در طول تاریخ استفاده از گیاه، مسیر تکاملی و اشتقاق علمی گسترده‌ای داشته است. در این راستا از زمان مهاجرت قوم ماد به فلات ایران، مردم این سرزمین همواره در توسعه فضای سبز و کاشت گیاهان کوشا بوده‌اند به طوری که روزگاری ایران به نام کشور گل و بلبل شهرت داشت.
متأسفانه در دوران اخیر در کشور ما گیاهان مورد بی‌مهری بسیار قرار گرفته‌اند، از این رو بالا بردن سطح آگاهی‌های مردم در مورد فضای سبز و آشنایی با خواص گیاهان ضرورتی است که مانع بروز فاجعه نابودی شهرها براثر آلودگی هوا و محیط‌زیست میشود.
به همین منظور اهمیت دادن به نقش فضای سبز در زندگی انسان ها و ایجاد علاقه بیشتر به درخت، گل و چمن در وجود هر کس امری است بسیار مهم که در اینجا به طور اختصار به مواردی از آن اشاره میشود و امید است علاقه و تفکر بیشتری را برانگیزد و هر کس بتواند مشوقی دلسوز برای ایجاد فضای سبز در محیط زندگی خود باشد.
1) جذب پرتوها
2دسته از پرتوهای خورشیدی تأثیرات چشمگیری بر بدن انسان و سایر جانداران باقی می‌گذارند؛ یکی از آنها پرتو مادون قرمز و دیگری پرتو ماوراء بنفش است. احساس آرامشی که انسان در سایه، به ویژه در سایه یک درخت احساس می‌کند تا حدی مربوط میشود به جذب پرتوهای مادون قرمز خورشید توسط درخت (ناگفته نماند که پرتوهای مادون قرمز با طول موج بلند خود خاصیت گرمازایی دارند) و مقداری نیز به دلیل جذب پرتوهای ماوراء بنفش صورت می‌گیرد.
امروزه تأثیرات پرتو ماوراء بنفش بر بافت سلولی گیاهان و جانوران و همچنین خاصیت گندزدایی آن به خوبی روشن شده است. بنابراین نقش درختان در حمایت از انسان و سایر جانداران در برابر آفتاب سوزان به خوبی روشن میشود.
2) جذب گرد و غبار
درختان به سبب پراکندگی شاخ و برگ خود بر تمام زوایا و سطوح، همچون یک گردگیر عمل می‌کنند. اگر درخت را به دقت نظاره کنیم می‌توانیم تنه آن را به جای دسته و شاخ و برگ آن را به جای پرهای روی یک گردگیر معمولی که در خانه به‌کار گرفته میشود، تصور کنیم.
با این ویژگی، درختانی که در خاک ثابت مانده‌اند به منزله یک گردگیر کاشته شده در زمین، نقش خود را ایفا می‌کنند. طی بررسی‌های به عمل آمده یک هکتار از فضای سبز که حدوداً 200 درخت در آن کاشته شده باشد 68 تن از گرد و غبار را در هر بارندگی در خود جذب می‌کند. کاملاً واضح است که با وجود چنین درختانی زدودن 68 تن گرد و غبار رایگان خواهد شد ،در صورتی‌که بدون این درختان باید هزینه بسیاری را برای این کار اختصاص داد.
3) تولید اکسیژن
هوای مورد نیاز انسان در روز حدود 15 کیلوگرم است، درحالی که جذب غذای مورد احتیاج وی به آب 5.1 کیلوگرم و غذا 5.2 کیلوگرم است. از این مقدار هوای سالم که به بدن انسان وارد میشود 78 درصد آن را نیتروژن و 21 درصد آن را اکسیژن تشکیل می‌دهد.
گازهای دیگر مانند گاز کربنیک، نئون و هلیوم به همراه اکسیدهای ازت و گوگرد مقدار بسیار ناچیزی از وزن هوا را تشکیل می‌دهند. مثلاً گاز کربنیک، 30 درصد مصرف این گاز سریعاً به مرگ انسان منتهی میشود. تأکید میشود که مقدار زیادی از اکسیژن آزاد شده در طبیعت از طریق فضای سبز تولید میشود.
