به گزارش خبرنگار همشهري آنلاين، دكتر محسن اسماعيلي در اولين جلسه شرح و تفسير نهج‌البلاغه در سال تحصيلي جديد، با اشاره به بخشي از نامه اميرالمومنين(ع) به حارث همدانى، «وَ اِعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَفْضَلُهُمْ تَقْدِمَةً مِنْ نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَإِنَّكَ مَا تُقَدِّمْ مِنْ خَيْرٍ يَبْقَ لَكَ ذُخْرُهُ وَ مَا تُؤَخِّرْهُ يَكُنْ لِغَيْرِكَ خَيْرُهُ» (اين را بدان كه بهترين مومنان برترين آنها هستند نسبت به پيش‌كش كردن از خود و اهل و دارايي خود؛ چراكه آنچه را كه از نيكي پيش مي‌فرستي ذخيره‌اش از تو باقي خواهد ماند و آنچه باقي مي‌گذاري سودش براي ديگران است)، نكاتي كه از اين كلام اميرالمومنين(ع) درباره درجات ايمان و درجات مومنين برمي‌آيد را چنين برشمرد:
1) هر چند همه مومنان داراي فضيلت هستند اما در يك درجه و رتبه نيستند.
2) رتبه مومن در همين دنيا و به دست خودش تعيين مي‌شود.
3) آنچه كه رتبه مومن را تعيين مي‌كند اعمال اوست. بنابراين مبناي درجات ايمان و درجات بهشت، اعطايي و موهبتي نيست؛ بلكه درجه و رتبه، دست خود انسان است و بر اساس عملش تعيين مي‌شود.
4) يقين داشته باشيد كه از اين دنيا، آن چيزي براي شما باقي مي‌ماند كه زودتر به آخرت مي‌فرستيد و آنچه كه از دنيا براي آخرت استفاده مي‌كنيد، در حقيقت مال شماست و بقيه مال ديگران است. بنابراين آخرت جاي عمل و تكامل و بالا رفتن درجات نيست بلكه آخرت فقط تبلور آن چيزي است كه در دنيا انجام شده است.
5) برترين مومنان كساني هستند كه از سه چيز (خودشان، اهل‌شان و مال‌شان) براي آخرت سرمايه‌گذاري مي‌كنند.
وي در ادامه با بيان اينكه «عده‌اي كه ايمان ندارند و به دروغ اظهار مي‌كنند كه ايمان دارند، منافق هستند»، افزود: بر طبق آموزه‌هاي قرآن و نهج‌البلاغه، آنهايي كه ايمان آوردند يعني كساني كه به مبدأ و معاد باور دارند و نسبت به اين باور، جدي هستند و عمل مي‌كنند، مومن واقعي هستند. اما كساني كه اعتقادي ندارند يا به آنچه كه عنوان مي‌كنند اعتقاد دارند، عمل نمي‌كنند، واقعا مومن نيستند.
اين استاد حوزه و دانشگاه در تشريح آيه 2 سوره مباركه «إِنَّمَا المُؤمِنونَ الَّذينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَت قُلوبُهُم وَإِذا تُلِيَت عَلَيهِم آياتُهُ زادَتهُم إيمانًا وَعَلىٰ رَبِّهِم يَتَوَكَّلونَ» به عنوان آيه‌اي كه متضمن نشانه‌ها و ويژگي‌هاي مومن واقعي است، گفت: مومنان واقعي كساني هستند كه وقتي ياد خدا مي‌شود، برايشان عادي نيست و دل‌شان هراسناك و لرزان مي‌شود. و وقتي آيات خداوند برايشان گفته مي‌شود ايمان‌شان زياد مي‌شود؛ اين افراد به پروردگار خود هم توكل دارند و جز خدا كسي را در اين عالم موثر نمي‌دانند.
وي در بيان نشانه‌ها و ويژگي‌هاي عملي مومنان واقعي نيز به آيه سوم سوره مباركه انفال «الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» اشاره كرد و افزود: «يُقِيمُونَ الصَّلاةَ» و «رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» در قرآن معمولا با يكديگر ذكر مي‌شوند كه «نماز» سنبل عبادات فردي و «انفاق» سنبل خدمات اجتماعي است و مومنان كساني هستند كه در عمل‌شان هر دو را دارند.
اسماعيلي با اشاره به آيه چهارم سوره انفال «أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ»، گفت: كساني كه حقا و واقعا مومن هستند داراي يك درجه و يك مرتبه نيستند بلكه در پيشگاه پروردگارشان داراي درجايي هستند.
