چند رسانه‌ای میتواند با فرهنگ یادگیری- یاددهی ما همخوانی داشته باشد. با آن بخش از فرهنگ ما که گفتاری و نه نوشتاری است، همخوانی دارد. شاید به نوعی بتواند مخاطب ایرانی را به دلیل همین گفتاری–شنیداری بودن جلب کند. از سوی دیگر میتواند بخش دیگری را که ضعیف است یعنی بحث و تبادل نظر را متحول کند.
در وبلاگ‌ها، یادداشت‌های کوتاه اینترنتی عنصر گفت‌وگو، نقد کردن و نقد شدن و تبادل نظر انجام می‌گیرد که این عنصر در آموزش و پرورش ما مغفول است و به نوعی این غفلت در عرصه چند رسانه‌ای جبران می‌شود. یعنی اگر در فرهنگ حاکم بر‌آموزش و پرورش ایران عناصری را حاکم بدانید برخی از این عناصر قدرت آن را دارند که مخاطب ژورنالیسم چند رسانه‌ای را جلب کنند. برخی از عناصر ژورنالیسم چند رسانه‌ای نیز میتواند بخشی از این فرهنگ حاکم را که مورد انتقاد است، متحول بکند.»
در این نشست، دکتر علی صباغیان عضو تحریریه همشهری آنلاین، به ویژگی‌های بسته مولتی مدیا اشاره کرد و گفت: «مولتی مدیا استفاده از بیش از یک رسانه برای ارائه خبر و گزارش رویدادهاست. در واقع یک بسته مولتی مدیا ادغام بیش از یک رسانه برای خبر و گزارش همراه با تعامل با مخاطب است. در بسته مولتی مدیا همچنین باید ارتباط منطقی بین چند رسانه برقرار باشد.»
وی اثرگذاری بیشتر، فراهم آوردن امکان انتخاب برای مخاطب، ایجاد مخاطبان جدید و ایجاد فضای بیشتر برای انتشار اطلاعات را از اهداف چندرسانه‌‌ای‌ها خواند و گفت: «روزنامه‌نگاری مولتی مدیا چه در عرصه عمل، چه در حوزه پژوهش و آموزش به سرعت پیشرفت می‌کند و گسترش می‌یابد. رادیوها با افزودن سایت و تصویر، تلویزیون‌ها با افزودن سایت و متن، خبرگزاری‌ها با استفاده از فیلم و سایت به سمت چند رسانه‌ای بودن حرکت می‌کنند. روزنامه‌هایی که در عرصه اینترنت فعالیت می‌کنند به سرعت ساختار سایت خود را تغییر می‌دهند تا بتوانند با تحولات عرصه چند رسانه‌ای همگام شوند. برای مثال روزنامه لوموند پی‌درپی ساختار خود را عوض کرده است که بتواند از امکانات مولتی مدیا استفاده کند. روزنامه واشنگتن پست هم به سمت مولتی مدیا رفته است و اکنون در سایت خود فیلم قرار داده است. اکنون روزنامه لوموند سایتش مستقل از خود روزنامه شده است. روزنامه و سایت هرکدام مخاطبان جداگانه دارند و مطالب سایت هر 20دقیقه نو می‌شود.»
وی همچنین به تحولات مولتی مدیا در عرصه علمی اشاره کرد و گفت: «برخلاف خیلی چیزها که اول علمی می‌شود و بعد آن را به عرصه عمل می‌آورند، ادبیات مولتی مدیا از عرصه عمل آمده است. ابتدا در عرصه عمل بوده و بعد ادبیات مرتبط علمی ایجاد شده است. اکنون برخی از دانشگاه‌ها واحد مولتی‌مدیا را در برنامه درسی‌شان وارد کرده‌اند. حتی در برخی از دانشگاه‌ها فراتر رفته‌اند و الان مولتی‌مدیا به عنوان رشته در این دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.»
صباغیان تعامل با مخاطب را از مهمترین ویژگی‌های بسته مولتی‌مدیا دانست و از نظرسنجی، تست، پرسشنامه، پست الکترونیکی، مباحثه و کامنت و چت به عنوان ابزارهای این تعامل یاد کرد.
او همچنین به مشکلات روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای در ایران اشاره کرد و گفت: «اگر بخواهیم مولتی مدیا را گسترش دهیم باید ابتدا زیرساخت‌های قوی ارتباطی فراهم باشد. فرض کنید اگر سرعت اینترنت کم باشد، اساساً گذاشتن فیلم بی‌فایده است و روی مخاطب تاثیر منفی خواهد گذاشت.»
