و بیم آن می‌رود که رفته رفته یاد ما از این زیبایی بی‌مانند فرهنگی تهی شود. نمی‌توانم حسرت و اندوه خود را پنهان کنم که سرچشمه‌ی غنی موسیقی ایرانی که همانا موسیقی مقامی و بومی اقوام مختلف است، بیش از پیش فراموش شود و از دسترس حافظه‌فرهنگی ما دور بماند.
این‌ها گفته‌های محمدرضا شجریان است که در برنامه علمی- پژوهشی هنر و فرهنگ اقوام ایرانی عصر روز چهارشنبه - ۲۵ مهرماه - در مجموعه آسمان عنوان کرد.
به گزارش ایسنا، این برنامه نخستین همایش از مجموعه همایش‌های فرهنگ و هنر اقوام ایران زمین به‌شمار می‌رفت، با محور فرهنگ و هنر سیستان و بلوچستان و بزرگداشت "استاد ملا کمال‌خان هوت" با حضور وی، محمدرضا شجریان - استاد آواز ایران - برگزار شد.
کاش به فرزندانمان تنوع قوم‌ها آموخته می‌شد
محمدرضا شجریان گفت: بلوچستان سرزمین رازها و حماسه‌ها و یادگاری‌های دور از دوران کهن است.
او پس از درود به هنرمندان استادان و شرکت‌کنندگان و ابراز تاسف از ناشناخته‌ماندن فرهنگ و قوم بلوچ، در تمجید این قوم گفت: بلوچستان سرزمین رازها، حماسه‌ها و یادگیری‌های دور از دوران کهن است. سرزمینی که باور ایرانیان باستان یازدهمین سرزمینی است که اهورامزدا در زمین خلق کرده است. قوم بلوچ از کهن‌ترین و اصیل‌ترین اقوام ایرانی است، قومی که موسیقی در آن موقعیتی سحرآمیز دارد و در نغمه‌های موسیقی‌اش یاد و خاطره اسطوره‌ای این سرزمین طنین‌انداز است. چهره‌های حماسی این سرزمین در شعر و موسیقی و طنین دلکش موسیقی‌دانان این سرزمین زنده‌اند.
شجریان موسیقی را عمیق‌ترین و زیباترین شکل بیان و روح تاریخی یک قوم خواند و تصریح کرد، موسیقی راز درونی روح یک ملت را آشکار می‌کند و از آن رو نقش بی‌بدیل در روح و روان تاریخی و جمعی یک قوم یا ملت دارد. گمان من بر اینست که بدون دریچه‌ای به موسیقی نمی‌توان فرهنگ یک قوم را شناخت. در پایان نیز با تقدیر از برگزاری چنین مراسمی از نهادهای فرهنگی که توان مالی دارند، خواست با سرمایه‌گذاری بر آثار اقوام و انتشار آن‌ها فرصت آشنایی ما با این فرهنگ‌ها را فراهم کنند.
- متن سخنرانی شجریان درباره کمال خان هوت
- ملا کمال خان، ناشناخته همچون زادگاهش
رییس مرکز مطالعات و تمدن ایران زمین هم ملاکمال خان را به‌عنوان اولین هنرمند برای برگزاری بزرگداشت در اولین جلسه از سلسله همایش‌های فرهنگ و هنر اقوام ایران زمین را به دو دلیل اصلی مربوط دانست، چراکه اولا بلوچ بوده و دوم آن‌که رشد و زندگی در استان سیستان و بلوچستان ضروری است مورد بررسی قرار گیرد.
قربان بهزادیان‌نژاد توضیح داد: قوم بلوچ با بیش از یک‌صد طایفه و حضور تاثیرگذار در سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان، دارای تاریخ چندین هزارساله و قومی است که همواره در طول تاریخ پرفراز و نشیب ایران نقش‌آفرین بود. چنان‌که نه‌تنها فردوسی در شاهنامه از آنان به نیکی یاد کرده است بلکه دکتر محمد معین هم ایرانی بودن، صحرانشینی و دلیری وی را جزو صفات برجسته آنان می‌داند.