عضو مجلس خبرگان رهبري در ادامه، روايتي معتبر از امام جعفر صادق (ع) در اصول كافي كه در آن ايمان را به يك نردبان 10 پليه تشبيه كرده‌اند را يادآور شد و گفت: همه كساني كه در اين پله‌ها قرار گرفته‌اند مومن هستند و اگر كسي در يك پله بالاتر است حق ندارد به ديگري بگويد كه مومن نيستي! بلكه وظيفه مومني كه در پله بالاتر قرار گرفته، اين است كه با مدارا و رفق، دست مومني كه در پله پايين‌تر است را بگيرد و يك پله بالاتر بياورد. امام صادق(ع) مي‌فرمايند هر كسي، ديگري را از اين نردبان پايين بيندازد، مسئول تمام توابع و آثاري است كه در پي اين عمل حادث مي‌شود.
نويسنده كتاب «درس‌های ماندگار؛ نگاهی نو و گذرا به نهج‌البلاغه»، با اشاره به فرازهايي از حكمت 261 نهج‌البلاغه كه در آن اميرالمومنين(ع)، ايمان را به يك نقطه سفيد برجسته در قلب انسان تشبيه كرده و فرموده‌اند كه هر چه ايمان زياد مي‌شود اين نقطه سفيد نيز بزرگتر مي‌شود، خاطرنشان كرد: بنابراين ايمان قابل كم و زياد شدن است و اگر مومنين داراي درجاتي هستند، بر اساس حكمت و عدالت پروردگار، جايگاه و پاداش‌شان در قيامت بايد متفاوت باشد..
وي در ادامه، عبارت «دَرَجَاتٌ مُتَفَاضِلاَتٌ، وَ مَنَازِلُ مُتَفَاوِتَاتٌ» در خطبه 85 نهج‌البلاغه را حاكي از مدرج بودن بهشت دانست و افزود: امام علي(ع) ذكر كرده‌اند كه پايه‌ها و رتبه‌هاي بهشتيان متفاوت است. منتها مواردي براي همه بهشتيان مشترك است؛ اعم از اينكه بهشت براي همه بهشتيان لذت محض است، لذت‌هاي بهشتي پايان‌ناپذير است و كسي هم كه بهشتي شد، ديگر از آنجا بيرون نمي‌آيد و رنج و اندوهي هم ندارد؛ اما در آنجا، لذت با لذت فرق مي‌كند.
دكتر اسماعيلي در بخش ديگر سخنانش به يك نكته معرفتي در قرآن و نهج‌البلاغه اشاره كرد كه بر اساس آن يك عمل صالح، شرط لازم براي پذيرش ساير اعمال نيك است. محسن اسماعيلي در اين باره گفت: هر عمل صالحي، درجه انسان را بالا مي‌برد به شرط آنكه يك عمل صالح هميشه در اعمال فرد وجود داشته باشد؛ كه اگر نباشد بقيه اعمال هم فايده ندارند. اين عمل بر اساس دستورات قرآن و نهج‌البلاغه، «انفاق» است. بنابراين انسان بدون انفاق نمي‌تواند به رتبه‌هاي بالا و مقام ابرار برسد.
وي افزود: راز اين نكته معرفتي اين است كه انفاق، بندهاي وابستگي انسان به دنيا را قطع مي‌كند و هيچ عملي مانند انفاق، اين كار را نمي‌كند. حتي اگر نمازهاي مفصل و طولاني، روزه، حج و هر عمل خوب ديگري هم در كارنامه اعمال داشته باشيم، اما آن عمل خيري كه ريشه وابستگي ما به غير خدا را مي‌سوزاند، انفاق است.
دكتر اسماعيلي، اين جلسه درش شرح و تفسير نهج‌البلاغه را با روايتي از امام محمدباقر(ع) به پايان برد كه فرموده‌اند: «وقتي بدن پدرم را غسل مي‌داديم، جاي آن ريسماني كه حضرت هر شب بر دوش مي‌گذاشتند و خودشان شخصا براي انفاق به نيازمندان مي‌بردند، روي بدن حضرت بود.» بنابراين امام معصوم هم كه درجات بالايي دارد، از انفاق دست برنمي‌دارد.
عضو مجلس خبرگان رهبري افزود: خرج كردن براي خدا، رتبه مي‌آورد و انسان هر قدر بيشتر و بهتر براي خدا خرج كند، رتبه‌اش بالاتر مي‌رود. عقل نيز همين را مي‌گويد كه نبايد به رتبه‌هاي پايين ايمان و درجات و منازل پايين بهشت اكتفا كنيم. پس هم سرعت و هم سبقت بگيريد؛ يعني كند نرويد و به ديگران هم نگاه نكنيد. در اين راه، هم يكايك مومنان موظفند و هم حكومت ديني وظيفه دارد تا براي ارتقاي درجات ايماني مردم، برنامه داشته باشد.
نظر شما