يك فرد به ظاهر سالم هم اگر غذاي كافي و با كيفيت دريافت نكند مي‌تواند دچار سوءتغذيه شود. سوءتغذيه گاهي حتي باعث چاقي يا لاغري مزمن مي‌شود، استخوان‌ها را شكننده و نرم يا بدفرم مي‌كند، باعث مي‌شود فرد احساس كسالت وبي‌حسي يا كندذهني كند و يا حتي گاهي زمينه‌ساز ديابت، كبدچرب و كم‌خوني است. اين وضعيت درباره بچه‌ها، كمي بحراني‌تر است. بچه‌ها به‌خاطر بدغذايي يا علاقه‌مندي زياد به هله‌هوله گاهي دچار سوءتغذيه مي‌شوند و خانواده‌ها به‌خاطر ظاهر سالم فرزندانشان هيچ وقت نمي‌فهمند كه آنها سوءتغذيه دارند. با سميرا تاجديني، كارشناس ارشد تغذيه درباره كمبودهاي غذايي و آثارشان بر بدن كودكان صحبت كرده‌ايم و از منابع غذايي مناسب براي رفع اين مشكلات پرسيده‌ايم.
- يك اتفاق زيرپوستي
در دنيا هر 5 ثانيه يك كودك به‌خاطر سوءتغذيه جانش را از دست مي‌دهد و جالب است بدانيد كه همه اين كودكان در كشورهاي فقير و بحران‌زده نيستند. در كشور خودمان آنطور كه وزارت بهداشت در مهر ماه سال گذشته آمار داد، 800هزار كودك زير6 سال دچار سوءتغذيه هستند، يعني يك‌كودك از هر 4 كودك زير سن مدرسه. بنابراين مي‌بينيد كه سوءتغذيه خيلي ساكت و زيرپوستي سلامت كودكان را از بين مي‌برد و ممكن است شما هيچ‌گاه متوجه كمبودهاي غذايي يك كودك نشويد. اين در واقع تاواني است كه بچه‌ها به‌خاطر الگوي غذايي غلط خانواده و كمبود آگاهي والدين‌شان مي‌دهند.
- علائم سوءتغذيه كودكان
بچه‌هايي كه دچار سوءتغذيه هستند، معمولا علائمي مثل خستگي و بي‌حالي مزمن، وزن كم و لاغري، رنگ پريدگي، كوتاهي قد و باريك بودن استخوان‌ها، ضعف بينايي، اختلال در شنوايي، خشكي پوست و مو و ناخن را نشان مي‌دهند. اين بچه‌ها تمركز كافي ندارند و نمي‌توانند به خوبي از پس درس‌ها برآيند. عضلاتشان تحليل مي‌رود و استخوان‌هاي شكننده و شكم‌هاي برآمده دارند. اما اين ويژگي‌ها به چند دليل ايجاد مي‌شوند؛ كمبود پروتئين، كمبود املاح و كمبود ويتامين‌ها.
- در جست‌وجوي پروتئين
كمبود يا نبود پروتئين در فراورده‌هاي غذايي مورد استفاده كودكان باعث سوءتغذيه آنها مي‌شود. كمبود پروتئين در كودكان مي‌تواند باعث ابتلا به بيماري‌هايي مثل ماراسموس و كوشيوركور شود، رشد استخواني و عضلاني آنها را مختل كرده و موجب نقص عملكرد ساختار عصبي آنها شود. اگر فرزندتان چشم‌هاي ورم كرده دارد، صورتش پف‌آلود است، احساس بي‌حالي مي‌كند و عملكرد ماهيچه‌اي‌اش قوي نيست (مثلا نمي‌تواند اشيائي كه همسن و سالانش بلند مي‌كنند، به‌خوبي در دست نگه دارد) به‌احتمال زياد از كمبود پروتئين رنج مي‌برد. داشتن موهاي خيلي نازك (اگر ژنتيك نباشد)، ناخن‌هاي شكننده و پوست خشك هم نشان‌دهنده كمبود پروتئين در بدن كودك است. كمبود پروتئين همچنين باعث كندي در يادگيري و افت تحصيلي مي‌شود. بهترين منابع پروتئين، گوشت بدون چربي، مرغ، دل و جگر، سويا و لبنيات هستند اما ساده‌ترين و ارزان‌ترين منبع تأمين پروتئين كه نبايد از آن غافل شويد تخم مرغ است. سفيده تخم‌مرغ يكي از باكيفيت‌ترين پروتئين‌ها را دارد كه تمام آن جذب شده و مي‌تواند بخش مهمي از انرژي و نياز جسمي كودك شما را تأمين كند. بنابراين برنامه غذايي فرزندتان را طوري تنظيم كنيد كه حداقل يك‌تخم‌مرغ در روز مصرف كند.
- املاح گم شده را پيدا كنيد
بچه‌ها هميشه به‌خاطر كمبود پروتئين دچار سوءتغذيه نمي‌شوند. كمبود مواد معدني ديگري مثل آهن، روي، يد، منيزيم و كلسيم هم باعث سوءتغذيه خواهد شد. اگر فرزندتان زيادي چرت مي‌زند، هميشه خسته است يا مطالب را خوب ياد نمي‌گيرد، اگر دچار سردرد و سرگيجه مي‌شود يابي‌قراري مي‌كند، به‌احتمال زياد كمبود آهن دارد و بهتر است 2وعده در هفته براي او جگر كباب كنيد. زرده تخم‌مرغ و اسفناج و برگه زردآلو هم آهن زيادي دارند.