حال اگر درخت و فضای سبزی وجود نداشته باشد مشکل انسان در رابطه با وجود گاز کربنیک در هوا و کمبود اکسیژن به خوبی نمایان میشود. علف ها و چمنزارها اگر چیده و کوتاه نشوند سطح سبز زیادی را به وجود می‌آورند مثلاً یک متر مربع چمن چیده (بریده) شده به ارتفاع 5-3 سانتیمتر دارای 6 تا 10 متر مربع سطح سبز است.
در صورتی که همین چمن در حالت کوتاه نشده در هر متر مربع دارای 200 متر مربع سطح سبز است. براساس این محاسبه تنها 1.5 متر مربع چمن کوتاه نشده می‌تواند به اندازه یک انسان در یک سال اکسیژن تولید کند.
4) تولید فیتونسید
بررسی‌های دانشمندان علم محیط زیست نشان می‌دهد که درختانی مانند گردو، کاج، نراد، بلوط، فندق، سرو کوهی، اکالیپتوس، بید، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده‌ای به نام فیتونسید در فضا رها می‌سازند که برای بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشندگی دارد. در عین حال تولید چنین موادی توسط درختان بر روی انسان اثر فرح‌بخشی دارد.
دلیل این امر را دانشمندان چنین بیان می‌کنند: مغز انسان از 2 نیمکره چپ و راست تشکیل شده است؛ نیمکره راست در تنظیم احساس غریزی و طبیعی انسان مانند احساس محبت، خواب و نیازهای دیگر طبیعی نقش دارد.
در حالی که نیمکره چپ،کار به نظم کشیدن کارهای مکانیکی انسان مانند تنظیم وقت و سر وقت حاضر بودن را به عهده دارد. انسان شهرنشین به دلیل درگیری در کارهای روزمره و شرایط محیط زیست شهری به مراتب کار بیشتری از نیمکره چپ خود می‌کشد که این امر موجب اختلال بین 2 نیمکره مغز و در نتیجه عملکرد طبیعی مغز انسان میشود.
دانشمندان پی برده‌اند که درختان به سبب رهاسازی مواد شبیه فیتونسید می‌توانند تعادل بین 2نیمکره مغز را به خوبی برقرار ساخته و حالت طبیعی و آرام‌بخشی را به انسان ارزانی دارند. بنابراین نقش آرام بخشی درختان و فضای سبز به خوبی نمایان میشود.
5) تعدیل آب و هوا
درختان با تعریق و تعرق خود نقش حساسی در کاهش دمای میکروکلیما و افزایش رطوبت نسبی هوا ایفا می‌کنند. دمای یک هکتار فضای سبز در مرداد ماه تا 5.4 درجه کمتر از فضای مجاور خالی از درخت است.
و به همین نحو رطوبت نسبی درون یک فضای سبز تا 11 درصد بیش از محیط خارج اندازه‌گیری شده است. با تعدیل 2 پارامتر یاد شده، فضای سبز، میکرو کلیمایی به وجود می‌آورد که آسایش فیزیکی مناسبی برای زیست انسان در پی دارد.
6) موثر در کاهش آلودگی صدا
در حالی که آلودگی هوای تهران یا آلودگی جوی‌های سیاه رنگ و گندیده قابل رویت است، بسیاری از شهروندان تهرانی جنجال و هیاهوی اطراف خود را آگاهانه یا ناخودآگاهانه نادیده گرفته و آن را جزئی تفکیک‌ناپذیر از زندگی شهری می‌دانند.
صدای گوشخراش فروشندگان دوره‌گرد با بلندگو، موتورسواران با سر و صدا در هر ساعت از روز، اتومبیل‌ها با اگزوز ناقص و بوق زدن‌های بی‌مورد، مته‌های مختلف جهت کندن و لوله‌گذاری در آسفالت خیابان‌ها و صدای بلندگوهای گوناگون، فضای شهر را با آلودگی صوتی، آلوده می‌سازند.
باید توجه کرد که عادت به نوعی آلودگی دلیل بر مصونیت در مقابل آن نیست بلکه عادت به معنای کاهلی و هرچه بیشتر مستهلک شدن و غرق شدن در آلودگی است. اخطاریه اتحادیه پزشکان مبنی بر‌آلودگی صوتی را باید جدی تلقی کرد.
