اين بار با اهداي يكي از فراورده‌هاي حياتي كه باز هم در رگ‌هاي شما جاري است و هديه‌كردنش به بيماران مي‌تواند زندگي آنها را نجات دهد. اهداي پلاسما، يك راه نسبتا جديد براي نيكوكاري است كه ارزش آن از اهداي خون كمتر نيست، اما كمتر از آن شناخته شده است. با دكتر فرشته اكبري، مدير مركز دارو پلاسماي ايرانيان در اين‌باره گفت‌وگو كرده‌ايم تا بيشتر درباره اهداي پلاسما بدانيم.
- چرا پلاسما؟
اوايل دهه۷۰ ميلادي نوعي ماده براي درمان بيماران هموفيلي توليد شد كه نخستين‌بار دانشمندان سوئدي به تكنولوژي آن دست پيدا كرده بودند. آنها پلاسماي خون افراد سالم را گرفته و از آن براي درمان بيماران استفاده مي‌كردند. در ايران هم استخراج پلاسما از خون سابقه‌اي بيش از ۴۰سال دارد. از سال ۱۳۵۳جمع‌آوري پلاسما در تهران به روش پلاسما فرزيس (جداسازي پلاسما از خون) شروع شد. تا سال ۱۳۸۷ جداسازي پلاسما را سازمان انتقال خون انجام مي‌داد اما از سال۱۳۸۸ نخستين مركز اهداي پلاسما در كشور افتتاح شد تا به‌طور مستقيم پلاسما را از خون افراد جدا كرده و براي مصارف درماني ذخيره كند. در اين مركز، پلاسماي خون داوطلبان جدا شده و بقيه سلول‌هاي خوني به بدن فرد بازگردانده مي‌شود. دستگاه‌هاي پلاسمافرزيس به چند روش كار مي‌كنند؛ يا با سانتريفوژ يا از طريق فيلتر كردن خون و در روش سوم هم تركيبي از اين دو، مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
- چطور پلاسما اهدا كنيم؟
اگر تا به حال خون اهدا كرده باشيد، شيوه اهداي پلاسما براي شما آشناست. در اهداي پلاسما هم مثل اهداي خون، يك سر سوزن وارد رگ شما شده و خون از طريق آن وارد محفظه‌اي مي‌شود. البته مراحل اهداي پلاسما نسبت به اهداي خون پيچيده‌تر و طولاني‌تر است چون در پلاسما فرزيس، خون شما فيلتر شده و فقط پلاسماي آن جدا خواهد شد. براي اهداي پلاسما سلامت جسمي شرط اول است. همچنين بايد بين ۱۸ تا ۶۰سال سن داشته باشيد و وزنتان بيشتر از ۵۰كيلوگرم باشد. پس از مراجعه به مركز اهداي پلاسما، كارشناسان مركز، مشخصاتتان را ثبت كرده و نمونه خون شما را از سر انگشتتان مي‌گيرند تا اطلاعات ساده‌اي مثل غلظت‌خون يا كم‌خوني در پرونده شما ثبت شود و شرايط ابتدايي اهداي پلاسما از سوي شما به تأييد پزشكان برسد. در واقع نخستين مراجعه شما به مركز اهداي پلاسما، به انجام اين امور مقدماتي مي‌گذرد و در صورتي كه واجد شرايط باشيد، از مركز با شما تماس گرفته شده و از شما دعوت مي‌شود براي اهداي پلاسما مراجعه كنيد. زمان مراجعه بايد سرحال باشيد، به ميزان كافي غذا خورده باشيد و كارت شناسايي معتبر همراهتان باشد. فرايند اهداي پلاسما حدود يك‌ساعت طول مي‌كشد و همه تجهيزاتي كه براي اين كار استفاده مي‌شود، يك‌بار مصرف و استريل هستند و احتمال انتقال عفونت از طريق دستگاه صفر است. در اين مدت شما به دستگاهي وصل مي‌شويد و در عملياتي خون از بدنتان گرفته مي‌شود سپس با استفاده از تجهيزات موجود در دستگاه، پلاسماي خونتان جدا شده و بقيه آن كه شامل سلول‌هاي خوني است به بدن برگردانده مي‌شود. از آنجايي كه در ايران پالايشگاه پلاسما براي جداسازي آن وجود ندارد پلاسماي اهدايي به خارج از كشور فرستاده شده و بعد از استخراج ماده مورد نياز به ايران برگردانده مي‌شود. ارسال پلاسما به كشورهاي اروپايي موجب شده كه بخش قابل‌توجهي از داروها با پلاسماي ايراني توليد شود؛ پلاسمايي بومي و باكيفيت كه قيمت تمام‌شده داروهايي كه با آن تهيه مي‌شود، پايين‌تر است. بد نيست بدانيد كه واردات داروهاي حاصل از پلاسما در كشور ما بالا‌ترين نرخ را دارد و هر سال ۲۲۰ ميليون دلار هزينه به سيستم بهداشت و درمان كشور تحميل مي‌كند. اما درصورتي كه اين داروها در داخل توليد شوند يا با پلاسماي اهدايي ايراني تهيه شوند، هزينه تمام‌شده دارو براي مصرف‌كننده بسيار كمتر خواهد شد.
