اما حتي همين عرب‌زبان‌ها هم نياز دارند تا فردي معارف و مفاهيم عالي آيات قرآن‌كريم را كه شايد در معناي ظاهري آيات ديده نمي‌شود برايشان بيان كند. مثلا در قرآن، آيات ناسخ و منسوخ وجود دارد، يعني برخي آيات منسوخ‌كننده حكمي هستند كه در آيات ديگر بيان شده است. خب چطور تشخيص دهيم كدام آيه ناسخ است و كدام منسوخ؟ يا اينكه يك لغت عربي داراي معاني مختلفي است كه به آن متشابهات مي‌‌گويند. در مورد اين لغت‌ها كه در برخي آيات استفاده شده، از كجا بايد معناي درست را پيدا كرد؟ اينجاست كه اهميت تفسير و كاري كه مفسران قرآن انجام مي‌دهند مشخص مي‌شود. از طرفي يادمان باشد كه قرآن كريم در عين كامل بودن، يك كتاب اجمالي است. يعني در قرآن، معارفي بسيار گسترده در قالب الفاظي محدود و مجمل بيان شده‌اند. كار مهم ديگر مفسر قرآن اين است كه همين معارف گسترده را از دل اين كتاب اجمالي استخراج كند. اما قبل از مراجعه به تفاسير قرآن بد نيست بدانيد كه مفسران از شيوه‌هاي مختلفي براي استخراج اين مفاهيم و معارف استفاده كرده‌اند. گام اول در مراجعه به تفاسير همين آشنايي با انواع و اقسام آنهاست كه در اين صفحه به آنها پرداخته‌ايم.
- تفسير ترتيبي
آيه‌ها به‌ترتيب مي‌آيند
معروف‌ترين و رايج‌ترين شيوه تفسيري قرآن كريم كه از شروع زمان تدوين تفسيرهاي مختلف وجود داشته همين تفسير ترتيبي است. همانطور هم كه از نام اين تفسير مشخص است تفسير قرآن در اين شيوه به‌ترتيب مصحف و تدوين قرآن، يعني از سوره فاتحه تا سوره ناس، آيه به آيه و سوره به سوره انجام مي‌شود. تقريبا مي‌توان گفت كه همه مفسران قديمي ما به همين شيوه به تفسير پرداخته‌اند. خوبي اين تفاسير هم اين است كه خيلي راحت مي‌توانيد آيه مورد نظرتان را پيدا كنيد و بعد تفسير و نكات مربوط به آن آيه را بخوانيد. كساني كه مي‌خواهند به‌صورت موردي سراغ آيه‌هاي قرآن بروند يا اينكه يك‌بار تفسير همه آيه‌هاي اين كتاب نوراني را مرور كنند، بهتر است سراغ اين تفسير بروند. نام‌هاي ديگر اين شيوه «تفسير تجزيئي»، «تفسيرموضعي» و «تفسير تحليلي» است.
تفسيرهاي مهم ترتيبي: تفسيرالميزان، تفسير نمونه، تفسير تسنيم و مجمع‌البيان.
- تفسير موضوعي
يك سوژه را بررسي كن
تفسير موضوعي هم يكي از شيوه‌هاي ديگر مفسران است كه در حقيقت در مقابل تفسير ترتيبي از نظر شيوه قرار دارد. در اين شيوه، مفسر سراغ يك موضوع مثلا قيامت مي‌رود و بعد آيات مربوط به قيامت را از كل قرآن استخراج مي‌كند، سپس به بيان معارف و تفاسير مربوط به اين موضوع مي‌پردازد. آيات مرتبط به يك موضوع، مثلا موضوع روزه معمولا در كل قرآن پراكنده است، مفسر در اين شيوه، اين آيات پراكنده را گردآوري كرده و بررسي مي‌كند و در نهايت نظر قرآن را در رابطه با يك موضوع بيان مي‌كند. ازجمله مزيت‌هاي اين نوع تفسير براي محققان و افراد عادي اين است كه لازم نيست به بررسي قسمت‌هاي مختلف قرآن بپردازند و موضوع مورد نظرشان را به راحتي در يك بخش از اين كتاب‌هاي تفسير مي‌بينند. اين تفسير انواع مختلفي دارد؛ «تفسير موضوعي واژگاني»، «تفسير موضوعي يك موضوع قرآني» و «تفسير موضوعي سوره‌اي قرآن».
تفسيرهاي مهم موضوعي: تفسير موضوعي، تفسير پيام قرآن، تفسير راهنما و تفسير منشور جاويد.
