وي كه مقدمات و دروس سطح را در حوزه علميه اصفهان نزد پدرش، آيت‌الله حاج سيدمرتضي موحد ابطحي از علماي اصفهان و استاداني همچون حضرات آيات حاج‌آقا رحيم ارباب و شيخ محمود مفيد گذرانده بود، سطوح بعدي را در قم و در محضر حضرت امام‌خميني(ره) و آياتي همچون سيدحسين بروجردي و سيدمحمد حجت كوه‌كمره‌اي سپري كرد. آيت‌الله ابطحي در طول حيات علمي و معنوي خود به پرورش شاگردان بسياري پرداخت و افزون بر آن، با بنيان نهادن مدرسه و مركز پژوهشي «الامام‌المهدي» در قم، به گردآوري اخبار و احاديث اهل‌بيت(ع) همت گماشت كه رهاورد آن، انتشار ده‌ها كتاب ارزنده مانند الصحيفه السجاديه الجامعه و صحيفه الامام الرضا(ع) است. با توجه به نزديكي به سالگرد ايشان پاي صحبت‌هاي حجت‌الاسلام والمسلمين سيدمصطفي ميرلوحي، خواهر‌زاده اين مفسر بزرگ كه از استادان حوزه و دانشگاه است، نشستيم.
- تأسيــس نخستين مركز تحقيقاتي پيشرفته
نخستين عالم و فقيهي كه در قم مركز تحقيقاتي با سيستم رايانه تأسيس كرد، آيت‌الله موحد ابطحي بودند. همين‌طور نخستين مؤسسه تحقيقاتي جمعي كه قبل از انقلاب در قم تأسيس شد، كار ايشان بود كه مؤسسه الامام المهدي(عج) نام داشت؛ البته بعد از انقلاب بحمدالله ده‌ها مؤسسه تحقيقاتي تأسيس شده‌است و اكنون بيش از 100مؤسسه تحقيقاتي پيشرفته و هزاران محقق داريم كه البته نخستين مركز تحقيقاتي جمعي را ايشان قبل از انقلاب در خانه خودشان تأسيس كردند؛ چراكه احساس مي‌كردند كه احاديث و روايات آل محمد(ص) آنطور كه بايد جمع‌آوري نشده‌است و بنابراين بايد همه مجموعه، دسته‌بندي، تنقيح و تحقيق شود.
- نوشتن نخستين تفسير موضوعي قرآن كريم
وي افزود: ضمنا مي‌توان اشاره‌اي داشت به نخستين تفسير موضوعي قرآن در عالم تشيع كه ايشان نوشته‌اند كه البته مربوط به 50سال پيش مي‌شود. البته اين ادعاي بزرگي است در مورد تأليف نخستين تفسير موضوعي قرآن در عالم تشيع؛ بنابراين اگر كسي كتابي قبل از آقاي ابطحي در 50سال پيش وقتي كه ايشان در مطبعه حيدريه نجف تفسير موضوعي قرآن را چاپ كردند، نوشته، اعلام كند. در گذشته ما نام صحيفه سجاديه را شنيده بوديم كه يكي از كتاب‌هاي دعاي شيعه است و 54دعا دارد كه البته در نسخه اصلي كه حضرت به امام باقر(ع) و زيد شهيد داده‌اند و بعد آرام آرام به‌دست ما رسيده‌است، 57دعا بوده كه 3 دعا از آنها گم‌شده و الان 54دعا از آن باقي مانده‌است كه به آن صحيفه كامله سجاديه گويند كه خيلي از مردم در خانه‌هاي خود آن را دارند. اما همه دعاهاي امام سجاد(ع) اين تعداد نيست. برهمين اساس آيت‌الله موحد ابطحي شروع به تحقيق در تمام نسخه‌هاي ديگر صحيفه‌ها و جوامع روايي شيعه مي‌كند و با گردآوري آنها، دعاهاي امام سجاد(ع) را به 272دعا مي‌رساند كه در يك جلد آمده‌است. در واقع صحيفه سجاديه معروف شامل 54دعا‌ست، ولي صحيفه سجاديه‌اي كه آيت‌الله ابطحي تأليف كردند 272دعا دارد.