- زرد مثل زندگي
پلاسما كه ۵۵درصد خون را تشكيل مي‌دهد، مايعي زرد رنگ است كه ۹۱ درصد آن را آب، يك‌درصد آن را املاح و يون‌هاي معدني، ۷درصد آن را پروتئين‌هاي پلاسما و يك‌درصد باقيمانده را ويتامين‌ها، مواد قندي و ليپيدي، هورمون‌ها، اسيدهاي آمينه، گلوكز و چربي و مواد دفعي تشكيل مي‌دهند. پلاسماي خون انسان منبع آنتي‌بادي‌ها و پروتئين‌هاي مختلفي مثل آلبومين، فاكتورهاي انعقادي، ايمونوگلوبولين و فيبرينوژن است. همين اجزاي بسيار مهم پلاسماست كه در توليد داروهاي بسيار مهم و حياتي براي بيماران نيازمند كاربرد دارد. وقتي شما پلاسماي خون خود را اهدا مي‌كنيد، در واقع مواد اوليه دارويي را براي مبتلايان به بيماري‌هاي خاص تأمين كرده‌ايد. از پلاسماي اهدايي شما ۳ فراورده گرفته مي‌شود؛ «ايمونوگلوبولين تغليظ شده» براي درمان بيماران مبتلا به ام‌اس، نوزادان نارس، سوختگي‌هاي شديد و افرادي با نقص سيستم ايمني، «فاكتورهاي انعقادي» مثل فاكتور۸ و فاكتور۹ براي درمان بيماران هموفيلي و افراد با نقص مادرزادي سيستم انعقادي و «آلبومين» براي درمان افت فشارخون ناشي از خونريزي‌هاي شديد و... اين فاكتور‌ها در تهيه داروهاي بيماران خاص و صعب‌العلاج استفاده مي‌شود و خيلي وقت‌ها ادامه زندگي زنان باردار، نوزادان نارس، بيماران مبتلا به هموفيلي، سرطان، هپاتيت، كزاز و... به اين داروها بستگي دارد.
- هم اهداي خون؛ هم اهداي پلاسما
شايد برايتان اين سؤال مطرح شود كه بهتر است خون اهدا كنيد يا پلاسما؟ پاسخ اين است: هردو! در واقع اهداي هر دو اينها براي بدن شما مفيد و براي جامعه ضروري است اما اهداي خون و پلاسما هر كدام كاركردهاي خاص خودشان را دارند. با اهداي خون مي‌توانيد جان افرادي را كه به خون نياز دارند نجات دهيد و با اهداي پلاسما، مي‌توانيد كيفيت زندگي افراد بيمار را بالا‌تر ببريد و دسترسي آنها را به داروها ساده‌تر كنيد. اگر خون اهدا نكنيم، نيازمندان خون مثل حادثه‌ديدگان، بيماران خاص، زنان باردار و... از دست مي‌روند و اگر پلاسما اهدا نكنيم، بيماراني كه نياز به داروهاي ساخته شده با پلاسما دارند مثل مبتلايان به ام‌اس، هموفيلي، سرطان و... براي دستيابي به داروي مورد نيازشان بايد هزينه‌اي گزاف‌تر بپردازند و دشواري بيشتري را تحمل كنند. اهداي پلاسما اما فوايد ديگري هم دارد. درحالي‌كه در هربار اهداي خون كامل، حدود ۲۰۰ ميلي‌ليتر پلاسما به‌دست مي‌آيد؛ در اهداي پلاسما به روش پلاسما فرزيس، ۵۰۰ تا ۶۰۰ ميلي‌ليتر پلاسما به‌دست خواهد آمد. همچنين هر فرد مي‌تواند هر‌ماه 2 بار (با فاصله حداقل ۴۸ ساعت) پلاسما اهدا كند اما سقف اين كار حداكثر ۲۴بار يا ۱۲ ليتر در سال است.