رییس مرکز مطالعات فرهنگ و تمدن ایران زمین، اضافه کرد: استان سیستان و بلوچستان جزو بزرگ‌ترین مناطق کشور و دارای موقعیت استراتژیکی، بازرگانی و شاهراه ارتباطی کشورهای مختلف است. استانی که پیوند کویر و دریا به آن ظرفیت‌های طبیعی بسیار غنی بخشیده است. وزارت کشور، طبق یک گزارش رسمی، این استان را بعد از استان خوزستان حاصل‌خیزترین و مستعدترین بخش کشور دانسته و معتقد است آنچه بر این استان تحمیل شده معلول عدم شناخت آنست، نه کمبود استعداد انسانی یا منابع و یا ظرفیت‌های طبیعی.
بهزادیان‌نژاد درباره‌ی "ملا کمال‌خان هوت" عنوان کرد، استاد حاج ملا کمال‌خان به شهادت صاحب‌نظران محلی، محققان فرهنگ عامه و هنرمندان بزرگ کشور به لحاظ هنری جایگاه بسیار رفیع و والایی دارد، اگرچه همچون زادگان قوم خویش ناشناخته مانده است.
وی افزود، ویژگی مشهود او به‌کارگیری هنر برای بیان، حفظ و انتقال سنت‌ها، آیین و اسطوره‌های قوم بلوچ است؛ به‌گونه‌ای که مردم بلوچ او را جزیی از حافظه تاریخی و روح جمعی خود می‌دانند که ترکیبی از هنرهای مختلف نوازندگی، آوازخوانی و سرودن شعر را در راه اعتلای فرهنگ به‌کار گرفته است و به حق در هر یک از آن‌ها سرآمد است و شایسته‌ی تقدیر.
- بلوچ‌ها آریایی‌اند
پس از سخنان محمدرضا شجریان، "پیرمحمد ملازهی" به سخنرانی، با موضوع "تبارشناسی بلوچ" پرداخت. این محقق و کارشناس علوم تربیتی نظریه‌هایی در مورد ملیت اقوام بلوچ را ذکر کرد و گفت: سه نظریه درباره‌ی این اقوام وجود دارد؛ اول اینکه آن‌ها آریایی‌نژاد بوده و ایرانی‌اند، دوم اینکه عرب بوده و از نژاد سامی‌اند و سوم اینکه ترکیبی از اقوام مختلف هستند که به دلایل مختلف وارد یک منطقه شده و به یک فرهنگ جذب شده‌اند.
وی نظریه اول را محکم‌تر و براساس مستندات تاریخی دانسته و آن‌را تقریبا غیرقابل انکار خواند؛ سپس با استناد به برخی کتاب‌های تاریخی ازجمله شاهنامه‌ی فردوسی مسیر حرکت بلوچ‌ها را از سمت دجله و فرات و همچنین حاشیه‌ی کوه‌های البرز دانست.
ملازهی در پایان چنین استدلال کرد که اقوام مختلفی به بلوچستان آمدند و در آن حل شده و اکنون بلوچ شده‌اند و ریشه‌های متنوع‌تری از فرهنگ این اقوام وجود دارد.
در ادامه مراسم، "سیدمحمود حسینی" با "موضوع ویژگی‌های فرهنگی منطقه بلوچستان" سخنرانی کرد.
وی با اشاره به اینکه سه عامل مهم برای تمایز بین اقوام مختلف، زبان، مذهب و نژاد است گفت: تکثر اقوام در ایران و تنوع فرهنگ‌ها نه تنها باعث تضاد نشده بلکه به‌صورت مفهوم وحدت در عین کثرت تجلی پیدا کرده است. به گمان او، تجربه‌ی تاریخی، این مطلب را به مردم آموخته که باید در کنار هم باشند و اراده‌ی با هم زیستن در آن‌ها به‌وجود آمده و نتیجه‌ی اراده‌ی با هم زیستن همبستگی ملی است.
استاندارد سابق استان سیستان و بلوچستان افزود: پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی صورت گرفته در استان سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که ارزش‌ها و نگرش‌ها و ویژگی‌های فرهنگی ممتاز، مفید و ارزشمندی در بین مردم این خط رایج است؛ ویژگی‌هایی مثل امانت‌داری، پایبندی به قول و قرار، وفاداری، صداقت، احترام به بزرگ‌ترها، مدیریت‌پذیری، غرور ملی و دفاع از میهن به‌رغم وجود عوامل کاهنده همچنان در مردم این استان به قوت خود باقی است که در صورت مدیریت درست و توجه به نقاط مثبت و مفید تمایزهای فرهنگی و مذهبی می‌توان این عوامل کاهنده را کاهش داد و شکاف‌های قومی را ترمیم کرد.