- خاطره‌اي از رهبر معظم انقلاب درباره آيت‌الله ابطحي
در ديداري كه اخيرا خدمت رهبر معظم انقلاب رفتيم براي عرض تشكر بابت پيامي كه براي رحلت آيت‌الله موحد ابطحي صادر كرده بودند، ايشان فرمودند: «وقتي سال 1338به قم آمدم، حدود2 سال درس آيت‌الله بروجردي را درك كردم، آقاي ابطحي از فضلاي درجه يك درس ايشان بود كه به‌اصطلاح طلبه‌ها مستشكل بودند». البته مستشكل يعني كسي كه بيشترين اشكال را به استاد مي‌گرفت. ممكن است 700 تا 800نفر پاي درس يك مرجع بنشينند، ولي هركس اجازه اشكال و مواجهه با استاد را ندارد و فقط بعضي‌ها كه توان علمي قوي براي بحث با استاد داشته باشند اين اجازه را دارند. ايشان(رهبر معظم انقلاب) فرمودند: «آقاي ابطحي بلند مي‌شد و يك قدم هم جلو مي‌رفت و با فرياد بلند و با لهجه اصفهاني اشكال مي‌كرد».
- خدمات عمراني آيت‌الله ابطحي
آيت‌الله موحد ابطحي از شاگردان درجه يك آيت‌الله العظمي بروجردي بود. بر همين اساس آيت‌الله بروجردي به ايشان مي‌فرمايند كه بهاييت براي منطقه آباده و اقليد دهن‌باز كرده و آنجا در حال تبليغات هستند و مي‌خواهند مردم را از دين اسلام و تشيع بيرون و به سمت بهاييت ببرند.بنابراين شما وظيفه داريد براي تبليغ آنجا برويد. آيت‌الله موحد ابطحي هم (غير از ايام تحصيل) در زمان‌هايي كه طلبه‌ها براي تبليغ مي‌روند مثل‌ماه رمضان، ماه محرم و ايام فاطميه، روزي كه درس تمام مي‌شد فوري با اتوبوس به منطقه مي‌رفت كه براي نخستين بار در اقليد موفق به كشيدن خياباني شدند كه نام آن را «امام زمان» گذاشتند. علاوه بر آن مدرسه، حمام، حسينيه و ميدان و آثار عمراني - ديني ديگري ساختند كه همگي آنها به اسم امام زمان، صاحب زمان، بقيه‌الله و اباصالح است؛ بنابراين اينكه آقا فرمودند اقليد، شهر امام زمان(عج) است اين نامگذاري برگرفته از خدمات آيت‌الله ابطحي بود.
يكي از اقدامات آيت‌الله سيدمحمدباقر موحد ابطحي مربوط مي‌شود به سال 42وقتي كه امام(ره) دستگير شدند و صحبت از اعدام حضرت امام به ميان آمد. آيت‌الله موحد ابطحي كه در آن زمان در نجف بودند، شبانه جمعي از علما و فضلا همچون آيات عظام خويي، خوانساري، شيرازي و سيدمحمود شاهرودي را جمع كردند و به منزل آيت‌الله‌العظمي سيدمحسن حكيم رفتند تا ايشان با فشار به شاه ايران جلوي اين اعدام را بگيرند و ايشان نيز با رئيس‌جمهور وقت عراق ارتباط برقرار كردند كه باعث شد آسيبي به حضرت امام وارد نشود.
همچنين ازجمله ديگر اقدامات عمراني و اجتماعي آن فقيه بزرگوار ساخت بزرگ‌ترين تونل خاورميانه در جاده اقليد به ياسوج است. اين تونل بعد از 8سال با طول 2610متر با پيشنهاد و پيگيري‌هاي آيت‌الله موحد ابطحي ساخته شد تا دسترسي به 90پارچه آبادي از طريق اين جاده با امنيت و سرعت بيشتري برقرار شود. اكنون اين تونل افتتاح شده است و مردم از طريق آن رفت‌وآمد مي‌كنند كه البته بخشي از آن نياز به تكميل شدن دارد.
