عرقيات گياهي حاصل تقطير اسانس گياهان در آب هستند و ممكن است از هر قسمتي از گياه، از ريشه و پوست گرفته تا گلبرگ ساخته شوند. اين ساده‌ترين تعريفي است كه براي گلاب و ديگر عرقيات گياهي مي‌توان ارائه كرد. توليد گلاب و ديگر عرقيات از زمان‌هاي دور در ايران رواج داشته و هنوز هم پررونق است؛ مثلا ايران سالانه چيزي حدود 30هزار تن گل محمدي توليد مي‌كند و رتبه اول توليد و رتبه دوم صادرات گل بعد از مراكش را از آن خود كرده است. نه‌تنها مردم ايران بلكه خيلي از كشورهاي خارجي نيز طرفدار اين نوشيدني‌هاي پرخاصيت ايراني هستند. سري زديم به بازار عرقيات تا سر از چند و چونشان دربياوريم.
بوي گلاب، طعم نعناع
وقتي براي خريد سري به فروشگاه‌ها يا عطاري‌ها بزنيد، با تنوع زيادي در انواع عرقيات روبه‌رو خواهيد شد. عرقيات كارخانه‌اي با برندهاي مختلف در فروشگاه‌ها بيشتر است و سنتي‌ها بيشتر در عطاري‌ها پيدا مي‌شوند اين بازار را متنوع‌تر كرده‌اند. عرقيات كاسني، بيد، شاتره، نعناع، بهارنارنج، گلاب، شمبليله، شويد، بيدمشك، آويشن، بابونه، اسطوخودوس و... تنها چند نمونه از عرقيات گياهي هستند. در كل مناطق سردسير نسبت به مناطق گرمسير و مرطوب، از پوشش گياهان با خاصيت‌هاي دارويي غني‌‌تري برخوردار است. اگر نظر فروشنده‌ها و عطارها را بخواهيد به‌ترتيب گلاب، نعناع، شاتره، كاسني، خارشتر، زيره سبز، شويد و رازيانه را پرفروش‌ترين‌هاي عرقيات عنوان مي‌كنند.
گلاب كه گل سرسبد عرقيات و از بقيه پرفروش‌تر و محبوب‌تر است و بيشترين حجم صادرات را دارد، بيشترين حجم توليد را هم به‌خود اختصاص داده است. وقتي براي توليد يك‌ليتر اسانس گلاب با كيفيت كه در عطرسازي به كار مي‌رودحدود 4 تن گلبرگ استفاده مي‌شود، تعجبي هم ندارد كه اين اسانس كيلويي 25ميليون تومان به فروش برسد. اگر مي‌بينيد كيفيت گلاب‌هاي شهرهاي مختلف با هم فرق دارد به‌خاطر اين است كه 18نوع گل محمدي مختلف در سراسر ايران كشت مي‌شود. شهرستان مهريز يزد، قمصر و نياسر كاشان، خراسان، مناطق غربي كشور و استان‌هايي مثل كردستان و كرمانشاه، اصفهان و... جزو پرتوليدترين شهرهاي گلاب و عرقيات مختلف هستند و در اين ميان كاشان از همه معروف‌تر است. ايران نخستين زادگاه اين گل و نخستين توليد‌كننده گلاب در جهان به شمار مي‌رود. كشورهاي عربي و اروپاي غربي بيشترين متقاضي خريد گلاب و ديگر عرقيات از ايران هستند. كيفيت گلاب ايران هم بين بقيه كشورها بهترين است اما چون قيمت آن از گلاب كشورهايي مثل تونس و مراكش بيشتر است، متقاضي كمتري نسبت به اين كشورها دارد. با اين حال هنوز گلاب ايران 2بار در سال براي شست و شوي كعبه به كار مي‌رود كه يك بار آن در همين روزهاست.
خريد گلاب و عرقيات
موقع خريد گلاب و عرقيات به نكات زير توجه كنيد تا جنس بهتري گيرتان بيايد:
گلاب اصل، شفاف و روشن و بدون رنگ است و هيچ رسوبي در آن ديده نمي‌شود. اگر اين گلاب را بو كنيد بايد فقط عطر گل محمدي را بفهميد و هيچ بوي ترشيدگي‌اي حس نكنيد. طعم گلاب اصل هم سنگين و كمي مايل به تلخي است. گلاب‌هاي تقلبي به‌خاطر مخلوط شدن با آب بي‌بو مي‌شوند كه براي عطردار شدنشان از اسانس‌هاي مصنوعي استفاده مي‌كنند.
