از صفر تا سفر

و از آنجا که امسال، این هفته (هفته جهانی فضا) با ایام ماه مبارک رمضان تقارن داشته با هماهنگی‌های به عمل آمده بین سازمان ملل متحد و کشورهای اسلامی ‌مقرر شده‌است، برگزاری هفته جهانی فضا به بعد از ماه مبارک رمضان و در روزهای 19‌تا 25 آبان ماه 86 موکول شود.

از سال 1999 این هفته از طرف سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد و دو بهانه جاودانه دوران فضایی بشر به‌عنوان روزهای شروع و پایانی هفته جهانی فضا انتخاب شدند. روز شروع چهارم اکتبر سال 1957 است.

روزی که اولین ماهواره ساخت دست بشر توسط اسپوتنیک-1 به مدار زمین پرتاب شد و روز پایانی این هفته یادآور تاریخ 10‌اکتبر سال 1967 است، روزی که پیمان جهانی اصول حاکم بر فعالیت‌های کشورها در اکتشاف و استفاده صلح‌جویانه از فضا (شامل ماه و سیارات) تصویب شد.

ما هم به این بهانه نقبی زدیم بر دوران‌های دورتر از این وقایع و با یک کند و کاو تاریخی قصد معرفی اولین تلاش‌های بشری در زمینه فضا را داریم تا در این میان نام و یاد دانشمندان بزرگ این عرصه از قلم نیفتد، افرادی که نسل‌های بعدی زیست فضایی‌شان را مدیون آن‌ها خواهند بود.

می‌توان گفت که تاریخچه فضا و فضاشناسی از زمان خلقت انسان روی کره زمین شروع شده است.

در واقع از هنگامی که بشر به آسمان نگریست و در فکر چگونگی و نحوه دستیابی به آن بود و حتی اگر توانایی و علم این کار را نداشت سریعاً شروع به ساخت داستان‌های تخیلی می‌کرد و خود را در آسمان‌ها فرض می‌کرد.

البته اقلیم آسمان‌های تخیلی گذشته با واقعیت فضا بسیار متفاوت است. زیرا در آسمان آنها همواره فرشتگان یا آدم‌های کوچک‌تر یا بزرگ‌تر وجود داشتند درصورتی که تاکنون در فضای واقعی هیچ‌یک از آنها دیده نشدند.

از زمان داستان‌های اسطوره‌ای چون دادالوس و ایکاروس «Daedalus and Icarus» دو اسطوره رومی که با بال‌هایی از جنس موم می‌خواستند به خورشید برسند» تا زمان بزرگ دانشمندانی چون ارشمیدس، نیوتن، گالیله، کوپرنیک، داوینچی، ولز و... تمامی آنها نگاهی عمیق به فضا می‌انداختند و می‌دانستند که دنیای آینده (دنیای مدرن) قادر به دسترسی و نفوذ به آن هست.

حتی بعد از آنها نیز افرادی که در عرصه عملی در صنعت هوا فضا بسیار تلاش کردند چون برادران رایـت، رابرد گودارد (Robert Godard)، کانستانتین ژیوکلوفسکی، هـرمن آبـرث (Hermann Obreth) ورنهر فون براون، سرجی کورولف (یکی از مشهورترین طراحان برنامه‌های فضایی شوروی)، یوری گاگارین، نیل آرمسترانگ و... همگی در آرزوی این بودند که یک قدم بیشتر در فضا راه بروند زیرا آسمان و فضا را دست یافتنی درک کرده بودند.

اما در گذشته‌های دور یعنی هزاران سال قبل، بشر طبق عادت همیشگی هنگامی که چیزی را دست نیافتنی می‌دید آن را مقدس یا شیطانی می‌شمرد و قدرت آن را بر قدرت خود چیره می‌دانست، به آسمان نگاه می‌کرد و چون علمی در مورد چگونگی سیارات و بعضی ستارگان نداشت آنها را خدا می‌پنداشت.

ستاره شناسان (مخصوصاً رومیان باستان) هنگامی که این نورها یا اجرام را در آسمان می‌دیدند به آنها ماهیتی ملکوتی می‌دادند و آنها را برای مردم، خدا وصف می‌کردند.

بسیاری از سیارات هر کدام نقش یک خدا را بازی می‌کردند به‌عنوان مثال: مریخ «بهرام - Mars» خدای جنگ بود، عطارد «تیر - Mercury» پیام آور خدایان بود، ناهید «زهره - Venus» خدای عشق و زیبایی بود، مشتری«برجیس - Jupiter» خدای خدایان بود و زحل «کیوان - Saturn» پدر ژوپیتر یا خدای زراعت به حساب می‌آمد.