- انواع محتوا در تفاسير
خود آيات قرآن يا روايت‌ها
شما هر تفسيري را كه انتخاب كنيد مسلما مفسر در آن با يكي از شيوه‌هاي مفرداتي، ترتيبي و موضوعي به بيان مفاهيم و معاني عالي قرآن كريم پرداخته است. اما همه اين تفاسير از يك منظر ديگر هم قابل تقسيم‌‌بندي است و آن اينكه مفسر براساس چه منبعي به تفسير آيات قرآن پرداخته. با توجه به اين موضوع مي‌توان تفسير را از نظر محتوا به 2دسته مهم تفسير قرآن به قرآن و تفسير روايي تقسيم كرد.
تفسير قرآن به قرآن: همانطور كه از نام اين شيوه مشخص است، مفسر از خود آيات قرآن براي بيان معاني آيه‌هاي ديگر استفاده مي‌كند. در حقيقت رهنمودهاي خود قرآن كمك مي‌كند تا معاني بلند آيات توسط مفسر استخراج شود. مهم‌ترين تفسير در دسترس در اين زمينه، تفسيرالميزان است. البته مفسران از شيوه‌هاي مختلفي در تفسير قرآن به قرآن استفاده مي‌كنند كه يك بحث تخصصي محسوب مي‌شود.
تفسير روايي: در اين نوع تفسير مفسر براي درك مفاهيم آيات نوراني قرآن از احاديث نقل شده از پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) و حتي مطالب صحابه كمك مي‌گيرد. تفسير روايي با نام‌هايي ديگر همچون تفسير نقلي، تفسير مأثور و تفسير اثري هم معرفي شده است. مسلما مفسر در اين شيوه تفسيري بايد تسلط كاملي به علوم مرتبط با حديث داشته باشد. مهم‌ترين تفسير در دسترس در اين زمينه تفسير نمونه است.
- تفسير مفردات قرآن
هر كلمه چه مفاهيمي دارد؟
اگر مي‌‌خواهيد خيلي عميق به شناخت مفاهيم و معاني آيات قرآن بپردازيد ابتدا بايد سراغ تفاسير مفردات قرآن برويد. اين شيوه تفسيري هم كما‌بيش رايج است. در اين شيوه مفسر، واژه‌هاي قرآني را جداگانه، به‌صورت معجم و به‌ترتيب الفبا مورد بحث قرار مي‌دهد. مزيت استفاده از اين تفاسير اين است كه تسلط شما بر مفاهيم قرآن بيشتر مي‌شود. كارشناسان قرآني معتقدند كه قرآن مجيد، اقيانوس بيكراني است كه راه ورود به اعماق معاني آن، درك مفردات و تك واژه‌هاست. به هر حال محتواي هر كتابي را معارفي تشكيل مي‌دهد كه از به هم پيوستن حروف و در كنار هم قرار گرفتن واژه‌ها و تشكيل جمله‌ها پديد آمده است، بنابراين «تك واژه‌ها» كه به تعبير ديگر مفردات ناميده مي‌شوند اساس و ركن اصلي محتواي هر كتابي هستند. توجه به مفردات قرآن در آنجا مهم‌‌تر مي‌شود كه بدانيم برخي از واژه‌هاي عربي مانند هر زبان ديگري داراي چندين معني هستند.
تفسيرهاي مهم مفرداتي: وجوه‌القرآن، قاموس قرآن، مفردات راغب و نثر طوبي.
- فسير ارتباطي
موضوع‌هايي كه با هم در ارتباطند
مگر مي‌توان ارتباط موضوع‌هاي مختلف ديني را با يكديگر ناديده گرفت، ميان موضوع‌هاي قرآن رابطه دقيق و منظمي وجود دارد و طرز مطالعه صحيح اين است كه همه را در ارتباط با هم مورد بررسي قرار دهيم. مثلا تقوا و ايمان، از نظر موضوعي مجزا از هم هستند، ولي ارتباط نزديكي با يكديگر دارند. تفاسير ارتباطي كه با نام ديگر «تفاسير زنجيره‌اي» هم شناخته مي‌شوند با توجه به همين موضوع توسط مفسران تدوين شده‌اند. در حقيقت مفسر در اين شيوه، موضوع‌هاي مختلف قرآن را در ارتباط با يكديگر مي‌بيند. مثلا بعد از آنكه موضوع ايمان و تقوا را به‌طور جداگانه در تفسير موضوعي بررسي كرد، اين دومطلب را در ارتباط با يكديگر با توجه به آيات قرآن و اشاراتي كه در آن است تفسير مي‌كند و ارتباط اين‌دو را با يكديگر روشن مي‌سازد. خوبي استفاده از اين نوع تفاسير اين است كه آنها جوانب و ابعاد مختلف يك موضوع را مي‌بينند.
تفسيرهاي مهم ارتباطي: برخي از تفسيرهاي موضوعي به اين شيوه تفسير توجه كرده‌اند.
نظر شما