تابستان هر سال آمار حوادث رانندگی در جاده‌های ایران به اوج خود می‌رسد. پیامدهای این حوادث، از دست رفتن جان‌های شیرین، سوگوار شدن خانواده‌ها و زیان‌های سنگین اقتصادی و معنوی برای جامعه بزرگ ماست.
حوادث جاده‌ای کشور ما اما هنوز در آمارهای جهانی در صدر فهرست‌ها قرار دارد. اگر امسال را به دلیل کاهش این حوادث که خود ناشی از کاهش سفرهای تابستانی به دلیل سهمیه‌بندی بنزین است، نادیده بگیریم، با آمارهای تکان‌دهنده‌ای روبه‌رو می‌شویم که ما را به تأمل و بررسی سریع و عمیق ریشه‌های وقوع چنین حوادثی وامی‌دارد.
در گزارش فشرده‌ای از علل وقوع حوادث رانندگی در جاده‌های کشورمان که در قالب سه مطلب مجزا، از سه منظر متفاوت آورده‌ایم عوامل بروز حوادث جاده‌ای به اجمال معرفی شده‌اند که امید است، با بررسی دقیق‌تر این ریشه‌ها و به کارگیری تدبیرها و راهکارهای نو، در آینده، شاهد سیر نزولی حوادث رانندگی و ایمنی هرچه بیشتر سفر در جاده‌های کشورمان باشیم.
با دیدن پلیس راهنمایی، فوراً کمربند را درون کمر شلوارش گذاشت تا جریمه نشود. در ماشین را با بی‌حالی بسته بود، طوری که کاملاً بسته نشده بود. چند لحظه بعد همسرش متوجه شد که او پشت فرمان نیست، در ماشین باز شده بود و او. ...
در ابتدا این‌طور تشخیص دادند که دلیل مرگ راننده نبستن کمربند ایمنی بود، ولی در تحقیقات بعدی معلوم شد، خواب آلودگی او علت مرگش بود. چنانچه پژوهش‌ها نیز نشان می‌دهد حدود 65درصد تصادفات منجر به جرح و فوت عوامل انسانی بوده و مابقی نقص خودروها و خرابی جاده‌هاست. گروهی از روانپزشکان انستیتو روانپزشکی ایران به این آمار و ارقام قانع نبوده و می‌خواستند بدانند اختلالات خواب و سلامت روان به چه میزان عوامل انسانی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟
دکتر سیدمهدی حسن‌زاده مجری این طرح می‌گوید: «عواملی مثل لایی‌کشی، کورس گذاشتن، کل انداختن، حتی بستن کمربند ایمنی هنوز هم رعایت نمی‌شود و بسیاری از افراد از ترس پلیس و جریمه کمربند می‌بندند.»
به گفته دکتر زهرا یداللهی، روانپزشک: «با توجه به تلفات جاده‌ای علیرغم این که آمار تلفات تصادفات در کشورمان به بالاترین رقم در کل دنیا رسیده ولی تاکنون هیچ‌گونه مطالعه جدی انجام نشده و بیشتر تحقیقاتی که صورت گرفته در زمینه دموگرافی بوده نه مسایل خواب و روان.»
وی ادامه داد: «این تحقیق را با کمک دانشکده راهور دانشگاه نیروی انتظامی شروع کردیم، چند جلسه از نیروی انتظامی مهمان داشتیم و قرار براین شد که یک گروه پرسشگر پس از آموزش‌های لازم در پلیس راه مستقر شوند و در محورهایی که منتهی به تهران می‌شود از رانندگان متخلفی که تصادفاتشان منجر به جرح و فوت می‌شود، سؤالات از قبل تعیین شده‌ای را بپرسند. در طرح اولیه 50مصاحبه انجام شد. ولی بعد به دلیل مهم بودن مسئله قرار شد که این طرح در کل کشور انجام شود.
هدف این بود که مشخص کنیم آیا رانندگانی که تصادفات منجر به جرح و فوت داشته‌اند، اختلالات خواب یا روان دارند یا نه؟! به این صورت که رانندگان متخلف می‌بایست 48ساعت بعد از تصادف که آرامش خود را به دست آورده‌اند به سؤالات پرسشنامه‌هایی که در سه موضوع: 1- جمعیت‌شناسی 2 - روانشناختی 3- کیفیت خواب تنظیم شده بود جواب دهند.»
یکی از نتایجی که این گروه گرفته بودند این بود: رانندگانی که دارای اختلالات خواب و روانی بیشتری بودند، درصد اضطراب، افسردگی، وسواس و بدبینی بالاتر از وضعیت عادی داشتند.این نتیجه از پاسخ‌های 450راننده به دست آمده بود وقتی علت کمی تعداد رانندگان پاسخگو را جویا شدیم، دکتر یداللهی گفت: رانندگانی که بر اثر اختلالات خواب یا روان تصادف می‌کنند خودشان زودتر از بقیه می‌میرند.
او، دقت، سرعت عمل، قابل کنترل نبودن وسیله به علت سرعت زیاد و عواملی که باعث می‌شود شخص قانون را رعایت نکند را به کیفیت خواب و سلامت روان مرتبط ساخت و ادامه داد: «در واقع یک راننده زمانی می‌تواند دقت کافی داشته باشد که به مقدار کافی بخوابد و درگیری فکری نداشته باشد تا دید کافی داشته و موقع رانندگی دچار هذیان و تشویش نشود.»
