باید آینه صافی روبروی شهر بگیریم

جواد محقق با بیان اینکه شهر تهران به عنوان پایتخت ایران از دوره قاجار تا امروز ویژگی‌های خاص بسیاری داشته که می‌تواند دستمایه نوشتن قرار بگیرد، براین نکته تاکید می‌کند که نگاه به شهرها باید دقیق و صادقانه باشد تا بتواند به بازسازی ذهنی مخاطب کمک کند.

این نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان درگفت‌وگو با ستاد خبری جایزه داستان تهران، با اشاره به اینکه یکی از ویژگی‌های ادبیات دارا بودن خاصیت آینگی است، می‌گوید: این آینه باید در برابر آنچه که در یک شهر وجود دارد قرار بگیرد و آن را با گذشتن از صافی ضمیر نویسنده- یعنی شهر به اضافه‌ منِ نویسنده- دراختیار مخاطب قرار بدهد؛ چه مخاطبانی که در آن شهر زندگی می‌کنند و تا به حال از آن زوایه به شهر نگاه نکرده‌اند و چه کسانی که در شهرهای دیگری زندگی می‌کنند و آشنایی عینی با آن شهر ندارند و چه کسانی که درآینده از طریق این داستان‌ها با آن شهر آشنا خواهند شد.

نوشتن از شهرها آنجا اهمیت می‌یابد که می‌بینیم برخی از این شهرها در دوره‌های مختلف تاریخی به دلایلی مثل زلزله، سیل و حوادثی از این قبیل محو شده‌اند و چیزی جز داستان از آن‌ها باقی نمانده است.

او می‌افزاید: متاسفانه ادبیات داستانی ما نه تنها در مورد شهرها، بلکه درمورد حوادث جاری کشورمان و اتفاقاتی که دراین سرزمین افتاده هم به ندرت شاهد صادق و بی‌طرفی بوده است.

چرا که به بخش‌های مختلفی از این تاریخ به صورت فربه توجه شده و بخش‌های دیگری در حاشیه مانده است. ضمن اینکه دیدگاه‌های شخصی و گرایش‌های فکری و سیاسی نویسنده هم گاه باعث شکسته شدن این آیینه بوده است.

محقق معتقد است که هرکدام از تکه‌های این آینه‌ شکسته تنها قادرند بخش محدودی از شهر و تاریخ یک شهر را به نمایش بگذارند و به همین خاطر است که وقتی داستانی از یک نویسنده ایرانی می‌خوانیم که در یکی از شهرهای ایران می‌گذرد، بسیاری از معروف‌ترین و گسترده‌ترین و پربسامدترین نشانه‌های شهری، فکری و رفتاری و محیطی را در آن نمی‌بینیم.

چراکه به گفته او این آینه همیشه صاف و بی‌غبار نبوده تا بتواند تصویری واقعی از جامعه خودش ارایه بدهد.

این نویسنده تصریح می‌کند: اما از مجموعه این تصاویر شکسته و پراکنده هم می‌شود به بخشی از محیط و واقعیت توجه کرد، چراکه به هرحال نوشتن از شهرها در قالب‌های مختلف ادبی همواره در ادبیات جهان و همچنین تاریخ ادبیات ما وجود داشته است.

او به تصویر برخی شهرها در اشعار فارسی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: البته برخی از شهرها بیشتر مورد توجه ادبیات قرار گرفته‌اند، مثلاً نیویورک یکی از شهرهایی است که شاعران آمریکایی شعرهای بیشتری به نسبت دیگر شهرها در مورد آن سروده‌اند.

در کشور ما هم شهری مثل شیراز بیشتر از سایر شهرها در اشعار شاعران قدیم نام برده شده است. به همین ترتیب ادبیات داستانی هم گاه به دلایل مختلف اقلیمی، تاریخی، جغرافیایی و یا حوادث خاص اولویت ویژه‌ای برای برخی شهرها قایل بوده است.

محقق می‌افزاید: یکی از اولین رمان‌های نوشته شده در این زمینه در کشور ما «تهران مخوف» نوشته مرتضی مشفق کاظمی است که حتی اسم آن نیز نشان دهنده این است که نویسنده نگاهی به یک شهر دارد.

این نویسنده و شاعر در پایان صحبت‌هایش حرکت شهرداری و مجموعه همشهری را در راستای برگزاری جایزه داستان تهران و داشتن نگاهی تخصصی به ادبیات داستانی، حرکتی مهم ارزیابی کرده و اظهار امیدواری می‌کند که این حرکت در سال‌های بعدی نتایج قابل‌توجهی برای مخاطبان به بار بیاورد.