مكانيسم‌هايي در ميان كشورهاي عربي وجود دارد كه باعث مي‌شود چنين اختلاف‌هايي از يك سطح مشخص فراتر نرود و به درگيري‌هاي بيشتر منجر نشود. يكي از اين مكانيسم‌ها، وجود شوراي همكاري خليج‌فارس است كه مي‌تواند در جلوگيري از دامنه‌دار شدن بحران ميان اعضا وارد عمل شود.
مكانيسم ديگر ميانجيگري كشورهايي مانند كويت است. احتمالا طي روزهاي آينده، امير كويت براي ميانجيگري ميان قطر و عربستان وارد عمل شود. فارغ از اينها، رابطه ارگانيكي كه جوامع كشورهاي عرب خليج‌فارس را به هم پيوند مي‌زند خود عاملي است كه مي‌تواند مانع پيشرفت بحران و تقابل جدي‌تر ميان اين كشورها شود.
در ميان خانواده‌هاي عرب، بسياري هستند كه بخشي از آنها در بحرين زندگي مي‌كنند، بخشي در قطر، بخشي در عربستان و بخشي در امارات يا كويت. اين موضوع به يك نوع درهم‌تنيدگي ميان جوامع عرب كشورهاي خليج‌فارس منجر شده است.
اما آنچه مشخص است اينكه، كشورهاي عرب حاشيه خليج‌فارس بدون هماهنگي با آمريكا هيچ‌گاه چنين قدم بزرگي براي مقابله با قطر برنمي‌دارند. ماجراي تنش ميان عربستان و قطر هم درست از زماني آغاز شد كه دونالد ترامپ براي شركت در نشست رياض در عربستان حضور داشت. موضعگيري‌هاي او و كم‌توجهي‌اش به امير قطر خود يكي از عوامل مؤثر در بروز تنش بود.
از سوي ديگر، ايميل‌هاي افشا شده اخير مربوط به يوسف العطيبي، سفير امارات در آمريكا، نشان مي‌دهد او طي سال‌هاي اخير فعاليت گسترده‌اي در آمريكا براي بدنام كردن قطر داشته است. اين تلاش‌هاي العطيبي زماني معني‌دارتر مي‌شود كه بدانيم او از دوستان بسيار نزديك و صميمي جرد كوشنر، داماد ترامپ، به شمار مي‌رود و با توجه به نفوذ كوشنر در دولت آمريكا، نقش آمريكايي‌ها در پررنگ‌تر شدن تنش اخير ميان كشورهاي عربي و قطر و اقدام ناگهاني آنها عليه دوحه دور از ذهن نيست. مي‌توان گفت كه هجمه بي‌سابقه عربستان و كشورهاي نزديك به رياض عليه قطر، بدون چراغ سبز آمريكا ممكن نبوده است.
اكنون اين سؤال مطرح مي‌شود كه آيا بحران به‌وجود آمده ميان كشورهاي عربي خليج‌فارس فرصتي براي ايران رقم زده است؟ پاسخ مثبت است؛ اما چگونگي رويكرد دستگاه سياست‌خارجي ايران در اين بحران نيازمند اتخاذ يك ديپلماسي دقيق و حساب‌شده است. رفتار هيجاني در حمايت علني از يك طرف بحران مي‌تواند در درازمدت نتايج منفي براي كشور به‌دنبال داشته باشد. ديپلماسي ايران بايد بر محوريت كاهش تنش در منطقه دنبال شود. نكته مهم اين است كه در شرايط كنوني نه‌تنها دولت قطر، بلكه مردم قطر، خود شاهد رفتار خصمانه سياستمداران عربستان و ديگر كشورهاي عربي هستند.
اين موضوع جايگاه ايران را در نگاه آنها تقويت خواهد كرد. دولت و مردم قطر اذعان دارند كه در درازمدت نمي‌توانند روي كشورهاي عربي حساب ويژه باز كنند و به ايران پشت كنند.بخش مهمي از مواد غذايي، دارو و آب آشاميدني قطر وارداتي است و از طريق خاك عربستان به قطر منتقل مي‌شود. بحران سياسي به‌وجود آمده طي روزهاي اخير، باعث ايجاد نگراني گسترده در جامعه قطر شده و بسياري از مردم براي خريد كالاهاي مورد نياز خود به فروشگاه‌هاي بزرگ هجوم آورده‌اند.
در اين شرايط، فرصت مناسبي است تا دستگاه سياست خارجي ايران در چارچوب معمول ديپلماتيك يادآوري كند كه ايران حاضر است براي تأمين مواد غذايي و دارويي مورد نياز قطر اقدام كند. چنين رويكردي در درازمدت مي‌تواند روابط اقتصادي ميان تهران و دوحه را استحكام بخشد و محور تقويت قدرت نرم ايران در تعامل با جامعه قطر قرار گيرد.
- استاد دانشگاه جورج‌تاون
نظر شما