در ادامه همایش، حسن عابدینی مدیر کل خبر شبکه العالم پیرامون تفاوت خبرنگاری مکتوب و تلویزیونی صحبت کرد و به کمبود استادان حوزه آموزش چند رسانه‌ای در ایران اشاره کرد.
در این همایش همچنین برمک بهره‌مند ، روزنامه‌نگار، تکراری نبودن محتوا را از نکات مهم روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای دانست و گفت: «بسته مولتی مدیا مثل سفره‌ای است که می‌خواهیم رویش شام پهن کنیم، طبیعی است که هر کدام از اجزای غذا را در ظرف مخصوص خودش استفاده می‌کنیم.
در بسته مولتی مدیا ابزاری که استفاده می‌کنیم محتوایش نباید تکراری باشد. باید بدانیم کدام ابزار، برای چه کاری و برای بیان چه چیزی استفاده می‌شود. متن نوشته شده عموماً برای روایت اصلی داستان خبری استفاده می‌شود. دلیلی ندارد که متنی را که نوشته شده است، دوباره بخوانیم و به صورت فایل صوتی ارائه دهیم. روزنامه‌نگاری که در عرصه چندرسانه‌ای کار می‌کند، باید در تدوین مطلب از تمامی ابزارها به طور متناسب استفاده کند.»
آخرین سخنران نشست «ژورنالیسم چندرسانه‌ای؛ چشم‌انداز مشترک» مرتضی مجدفر روزنامه‌نگارو کارشناس مدیریت آموزشی بود. او موضوع سخنرانی خود را به بررسی نخستین تجربه ناکام روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای در عرصه مطبوعات ویژه کودکان و نوجوانان و علل شکست این طرح اختصاص داده بود که در قالب یک مطالعه موردی ارائه شد.
طرح نخستین نشریه چندرسانه‌ای کودک و نوجوان در آذرماه سال 1383 از سوی مجله رشد دانش‌آموز که از نشریات دفتر انتشارات کمک‌آموزشی وزارت آموزش و پرورش است، به اجرا درآمد. نسخه الکترونیکی این نشریه که با داشتن تیراژ یک میلیون نسخه در پیشینه خود رکورددار نشریات ویژه کودکان و نوجوانان در عرصه نسخه کاغذی است، در قالب CD به صورت مولتی‌مدیا و در تیراژ 20هزار نسخه تهیه و توزیع شد. اما این اولین و آخرین نسخه چندرسانه‌ای ماهنامه رشد دانش‌آموز بود. مجدفر مهمترین علل شکست طرح را عوامل زیر می‌داند:
1 - مجله الکترونیکی در ساختار رسمی آموزش و پرورش در کنار مجله‌ای با پیشینه انتشار 40ساله آغاز به کار کرد. ادغام و تطبیق این ساختار 40ساله برای مجله‌ای نوپا با ساختاری کاملاً متفاوت سبب ناهماهنگی و هرز رفت زمان شد. تطبیق این نسخه مولتی مدیا با استانداردهای نوشته و گاه نانوشته نشریات رشد بخش زیادی از زمان را هدر می‌داد و نسخه الکترونیکی امکان انتشار در موعد مقرر را از دست می‌داد.
2 - محدودیت زمانی تولید مجله برای شرکت تولیدکننده قابل فهم نبود. با این تلقی، امکان اینکه نسخه الکترونیکی همراه نسخه کاغذی باشد عملاً ناممکن می‌شد.
3 - ساختار نسخه الکترونیکی بر مبنای ساختار کاغذی و متناسب با آن بود. زیرساخت‌ها و متخصصان ویژه بخش الکترونیکی در مجله وجود نداشت. در واقع این نسخه، طفیلی نسخه کاغذی مجله بود.
4 - نویسندگان و تولیدکنندگان، تفکر مبتنی بر مولتی مدیا نداشتند و بیشتر تکست و تصویر را مدنظر داشتند تا امکانات و ابزارهای دیگری چون صوت و فیلم. مجدفر پیشنهاد کرد که اگر قرار است این طرح در آموزش و پرورش ادامه یابد، قبل از شروع کار، موانع کار ژورنالیستی چندرسانه‌ای، معیارها و استانداردها مشخص شود، زیرساخت‌های لازم فراهم شود و تفکر مبتنی بر چندرسانه‌ای در میان نویسندگان و تولیدکنندگان این مجله حاکم باشد. خاطرنشان می‌شود که در این همایش دکتر یونس شکرخواه سردبیر همشهری آنلاین که از او به عنوان پدر روزنامه‌نگاری آنلاین یاد می‌کنند و نیز دکتر حسین انتظامی سردبیر روزنامه همشهری نیز حضور داشتند.