حتی درباره شهاب‌های آسمانی آن قدر عقاید مختلفی وجود داشت که توضیح مشروح آنها در این مقاله کاری غیرممکن است. اما تمامی این مسایل از زمان رنسانس به بعد رنگ و بوی دیگری به خود گرفت و با پیشرفت‌های علمی دیگر منطق وارد کار شد و دست خرافات را بست.

با این که حتی در این راه افراد زیادی کشته شدند ولی توانستند بر خرافه پرستی چیره شوند. بعد از رنسانس بسیاری از مسایل فرق کرد.

قوانین پایه فیزیک، کشف شد. قوانینی چون قانون گرانش و قوانین سینماتیک و چگونگی حالت و حرکت اجسام.

یکی از تحولات بزرگ در قرن ۱۷ میلادی رخ داد و آن هم اختراع تلسکوپ (Telescope) بود که اخترشناسان را به نگرش عمیق‌تر در فضا ترغیب کرد. دیگر اخترشناسان می‌توانستند به راحتی بسیاری از اجرام ناشناخته را ببینند، صور فلکی و جایگاه آنها در فصول مختلف را بشناسند که این قدمی بزرگ در زمینه پیشرفت نجوم و فضاشناسی بود.

این تحولات به همین شکل ادامه یافت. روز به روز وسایل پیشرفته‌تر می‌شدند. دانشمندان مجهزتر و با علم بیشتر پیش می‌رفتند.

در هر یک سال گویی به میزان صدسال پیشرفت حاصل می‌شد. تا این که بالاخره در سال ۱۹۵۹ (یک دهه طلایی برای صنعت هوافضا) برای اولین بار توسط تکنولوژی راکتری (Rocketry) بعد از جنگ جهانی دوم مصنوعات بشر توانستند حصار زمین را بشکنند و به خارج از جو زمین بروند و حتی به ماه نیز دسترسی پیدا کنند و شخصی چون یوری گاگارین افتخار اولین انسانی که توانسته بود به فضا سفر کند را به دست آورد.

از آن به بعد دیگر تمامی کشورها به‌دنبال رسیدن به فضا بودند اما در این میان دو کشور همواره بی‌رقیب بودند. ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی همیشه یک سروگردن از بقیه کشورها جلوتر بوده‌اند.

تمامی مسافرت‌های فضایی باعث شد که اندکی دانش بر معلومات بشر درباره منظومه شمسی و بسیاری از اقمار آن اضافه شود و بشر تمامی اینها را مدیون دانشمندان گذشته است. برای دستیابی به فضا، ساخت فضاپیماها مهم‌ترین مسئله است.

برای ساخت و طراحی یک فضاپیما باید تمامی جوانب کار در نظر گرفته شود و به راستی که از این حیث احتمالاً از سخت‌ترین مصنوعات بشر است.

برای ساخت آن احتیاج به آمار دقیق از این که این فضاپیما وزنش چقدر باید باشد و چگونگی سرعت، سوخت، مواد به کار رفته و.... تمامی، جزو قسمت عمده طراحی هستند.

این علوم مدیون 3 دانشمند بزرگ در 3 سده گذشته (از ۱۶۰۰ میلادی تا ۱۹۰۰) است.

این افراد تنها کسانی بودند که در این زمینه بسیار فعالیت داشتند. معروف‌ترین آنها کنستانتین ژیولکوفسکی  است.

او گفته بود که برای دسترسی به فضا موشک‌هایی با سوخت مایع نیاز است و به همین دلیل راکت‌ها باید در چند قطعه ساخته شوند که او آنها را راکت‌های زنجیره‌ای (Rocket Trains) نامیده بود.

وی همچنین خاطرنشان ساخته بود که اکسیژن و هیدروژن بهترین سوختی است که در راکت‌ها می‌توان استفاده کرد. با پیش‌بینی و محاسبات او بود که بشر حدود ۶۵سال بعد توانست توسط راکت ساترن5  برای اولین بار بر سطح کره ماه فرود بیاید.

اینها تمام مقدماتی بر چگونگی دستیابی بشر به فضا بود. حال دیگر با وجود رشد سریع علوم و تکنولوژی باید منتظر بمانیم و ببینیم که سخن معروف زمین گهواره بشر است و روزی که به بلوغ کامل (علمی) رسید، در فضا زندگی خواهد کرد از کنستانتین ژیولکوفسکی محقق می‌شود.