- ماجراي روزهاي آخر
روز آخري كه آيت‌الله موحد ابطحي به دانشگاه امام صادق(ع) آمدند، شنبه ظهر بود كه از قبل از نماز، خدمت آيت‌الله مهدوي كني و آيت‌الله باقري كني بودند. سر ناهار خطاب به آيت‌الله مهدوي كني فرمودند: «به من فرموده‌اند مردنم را»! نگفتند امروز يا فردا، بلكه منظور ايشان اين بود كه روزهاي آخرم است.
حاج‌آقا مهدوي طبق معمول شوخي كردند و گفتند كه ان‌شاءالله تا 120سال هستيد. گفتند: نه جناب آقاي مهدوي شوخي نمي‌كنم و جدي مي‌گويم. آمدم اينجا و وصيتنامه‌اي آوردم و اين 9نفر را وصي خود قرار مي‌دهم. در ميان اسامي 4نفر از اخوان كه همه از علما هستند، من با چند نفر ديگر بوديم. از اين‌رو به ايشان گفتم: من وقت ندارم و گرفتار دانشگاه، مدرسه و مسجد هستم و همچنين به‌خاطر كسالت نمي‌توانم. گفتند: براي اين آمدم كه آيت‌الله مهدوي به شما امر كنند و حاج آقاي مهدوي هم به بنده امر كردند كه اين كار را قبول كنيد. اين در حالي است كه حاج آقاي مهدوي هميشه به من مي‌گفتند كه هيچ كار ديگري نكنيد و هيچ جايي نرويد تا فقط كارهاي دانشگاه را انجام دهيد و عجيب‌تر اينكه آقاي مهدوي بعد از فوت مرحوم ابطحي فرمودند كه اي كاش من رفته بودم و آقاي ابطحي مانده بود! از بس عمر ايشان با بركت بود آقاي مهدوي چنين فرمودند.
من اجازه پخش اين نقل قول از آيت‌الله مهدوي كني را نداشتم ولي حالا كه آقاي مهدوي از دنيا رفته‌اند، اين را مي‌گويم.
- عاشق آل‌الله
حجت‌الاسلام والمسلمين مهدوي‌راد
من اين سعادت را داشته‌ام كه از سال 65 يا 64 به صورت مستمر به خدمت ايشان برسم و مسائلي كه داشتم بپرسم. آنچه در اين ديدارها و كسب فيض از محضر مبارك اين عالم رباني داشتم آن بود كه ايشان در دو نكته مبتكر بودند. آيت‌الله ابطحي در مطالعات قرآني توجه ويژه‌اي به تفسير موضوعي داشتند و ايشان اولين كسي بودند كه تفسير موضوعي را انجام دادند. برخي از عالمان تفسير موضوعاتي را با توحيد، اخلاق يا خود قرآن شروع مي‌كنند و براي اين كار نيز تحليل‌هايي دارند اما ايشان تفسير موضوعي خود را با خلقت شروع كرده بودند و در صفحات اول مباني كار را توضيح دادند. حضرت آيت‌الله حاج‌سيدمحمدباقر موحد ابطحي تفرس بسيار قابل‌توجهي در اين امر كردند. از مبحث خلقت، تفسير خود را آغاز مي‌كنند و از ابتدا همه آيات مرتبط با خلقت را كنار هم مي‌چينند و محتواي آيات را تحليل مي‌كنند و پس از خلقت به نبوت مي‌رسند.... مرحوم آيت‌الله ابطحي عاشق ميراث اهل‌بيت(ع) بود و همه وجودش را در اين راه گذاشت و كارهاي مهمي در اين زمينه داشت. اگر كسي از نزديك با ايشان صحبت مي‌كرد، متوجه مي‌شد كه با چه عشقي از آل الله سخن مي‌گويد و اين كلام حضرت باقر(ع) را كه «شرقا و غربا لن تجدا علما صحيحا الا ما خرج من اهل هذا‌البيت» را با همه وجودش درك مي‌كرد. آيت‌الله ابطحي حقيقتا كارهاي مهمي انجام دادند؛ خصوصا در عوامل العلوم.
