ردیابی طبقات گوناگون کودکان پراستعداد مسأله ساده‌ای نیست زیرا ابتدا باید در مورد تعریفی که تقریباً وجود ندارد توافق شود. از این رو روان‌شناسان کوشیده‌اند پرسشنامه‌هایی تهیه کنند که بتوانند معلم را در ردیابی کودکان پراستعداد یاری دهند. برخی سؤالات این پرسشنامه عبارت هستند از:
چه کسی سریع‌تر و یا سهل‌تر یاد می‌گیرد؟
چه کسی از عقل سلیم و معلومات عملی خود زیاد استفاده می‌کند؟
چه کسی آنچه را شنیده است به سهولت به خاطر می‌سپارد؟
چه کسی در باره موضوعاتی که برای کودکان دیگر جالب نیست چیزهای زیادی می‌داند؟
چه کسی روابط را تشخیص می‌دهد و معانی را درک می‌کند؟
چه کسی هشیار است، مشاهده کننده خوبی است و واکنش سریع دارد؟
برخی از روان‌شناسان معتقدند که قضاوت والدین در مورد فرزندان غالباً از قضاوت معلم دقیق‌تر است. در جمع‌بندی ردیابی‌های گوناگون (والدین، معلمین و سایرین) به این نتیجه می‌رسیم که با استفاده از عوامل متعددی همچون؛ کیفیات ذهنی، توانایی کاربرد زبان، کیفیات تحصیلی، استعدادها و قرایح خاص، منش و تحول می توان استعدادهای بهتر را در کودکان ارزشیابی کرد:
الف- کیفیات ذهنی
به کارهای ذهنی علاقه‌مند است- حافظه‌ای قوی در باره امور مورد علاقه‌اش دارد. از لحاظ ذهنی کنجکاو است- در فهم مطالب ازخود پختگی نشان می‌دهد. در پی دلایل و توضیحات است، بازی‌هایی را ترجیح می‌دهد که قواعد پیچیده دارد.
ب- توانایی کاربرد زبان
- در کاربرد زبان از سنش جلوتر است- فهم مطالبی که به صورت شفاهی توضیح می دهند برایش آسان است. - کلمات را به درستی برمی‌گزیند، حکایت واشعاری را با ذهن و قریحه انشا می‌کند. - ذخایر لغات خاص را دارد،خیلی راحت می تواند یک زبان دوم را بخواند و بنویسد.
پ- کیفیت تحصیلی
- سریع و آسان یاد می گیرد،درریاضیات موفق است. بهتر از کودکان هم‌سالش با کتاب آشناست، به رویدادهای سیاسی علاقه‌مند است. - در باره علوم اجتماعی، تاریخ و جغرافیا اطلاعات وسیعی دارد. - مدارج مختلف دانشگاهی را طی می‌کند.
ت- استعدادها و قرایح خاص
- علاقه به جمع‌آوری برخی از اشیاء، روزنامه و فرهنگ لغت. - استعداد فراوان در ورزش. - رغبت خاص به نقاشی، موسیقی، رقص، علوم. - اوقات زیادی با اسباب بازیهایش می‌گذراند. -رغبت بسیار به مکانیک و هوشمندی بسیار در این زمینه.
ث- منش
- کودکان بزرگتر را دوست دارد،شوخ طبع است. - به شدت احساس مسئولیت می‌کند،خواهان خدمت به دیگران است. - متواضع است، به راحتی به عنوان مربی انتخاب می‌شود.
ج- تحول
از دوران کودکی او را زودرس تشخیص می‌دهند، در کلاس‌ها به نسبت سنش از همسالان جلوتر است. از 2 سالگی در حرف‌زدن ابتکار دارد جملاتی می‌سازد. به زبان‌های پیچیده با قاعده علاقه‌مند است. قبل از ورود به مدرسه قادر به نوشتن بوده، الفبا را زود یاد می‌گیرد. نام اشیا معمولی و طرز استفاده از آنها را می‌شناسد.
کودکان پر استعداد در مدرسه
تعیین گروه کودک (سرآمد، پراستعداد، خلاق) در سنین نخستین عمر کار بسیار دشواری است ولی کودک خلاق خود را با خرده بینی‌ها، بازیهای عجیب، بداعت افکارش که غالباً به نظر شیطانی است از دیگران متمایز می‌کنند.
این‌‌گونه کودکان معمولاً در مدرسه دچار اشکال می‌شوند زیرا استعدادهای اضافی یادگیریشان باعث می‌شود که پیش بودنشان به جای اینکه ثابت بماند، افزایش یابد و چون به آموختن انواع گوناگون مطالب خارج از برنامه تحصیلی خود راغب هستند علاوه بر زود فهمی این گروه کودکان کنجکاوی زوال‌ناپذیر، حافظه‌ای عالی، ذخایر لغاتی غنی و عطش شدیدی برای مطالعه دایره‌المعارفها و اطلسها و کتابهای علمی دارند ولی مطالب انتزاعی بیشتر توجه و علاقه آنها را به خود جلب می‌کند: مثلاً موفقیتشان در کاردستی، مشق خط و نقاشی به خوبی توفیقشان در موارد درسی دیگر نیست.
در بسیاری از خانواده‌ها کودکان پراستعداد از همان سال‌های اولیه زندگی شناسایی می‌شوند ولی متأسفانه به علت برخوردهای نادرست والدین و بعضاً مدرسه به افت تحصیلی و به هدر رفتن استعداد مبتلا می‌شوند.
خانم احمدی به مدرسه راهنمایی مراجعه و از افت تحصیلی سوسن شکوه می‌کند و در برابر پرسشهای مربی آموزشی نمی‌تواند از فضای غم‌انگیز خانه‌شان چیزی نگوید. پدری بداخلاق، مادری لج‌باز و تندخو پراستعدادترین فرزندان را از تحصیل باز می‌دارد. چه بسیار گلهای نوشکفته‌ای که در تندباد خشم خانواده پرپر می‌شوند.
عامل وراثتی
وجود عامل وراثت را در مورد نوابغ نمی‌شود نادیده گرفت چون تحقیقات نشان داده است که از میان 977 فرد برجسته 535 تن دارای ژن وراثتی بوده‌اند. در حالی‌که از 977 فرد «معمولی» فقط نام 4 تن در کتاب سرآمدها تألیف رمی شون نوشته شده.
خانواده داروین در رشته علوم از 5 نسل قبل سرآمد بوده‌اند.
خانواده باخ از8 نسل در موسیقی تبحر داشته‌اند.
در خانواده برنویی 9 عضو فیزیکدان و ریاضیدان مشهور وجود داشته است.
در حالی‌که بسیاری از نوابغ نیز در خانواده‌هایشان حتی یک تن نابغه نداشته‌اند.