موقع خريد عرقيات و گلاب‌هاي كارخانه‌اي حتما به نام و آدرس كارخانه، تاريخ مصرف، شماره ثبت، پروانه ساخت، مهر استانداردو... توجه كنيد.
بيشتر سعي كنيد گلاب يا عرق گياهي‌اي را بخريد كه در ظروف شيشه‌اي عرضه مي‌شوند. بعضي از ظروف پلاستيكي ممكن است غيراستاندارد باشند و باعث به خطر افتادن سلامت شما شوند.
اگر اصرار به خريد عرقيات و گلاب‌هايي داريد كه به روش سنتي تهيه شده‌اند، حتما از مراكز فروش يا عطاري‌هاي معتبر خريد كنيد تا جنس بي‌كيفيت يا رقيق شده يا حتي بدتر مايعي آلوده و مشكل دارگيرتان نيايد. اگر مايع كدر باشد يا حتي بعد از يكي دو‌ماه پس از خريد كدر شود يا رسوب كند يعني آلوده است و بايد آن را دور بريزيد.
عرق دوآتشه يعني گياه 2بار جوشانده شده، آب كمتري دارد و غليظ‌تر است و در نتيجه تأثيرگذاري سريع‌تري هم دارد ولي بعضي وقت‌ها اصلا 2 آتشه‌اي در كار نيست و فقط بعضي افراد سودجو با استفاده از فلفل و تلخ كننده‌ها باعث القاي حس دو آتشه بودن محصول به مشتري مي‌شوند.
عرقيات اسانس دار را نخريد. اين اسانس‌ها نه‌تنها خاصيتي ندارند بلكه ممكن است بسيار بيماري زا هم باشند و فقط براي جلب مشتري به محصول اضافه شده‌اند.
نكاتي براي نگهداري و استفاده بهتر
عرقيات فاسد نمي‌شوند چون غليظ‌اند و آب ندارند اما تاريخ مصرف بعضي از آنها 3ساله و بعضي ديگر يكساله است و اين يعني بعد از گذشت تاريخ مصرف، خاصيت‌شان كم مي‌شود، نه اينكه خراب شده باشند. آنهايي كه خاصيت گرمي دارند معمولا زودتر خاصيت خود را از دست مي‌دهند.
بعضي از عرقيات معطر و مخصوصا گلاب در مقابل نور خورشيد عطرشان از بين مي‌رود. پس شيشه‌شان را پشت پنجره يا جايي كه آفتاب شديد مي‌تابد قرار ندهيد.
گرما و رطوبت هم باعث از بين رفتن خاصيت اين مواد مي‌شود. پس آشپزخانه فضاي چندان مناسبي براي اين كار نيست. يخچال، كمد، انباري و حياط‌خلوت بهترين مكان‌ها براي نگهداري آنها هستند.
خوردن بيش از اندازه اين عرقيات مثل زياده روي در خوردن هر چيز ديگري بسيار مضر است. بيشترين ميزان مجاز مصرف يك نوع عرق در طول شبانه روز 2 ليوان است؛ آن هم در موارد استثنا؛ بنابراين خيال نكنيد هر چه بيشتر بخوريد زودتر خوب مي‌شويد و نتيجه دلخواهتان را مي‌گيريد. افراد زير 2 سال، افراد بيمار، زنان باردار يا شيرده و كساني كه دارو مصرف مي‌كنند هم بايد در خوردن اين مواد دقت كنند. طبع سرد و گرمتان را هم براي انتخاب مناسب عرقيات درنظر داشته باشيد.
بهتر است براي از بين نرفتن خواص گلاب و عرقيات آن را درون شيشه‌هاي شفاف بريزيد و بعد از خالي شدن نصف بطري، براي جلوگيري از اكسيد شدن آن را به شيشه كوچك‌تري منتقل كنيد.
اگر به شما توصيه‌كرده‌اند براي بهتر شدن خاصيت عرقيات آنها را بجوشانيد گوش نكنيد؛ چون نه‌تنها تأثيري ندارد بلكه طعم و بوي آن را هم خراب مي‌كند.
نظر شما