هر صدای ناخواسته‌ای که به گوش انسان برسد آلودگی صوتی محسوب میشود و حتی صدای موسیقی ملایمی که به طور ناخواسته از خانه همسایه به گوش برسد آلودگی صوتی به حساب می‌آید، زیرا خود مخل آسایش فرد است. عکس العمل انسان در برابر صدا بستگی به عوامل ذهنی مثل شدت صدا، فرکانس صدا و عوامل عینی مانند مقبولیت یا عدم مقبولیت فرستنده صدا دارد.
صداهای ملایم عکس العمل‌های خاصی را در انسان پدید می‌آورد، هنگامی که شدت صدا به70 یا 80 دسی‌بل می‌رسد تاثیرات سر و صدا می‌تواند ایجاد کری موقتی یا دائمی کند و این در حالی است که سلول‌های گیرنده گوش به طور شدیدی در معرض صدا قرار گیرند.
این تاثیرات بر انسان به طور مستقیم صورت می‌گیرد. تاثیرات غیرمستقیم صدای ناخواسته بر انسان غیر قابل لمس است. بی‌خوابی، پاره شدن افکار، کم حوصلگی، عصبی بودن و بروز بیماری‌های روان از عوارض صداهای ناخواسته است.
سبک شدن خواب- کاهش زمان خواب عمیق که جزء آلودگی‌های ناخودآگاه هستند. کاهش مدت رویا-پریدن از خواب بر اثر صداهای ناهنجار که آلودگی آگاه شمرده می‌شوند. واکنش‌های فوق به وسیله آلودگی صوتی معادل 50-40 دسی‌بل ایجاد میشود و حاصل این واکنش‌ها بدون تردید، کاهش بازده قدرت فکر و جسم را در پی دارد.
* به علاوه واکنش‌های اعصاب گیاهی انسان نیز به نسبت آلودگی متفاوت است:
1) کاهش ضربان قلب و ناراحتی در آهنگ قلب و چرخه‌خون. (افزایش احتمال سکته قلبی)
2) واکنش‌های ناشی از فشار عصبی، در نتیجه تولید بیش از حد هورمون فرار آدرنالین و هورمون حمله آدرنالین صورت می‌گیرد.
3) دگرگونی آهنگ تنفس و نبض.
4) کاهش گره‌ای پوست.
5) کاهش واکنش مقاوم به صورت.
6) تنگی عروق.
7) اختلال در نظم متابولیسم بدن.
8) آلودگی صوتی غیرقابل تحمل که خود موجب انحراف سیستم اعصاب گیاهی و حرکتی شده که در نتیجه این اختلال بر کل بدن موثر است. این جریان موجب بروز یک سلسله واکنش‌های احساسی می شود، مانند اختلال در حرکت معده، پیدایش تومور در معده و روده، درد اعضای درونی به صورت کنش و پیچش.
* رابطه بین سر و صدا و سرطان:
براساس تازه‌ترین مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران فرانسوی، بین سر و صدا و بیماری سرطان در انسان رابطه‌ای نزدیک وجود دارد. این مطالعات جدید و نتایج حاصل از آن در آخرین شماره مجله فرانسوی( پاری ماچ) درج شده است.
در آنجا آمده است: سر و صدای شدید و تکرار آن باعث تضعیف عمومی مصونیت بدن انسان و در نتیجه تضعیف مقاومت وی در مقابل بیماری‌های خطرناک میشود. بر اساس این مطالعات، سر و صدای زیاد بر ساختار هورمون‌های بدن انسان تاثیر منفی می‌گذارد و باعث اختلال در کار آنها و سپس سرطان هورمون میشود.
* نقش گیاهان در کاهش آلودگی صدا:
امروزه دانشمندان ثابت کرده‌اند که درختان و درختچه‌ها می‌توانند در کاهش آلودگی صدا موثر باشند؛ اگرچه خود صدا ممکن است رشد گیاه را به مخاطره اندازد. به هر حال کیفیت کاهش صدا در درختان و درختچه‌های مختلف بر حسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ، نوع و بلندی درخت تفاوت دارد.
