راهکاری برای خروج از بن‌بست در پرونده هسته‌ای ایران

سفر هیأت فنی آژانس به ایران برای بحث درباره ساز و کار بازرسی از تأسیسات غنی‌سازی نطنز، گواه خوبی بر این امر است.

این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که البرادعی و برخی کشورهای اروپایی خواهان تغییر استراتژی در برخورد با ایران هستند. از نظر آنها باید واقعیت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را مورد پذیرش قرار داد و دست از سیاست درخواست تعلیق کامل غنی‌سازی برداشت.

استاد دانشگاه پرینستون ایالات متحده در این نوشتار قصد دارد با اشاره به زمینه‌های تعامل مستقیم و غیرمستقیم ایران و آمریکا، از جمله مذاکرات بغداد، به نوعی تأکید کند که آمریکا برای رفع مناقشات بر سر برنامه هسته‌ای ایران باید بیش از پیش، واقعیات موجود را مدنظر قرار دهد.

زمان برای یک گفت‌‌وگو  میان ایران و ایالات متحده در رابطه با بحث هسته‌ای فرارسیده است. این، سخن محمد البرادعی، دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که تهران و واشنگتن را به مذاکره پیرامون بحث بحران هسته‌‌ای ایجاد شده فراخواند؛ بحرانی که به یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد تبدیل شده است و حتی ممکن است جنگی دیگر را در خاورمیانه آشفته رقم زند.

در عین حال قرار است دور بعدی مذاکرات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌زودی برگزارشود. بنا به گفته اولی هاینونن، معاون دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سرپرست هیأت نمایندگان آژانس، ایران موافقت کرده است که به کلیه سؤالات درباره برنامه هسته‌ای خود پاسخ دهد.

ایران همچنین با درخواست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دستیابی به راکتور آب سنگین در دست ساخت در اراک تا پایان ماه جولای و بازدید و بازرسی کوتاه مدت از تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز موافقت کرده است.اگر چنین روندی ادامه یابد، شاید ایران برای اجرای مجدد پروتکل الحاقی ترغیب شود.

با وجود این ایالات متحده همچنان با بی‌اعتنایی به پیشرفت حاصل شده مذاکرات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران، بر فشار بیشتر در جهت آغاز دور جدید تحریم‌ها از جانب شورای امنیت پافشاری می‌کند. موضوع، چندان ساده به نظر نمی‌رسد؛ ایران هشدار داده است که تحریم‌های جدید از جانب شورای امنیت، تاثیری منفی بر همکار‌های این کشور با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد گذاشت و خصومت‌ها را افزایش خواهد داد.

این در حالی است که دنیس راس، فرستاده پیشین ایالات متحده در خاورمیانه در گفت‌وگو با دی ولت آن‌لاین گفت: اکثر کشورهای اروپایی از ایالات متحده می‌خواهند که از درخواست خود برای تعلیق برنامه غنی‌سازی ایران صرف‌نظر کند.

این موضوع پس از اظهارات اخیر البرادعی مطرح شد. البرادعی گفته بود که پیشرفت ایران در زمینه هسته‌ای و دستیابی به سوخت هسته‌ای یک واقعیت است و باید دیر یا زود، دنیا با آن کنار بیاید.

در عین حال با وجود اصرار ایالات متحده بر گزینه تحریم و تعلیق، البرادعی و شماری از مقامات رسمی اروپایی از جمله خاویر سولانا، هماهنگ‌کننده  سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گزینه تعلیق کامل غنی‌سازی را واقع‌بینانه نمی‌دانند و خواستار غنی‌سازی محدود توسط ایران هستند.

اما نشانه دیگر در شکست طرح اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، سخنان وزیر خارجه روسیه است. سرگئی لاوروف گفته است:‌ روسیه تنها در صورتی موافق افزایش چنین تحریم‌هایی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسماً ایران را به نقض NPT متهم کند.

اما گزارش آژانس از ایران، حاکی از چنین امری نیست. گزارش، ایران را به دلیل عدم همکاری‌های لازم، عدم شفافیت و... مورد سرزنش قرار داده است. در عین حال در گزارش هیچ مدرکی مبنی بر انحراف ایران از NPT به چشم نمی‌خورد.

بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز از ایالات متحده و دیگر متحدانش درخواست کرده است که هر گونه فشار برای افزایش تحریم‌ها بر ضد جمهوری اسلامی ایران را در جهت گسترش همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعویق بیندازند.

به دنبال موافقت ایالات متحده با درخواست بان‌کی مون، سیاستمداران این کشور اکنون با اجتناب از به کارگیری  مکانیزم شورای امنیت سازمان ملل به شکل فوری و در کوتاه مدت، در مقابل در جست‌وجوی راهی برای باز کردن مسیر مذاکره با ایران در رابطه با بحث عراق و همچنین درباره موضوع هسته‌ای هستند.

در همین حال ضروری است آمریکا ارتباط میان بحران هسته‌ای و امنیت منطقه‌ای را درک کند. ایران به شدت نگران گزارش‌هایی پیرامون همکاری‌های هسته‌ای پاکستان و عربستان سعودی است. آمریکا باید به نگرانی‌های ایران نیز توجه کند.

قطعنامه 1696 شورای امنیت سازمان ملل متحد که تحریم‌های اولیه را به ایران تحمیل کرد، در عین حال صراحتاً نیز به امتیازات تشویقی از سوی 5 عضو دائم این سازمان به همراه آلمان نیز اشاره کرده است. این در حالی است که این امتیازات امنیتی، هنوز به مرحله تصمیم‌گیری و اجرا نرسیده‌اند.

به نظر می‌رسد با در نظر گرفتن دیپلماسی موفق هسته‌ای در کره شمالی، واشنگتن باید به جای اینکه به روند ارجاع دیپلماسی ایران به کشورهای اروپایی ادامه دهد، درگیر روابط دوجانبه و چندجانبه با ایران شود.

در حالی که مقامات عراقی زمینه برای ادامه مذاکرات ایران با ایالات متحده در رابطه با بحث امنیت عراق را فراهم کردند، موضوع امنیت ایران نیز باید به یک موضوع مجزا برای مذاکره تبدیل شود؛ تنها در این زمان است که می‌توان به حل مسئله هسته‌ای ایران امیدوار بود.

همشهری دیپلماتیک
مرداد 86