- خدمت بزرگ با دعا
حجت‌الاسلام والمسلمين دكترسيدعلي حسيني، رئيس گروه فقه دانشگاه امام صادق(ع)
نكته اول آن است كه ايشان تتبع گسترده‌اي در منابع مختلف كرده و حقيقتا نمي‌توانم اهميت كار ايشان را بازگو كنم. واقعا نمي‌توان اين مطلب را تبيين كرد كه چقدر ايشان زحمت كشيده و تتبع كرده كه اين دعاها را جمع‌آوري كند، آن هم در عصري كه هنوز تكنولوژي كامپيوتر نيامده بود. نكته دوم موضوعي كردن دعاهاست كه حقيقتا كار سختي است. اينكه دعاها را مهندسي و طراحي كنيم و سپس آن را ساماندهي و موضوع‌بندي كرده و سرعنوان‌ها و زيرعنوان‌ها را بيان كنيم بسيار طاقت‌فرساست. همانطور كه موضوع‌بندي آيات قرآن سخت است، موضوع‌بندي دعاها هم كار بسيار دشواري است اما مرحوم ابطحي در اين راه موفق بود و توانست در صحيفه سجاديه 272 دعا گردآوري كند. همچنين در صحيفه مبارك يك‌هزار و 155 دعا و در صحيفه پيامبر(ص) نيز يك‌هزار و 168 دعا را جمع‌آوري كرد. نكته بعدي تصحيح متن است. تحقيق يعني چه؟! يعني ضبط‌النص، آن نص موجود از امام(ع) را چه كسي مي‌تواند به دقت ضبط كند؟! واقعا اگر كسي بيايد دعاهايي كه اين بزرگوار در صحيفه‌ها آورده را با نسخه‌هاي ديگر تطبيق دهد متوجه مي‌شود اين مرد بزرگوار چه خدمت بزرگي كرده‌اند. آيت‌الله ابطحي خودشان اهل دعا بودند و توفيقات الهي اين عنايت را به ايشان كرده بود و با اينكه هنوز هم در شماره‌گذاري دعاها بين علما اختلاف وجود دارد، در اين راه با قطعيت عمل كرد، همچنين اعراب‌گذاري كلمات و پي‌نوشت هر جلد از كتاب وي قابل توجه است.
- علامه مجلسي معاصر
محمدهادي همايون، رئيس دانشكده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام‌صادق(ع)
ادبيات علمي ما ناچيزتر از واقعه علمي است و مشكلات ما نيز به همين دليل است. اگر بگوييم مرحوم ابطحي، علامه مجلسي دوره معاصر بوده است كم‌لطفي كرده‌ايم. وي از نظر ابعاد شخصيتي، جمع علم و عمل بود و با نيت خالص و تلاش زياد كارهاي ماندگاري را در حوزه شيعه انجام داده است. فعاليت‌هاي اجتماعي آيت‌الله ابطحي با خلوص‌نيت بود.
ايشان عالمي بود كه همان‌گونه كه در درياي علوم اهل‌بيت(ع) غواصي مي‌كرد و در عرصه جمع‌آوري صحيفه‌هاي سجاديه و مهدويه و ... زحمات بسياري مي‌كشيد، از طرف ديگر مي‌بينيم كه با نيت خالص در پي كار عمراني، تأسيس بيمارستان و احداث تونل و وارد كردن دستگاه ام‌آر‌آي بود. در واقع علم و عمل را با هم جمع كرده آن را به اخلاص مزين كرد.
نظر شما