دکتر حسن‌زاده نیز در این میان گفت: «نتیجه این تحقیقات نشان داده که 44 درصد رانندگان متخلف دچار مشکل سلامت روان هستند و مصرف داروهای روان گردان، مواد مخدر، الکل و اختلالات خواب در بین رانندگان حرفه‌ای که تصادفات منجر به جرح و فوت دارند به وفور دیده می‌شد، همچنین نتایج تحقیقات ما نشان داد که 30درصد این قبیل رانندگان سابقه تصادف داشتند.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که 28درصد از این تصادفات شامل خودروهای تک سرنشین یا 2 سرنشین، 56 درصد شامل کامیون تریلر و خودروهای شخصی بودند و 8 درصد شامل خودروهایی بیش از 6 سرنشین بود. دکتر حسن‌زاده یادآور شد که هر چیزی که حواس را مختل می‌کند مثل تلفن همراه به اندازه الکل می‌تواند خطرناک باشد.
در این باره تحقیقی نیز در آمریکا انجام شده که نشان می‌دهد 60 درصد از رانندگانی که تصادف کرده‌اند چندین بار در حین رانندگی از خواب پریده‌اند. در ایران نیز نتایج تحقیقات نشان می‌دهد تصادفات ناشی از خستگی در شب معمولاً 10 برابر روز است.
48 مرگ در 100 هزار نفر، یعنی مرگ 1 نفر در هر 40 دقیقه و جرح 1 نفر در هر حادثه. سرهنگ عباس صادق‌کیا، کارشناس ارشد مدیریت ترافیک با تأکید براین نکته که 44درصد رانندگانی که تصادف منجر به جرح و فوت داشته از سلامت روان برخوردار نبودند، گفت: «مواد مخدر، الکل و در مواردی خوردن شربت سینه، حساسیت سیستم خواب فرد را مختل می‌کند و پزشکان ما می‌توانند با متذکر شدن این نکته که چه دارویی خواب آلودگی ایجاد می‌کند، سهم بسزایی در کاهش تصادفات ایفا کنند.
دکتر حسن‌زاده، اصلاح خواب رانندگان را یکی از راهکارهای مناسب دانسته و می‌گوید: «می‌توان بیش از یک راننده در مسیرهای طولانی گذاشت تا به نوبت استراحت کنند.»
دکتر یداللهی نیز اضافه کرد: «همچنین می‌توان به طور نامحسوس و به صورت دوره‌ای مصرف مواد و الکل رانندگان را کنترل کرد و با رانندگان متخلف برخورد قانونی شود.»
وی معتقد است همان‌طور که هنگام دادن گواهینامه چشم و فیزیک افراد را معاینه می‌کنند، می‌توان با انجام مصاحبه‌هایی فرد را از لحاظ روانی نیز تست کنند و افرادی که مشکل روانی دارند، تحت کنترل پزشک باشند و یا هشدار‌های لازم به آنان داده شود.»
سرهنگ صادق‌کیا در پایان علت عدم بهره‌مندی از برخی از این راهکارها از سوی رانندگان را وضعیت ضعیف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌داند و می‌گوید: «مشکلات اقتصادی باعث می‌شود رانندگان اطلاعات غلطی به ما بدهند و نوبت‌های بیشتر از 1 یا 2 شیفت کار کنند و همچنین از آوردن دومین یا سومین راننده در مسیرهای طولانی خودداری کنند.
این موضوع ایجاب می‌کند در کنار آموزش اجتماعی و مقررات و نیز دقت در اجرای قوانین کنترل سلامت و بهداشت رانندگان به وضعیت اقتصادی آنها نیز توجه کافی مبذول شود.»
توقیف بیش از 17 هزار خودرو حادثه‌ساز در طول 4 ماه گذشته 17 هزار و 809 دستگاه خودرو به دلیل انجام تخلفات حادثه ساز متوقف و به پارکینگ هدایت شدند.
سرهنگ علیمردانی گفت: با تلاش پلیس نامحسوس، عوامل انتظامی، بازرسان افتخاری و دوربین‌های کنترل سرعت، میزان تخلفات رانندگی طی 4 ماهه گذشته، 40 درصد نسبت به مدت مشابه در سال قبل کاهش یافت.
وی با اشاره به اینکه بیشترین تخلف اعمال شده در طول این مدت ، نبستن کمربند ایمنی توسط رانندگان بوده است، افزود: طی 4 ماهه گذشته، 114 هزارو 395 فقره تخلف توسط پلیس بزرگراه‌ها در کشور به ثبت رسیده است.
رئیس مرکز اطلاعات و کنترل ترافیک پلیس راهنمایی و رانندگی کشور در خصوص آمار تخلفات به ثبت رسیده گفت: در این مدت 17 هزار و 720 تخلف در خصوص سرعت غیرمجاز،14 هزار و 748 تخلف در خصوص مکالمه با تلفن همراه، 8020 تخلف در خصوص سبقت غیر مجاز و 7651 تخلف در زمینه سد معبر و عدم رعایت مسیرهای تعیین شده گزارش شده است.
وی در ادامه از 2 هزار و 362 مورد برخورد با مسائل عدم رعایت شئونات اسلامی خبر داد. رئیس مرکز اطلاعات و کنترل ترافیک پلیس راهنمایی و رانندگی کشور خاطرنشان کرد: در طول 4 ماه گذشته 17 هزارو 809 دستگاه خودرو به دلیل رانندگی حادثه‌ساز متوقف و به پارکینگ هدایت شدند.
علیمردانی با اشاره به تشدید کنترل سرعت و سبقت غیر مجاز در جاده‌ها و بزرگراه‌ها تاکید کرد: در طرح انضباط اجتماعی(ترافیکی) در نظر داریم، حرکت بین خطوط را به عنوان الگوی شهری و بین‌شهری دنبال کنیم تا دید و مسیر دقیق رانندگان در رانندگی مشخص شده و به میزان قابل توجهی از تصادفات جاده‌ای جلوگیری شود.