- توصيه‌هايي براي قبل از اهدا
روز قبل از اهدا آب بيشتري بنوشيد. ترجيحا از خوردن نوشابه گازدار خودداري كنيد.
حداقل ۲ساعت قبل از اهدا يك وعده غذاي كامل و سالم مصرف كنيد و از مصرف نوشيدني‌هاي كافئين‌دار، مثل قهوه و چاي، غذاهاي چرب يا سرخ شده كه داراي كلسترول بالا هستند مانند فست‌فود و انواع ماست يا شير پرچرب خودداري كنيد.
با خوردن غذاي سالم و كامل، سطح املاح مورد نياز بدن مانند آهن و پروتئين را متعادل كنيد.
قبل از اهدا از كشيدن قليان، پيپ يا سيگار خودداري كنيد.
درصورتي كه سابقه حساسيت به هر نوع ماده غذايي يا هرگونه حساسيت ديگر داريد، احساس سرماخوردگي يا آنفلوانزا مي‌كنيد، تب و تنگي نفس داريد و يا سرفه مي‌كنيد، حتما پزشكان مركز را در جريان قرار دهيد.
- 6مركز مخصوص تهراني‌ها
در تهران ۶ مركز اهداي پلاسما وجود دارد كه با مراجعه به هريك از آنها مي‌توانيد داوطلبانه پلاسماي خونتان را اهدا كنيد. با اين كار هم شكرانه سلامتي‌تان را مي‌پردازيد و هم به بيماران صعب‌العلاج كمك مي‌كنيد تا درد و رنج كمتري را تحمل كنند. براي آنكه با اطمينان بيشتري راهي مركز اهداي پلاسما شويد، بايد بگوييم كه اهداي پلاسما نه‌تنها براي سلامتي بدن ضرري ندارد بلكه مي‌تواند درصدي از چربي آزاد خون را حذف كند. از آنجا كه بيشترين حجم پلاسما را آب و پروتئين تشكيل مي‌دهد، پروتئين‌هايي كه حين اهداي پلاسما از دست داده‌ايد حداكثر ۷۲ساعت بعد و آب پس از ۴۸ ساعت جبران مي‌شود. توصيه بعديمان هم اين است كه براي اهداي پلاسما به نزديك‌ترين مركز مراجعه كنيد. براي قدرداني از اين كار خيرخواهانه شما و وقتي كه براي اين كار گذاشته‌ايد، مبلغي به شما پرداخت مي‌شود. مراكزي كه در تهران مي‌توانيد به آنها مراجعه كرده و پلاسما اهدا كنيد عبارتند از:
- نام و مركز و نشاني و تلفن
مركز دارو پلاسماي ايرانيان(۱) يافت‌آباد، شهرك وليعصر، خيابان طالقاني، ضلع جنوبي بيمارستان غياثي، پلاك ۱۲۱ 66241683-92
مركز دارو پلاسماي ايرانيان(۲) اسلامشهر، سعيديه، بلوار برنده سيفي، بلوار خليج‌فارس، كنار پارك شهدا 56490765-73
مركز خوارزمي اسلامشهر، ميدان نماز، خيابان علي‌بن‌ابيطالب، كوچه شهامت يكم، پلاك۱۳ ۹- ۵۶۳۷۸۲۳۲
مركز بيودارو (۱) خيابان ايتاليا، روبه‌روي بيمارستان شهيد مصطفي خميني، نبش خيابان شهيد سرپرست، پلاك ۳۳ ۹-۸۸۹۸۲۱۵۶
مركز بيودارو (۲) خيابان آيت‌الله كاشاني، بعد از پل حكيم، پلاك ۴۵۰، درمانگاه ساقي، طبقه سوم ۴۴۰۳۳۱۸۲
مركز دايا آرين دارو شهرري، ميدان شهداي شاملو (فرمانداري)، خيابان مدرسه، خيابان تبليغات اسلامي، درمانگاه شهيد‌فلاحيان (فرهنگيان) -
در استان البرز و شهر كرج هم يك مركز به نام آرين پلاسما وجود دارد كه با مراجعه به اين نشاني مي‌توانيد در آن پلاسماي خونتان را اهدا كنيد: استان البرز، كرج، ابتداي بلوار سرحدآباد، روبه‌روي تالار هما- تلفن: ۰۲۶۳۲۸۲۲۶۹۱
نظر شما