اجرای برنامه‌ی موسیقی با سازهای تنبور، قیچک و دهل، در مدح حضرت رسول اکرم (ص) پایان پخش قسمت اول این برنامه بود.
پس از دقایقی استراحت، بخش دوم مراسم با سخنرانی "جواد محمدی" با موضوع "ایرانیان بلوچ" آغاز شد.
محمدی پس از تقدیر از موسیقی حماسی اجراشده در بخش اول برنامه‌ها به داستان رستم و سهراب شاهنامه فردوسی اشاره کرد و توضیح داد: باید از این داستان پند بگیریم؛ چراکه اگر رستم و سهراب همدیگر را می‌شناختند و با هم متحد می‌شدند و به پیوندی منجر می‌شد که به توطئه هیچ دشمنی از هم نمی‌گسست.
مولف کتاب سیستان‌شناسی با اشاره به تاریخچه و وسعت بلوچ‌ها، آن‌ها را از فرزندان سکاها دانست و دلایل این ادعا را این چنین ذکر کرد: نخست آن‌که هنوز برخی نام‌های سکایی در بین بلوچ‌ها دیده می‌شود. دوم: قبیله‌ی "اسکایی" که اکنون در سیستان و بلوچستان وجود دارد، سوم: احتمالا نام خود را اشکانی یا از خود اسکانی که تلفظ دیگری از سکایی است گرفته، این احتمال وجود دادر که نام بلوچ تلفظ دیگری از "بلاش" باشد که نام چند تن از پادشاهان اشکانی است، چهارم: قبیله سوری که قبیله‌ای موجود در سیستان امروز است همان سورن‌های معروف قبل از اسلام در ایران است که یکی از سه خاندان بزرگ اشرافی ایرانی در زمان اشکانیان بوده‌اند. پنجم: نام بلوچ را اگر حتا کوتاه شده‌ی نام "بل لوچ" درنظر بگیریم، به‌معنی سینه‌ی برهنه خواهد بود که این ویژگی بارز پوشش مردان اشکانیان است. ششم: روایات تاریخی مهاجرت بلوچ‌ها را از سمت شمال می‌داند که این موید این مطلب است که آنان سکایی‌اند چرا که آن‌ها نیز در همان سمت و سو بوده‌اند.
- حافظ فرهنگ قوم بلوچ
محمدرضا درویشی هم با موضوع "موسیقی بلوچستان" سخنران بعدی این مراسم بود که با تقدیر از کمال‌خان هوت، او را بزرگ‌ترین موسیقی‌دان و خواننده بلوچستان و یکی از بزرگ‌ترین خوانندگان ایران در دوران معاصر دانست.
این پژوهش‌گر، اهمیت موسیقی را در سه عامل تنوع کمی، ویژگی‌ها و تکنیک‌های سطح بالا و ارتباط عمیق با ادبیات خواند و حنجره و صوت فوق‌العاده، حافظ تمامی وجوه فرهنگ قومی بودن و بخشی از تاریخ و فرهنگ غنی بلوچستان بودن را ویژگی‌های اصلی هنر استاد کمال‌خان هوت دانست.
پس از اجرای موسیقی عرفانی سادات مربوط به منطقه‌ی سرابان که در مدح حضرت علی (ع) و انبیاء (ص) اجر شد، "خالق داد آریا" به‌عنوان آخرین سخنران این مراسم، به بیان بحثی درباره‌ی ریشه‌ی اقوام بلوچ و نقش آنان در مبارزات تاریخی و استقلال ایران پرداخت.
سپس، مراسم یادشده با همراهی محمدرضا شجریان، احمد مسجدجامعی - وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی-، محمدمهدی حیدریان- معاون هنری فرهنگستان هنر -، نماینده‌ی جمعیت بلوچ‌های مقیم تهران، شهردار چابهار و استاندارد سیستان و بلوچستان ادامه یافته و لوح‌هایی به‌نشانه‌ی قدرشناسی به ملا کمال‌خان هوت اهدا شد.
بخش پایانی مراسم نیز اجرای برنامه‌ی رقص شمشیر، توسط گروه رقص شمشیر سیستان و بلوچستان بود.
پس از آن استاد ملاکمال خان هوت- راوی تاریخ و قصه‌ها و ترانه‌های بلوچستان، به حرمت مردم و هدیه‌ای به آن‌ها، دقایقی، اجرایی پهلوانی را عرضه کرد و برنامه موسیقی و اجرای آوازی را در سبک و سیاق خود ادامه داد