اگر فرزندتان ضعف و گرفتگي عضلات دارد، ضربان قلبش نامنظم است، بدون دليل دچار گرفتگي‌هاي طولاني مدت عضله مي‌شود يا به شما مي‌گويد كه سردرد دارد، احتمالا منيزيم كافي دريافت نمي‌كند و بايد آجيل، تخمه كدو، اسفناج، كلم بروكلي، كنجد و ته خيار به او بدهيد.
كمبود يد خودش را با كندذهني كودك و تنبلي وبي‌حالي او و از همه مهم‌تر ابتلا به كم كاري تيروئيد نشان مي‌دهد. هر چند كه براي تشخيص آن، بايد آزمايش خون داد اما با غني‌تر كردن تغذيه كودكتان مي‌توانيد مانع از كمبود يد در بدن او شويد. خوردن ماهي و ميگو، غلات و نمك يددار بهترين راه براي پيشگيري از كمبود يد است. بد نيست بدانيد كه خام خوردن شلغم، پياز، ترب، تربچه و انواع كلم‌ها از جذب يد جلوگيري مي‌كند، بنابراين آنها را فقط پخته مصرف كنيد.
كمبود كلسيم باعث سستي استخوان‌ها و ناخن‌ها مي‌شود و انقباض‌هاي عضلاني را در كودك ايجاد مي‌كند. بچه‌هايي كه كلسيم كافي دريافت نمي‌كنند، زود دندان‌هايشان را از دست مي‌دهند و نمودار رشدشان پايين‌تر از استاندارد است. كلسيم را بايد از لبنيات دريافت كنيد و ماهي و سبزيجات تازه هم به تأمين اين ماده معدني كمك مي‌كنند.
بچه‌هاي بد غذا معمولا با كمبود پتاسيم مواجهند. آنها به‌خاطر نخوردن آجيل و ميوه يا فراورده‌هاي گوشتي كافي، احساس خستگي، تهوع، كاهش ضربان قلب، بي‌حسي حركتي، سرگيجه و كندي ضربان قلب دارند. اما با غني كردن وعده‌هاي غذايي‌شان از موز، پرتقال، بادام‌زميني، زردآلو، سيب، آووكادو، سيب‌زميني و... مي‌توانيد بخش مهمي از نيازهاي بدن او را برطرف كنيد.
- پيشگيري از سوءتغذيه
1- كودكان بين سنين ۶ ماهگي تا 3سالگي، بايد هر‌ماه وزن اضافه كنند. اگر ۲ماه متوالي وزن كودك اضافه نشد، احتمال سوءتغذيه وجود دارد.
2- به كودك زير 3سال بايد ۵ تا ۶ بار در روز غذا داده شود. اين غذاها بايد شامل سبزيجات خام و پخته و ميان وعده‌هايي مثل ميوه، آجيل و خشكبار باشد.
3- هله هوله‌ها در هيچ شرايطي سالم نيستند. حتي كيك‌ها و بيسكوئيت‌هاي خانگي هم نمي‌توانند جايگزين يك وعده غذايي سالم و غني براي فرزند شما به‌حساب بيايند. فريب تبليغات را نخوريد و ميان وعده‌هاي سنتي و سالم براي فرزندتان تهيه كنيد.
4- اصلاح برنامه غذايي فرزندتان را از نوزادي آغاز كنيد. به هيچ عنوان با خوراندن قنداق، غذاهاي چرب و شيرين ذائقه فرزندتان را به اين خوراكي‌ها عادت ندهيد. اين مواد غذايي فقط كالري بالايي دارند و فاقد مواد مغذي، پروتئيني و املاح هستند.
5- با كمي خلاقيت در تهيه و تزئين غذاها فرزندتان را مشتاق خوردن غذاهاي سالم و مقوي كنيد.
- در خدمت و خيانت ويتامين‌ها
كمبود ويتامين‌ها هم آثار مختلفي بر سلامت جسمي و ذهني كودك دارد. شكاف لب‌ها به‌خصوص در گوشه دهان نشان‌دهنده كمبود ويتامين B در بدن كودك است. اگر بچه‌ها به ميزان كافي گوشت نخورند ممكن است دچار اين ترك‌ها شده و احساس خستگي زيادي كنند. بدخوابي، خواب‌رفتگي دست و پا، اضطراب زياد و كلافگي هم از نشانه‌هاي كمبود ويتامين B است. سردرد، يبوست، اسهال، تهوع و نفخ شكم هم به‌دليل كمبود ويتامينB ايجاد مي‌شود. تخم‌مرغ، نخود، مويز، روغن زيتون، كدو و خرما منبع ويتامين B هستند.
كم شدن بينايي كودك، شب‌كوري، خشكي شديد پوست و مو و يا جوش‌زدن پوست كودك (قبل از سنين بلوغ) هم مي‌تواند نشانه‌اي از كمبود ويتامين A باشد؛ ويتاميني كه در هويج، قارچ، گوجه فرنگي و آجيل‌ها به وفور پيدا مي‌شود.
شكنندگي استخوان و نداشتن رشد استخواني كافي، افسردگي و قد نكشيدن كودك اگر ژنتيك نباشد به كمبود ويتامين D برمي‌گردد؛ ويتاميني كه از طريق قرص روغن ماهي و آفتاب گرفتن مي‌توانيد تأمين كنيد.
اما وقتي كودك دچار خونريزي لثه مي‌شود، زخم‌هايش دير جوش مي‌خورند يا زود به زود مريض مي‌شود، بايد ويتامين C بيشتري به او بدهيد. اين ويتامين در مركبات، كيوي، فلفل دلمه‌اي، گوجه فرنگي به وفور يافت مي‌شود و به سادگي مي‌توانيد با تهيه يك سالاد ميوه خوشمزه ميزان قابل توجهي از اين ويتامين را در بدن فرزندتان تأمين كنيد.
نظر شما