اگرچه اين آمارها نگرانكننده است، اما خوشبختانه ايران در زمينه علوم و فناوري‌هاي توليدمثل همپاي دانش روز جهان پيش رفته و مي‌توان گفت همه روش‌هاي درمان ناباروري امروز در ايران در دسترس است. رحم جايگزين از جمله اين روش‌هاست كه شايد نام آن را شنيده، اما تصويري دقيق و درست از آن نداشته باشيم. با دكتر فرهاد يغمايي، مسئول كلينيك درمان‌هاي جايگزينِ مركز فوق تخصصي درمان ناباروري و سقط مكرر جهاد دانشگاهي- ابن‌سينا در اين‌باره گفت‌وگو كرده‌ايم.
- با زبان ساده به ما بگوييد رحم جايگزين يعني چه؟
رحم جايگزين روشي است كه در آن جنين لقاح‌يافته در آزمايشگاه به رحم خانمي ديگر منتقل مي‌شود و اين خانم كه مادر جايگزين ناميده مي‌شود، بر مبناي توافقي كه از قبل صورت گرفته است، تعهد مي‌كند كه پس از طي دوران بارداري و زايمان، نوزاد را به پدر و مادر، يعني صاحبان جنين تحويل دهد.
- چه شرايطي باعث مي‌شود كه متخصصان اين روش را براي درمان انتخاب كنند؟
وقتي بارداري اتفاق نمي‌افتد. رحم جايگزين در مواردي گزينه اصلي درمان است كه ما به 3عامل اول يعني سلول زنانه، سلول مردانه و سلول تخم دسترسي داريم، ولي محيطي كه بايد جنين در آن رشد كند، يعني رحم، با اشكال مواجه است. در اين موارد يا جنين اصلاً در رحم لانه‌گزيني نمي‌كند يا مدت زيادي در آن محيط دوام نمي‌آورد و سقط مي‌شود. بنابراين، مهم‌ترين مرحله در روند درمان ناباروري، تشخيص دقيق علت آن است.
- درباره علت‌هاي ناتواني رحم در حمل جنين برايمان بيشتر توضيح دهيد؟
اين وضعيت ممكن است علت‌هاي مختلفي داشته باشد. براي نمونه، در مواردي كه رحم قدرت نگهداري جنين را ندارد و جنين را سقط مي‌كند، بارداري براي زن به‌علت يك بيماري ديگر خطرناك است، زن به‌طور مادرزادي رحم ندارد و يا رحمش بسيار كوچك است، خانم به بيماري‌هايي مانند ديابت يا فشار خون مبتلاست و يا به‌علت مداخلات پزشكي، مانند كورتاژ غيراصولي و يا ابتلا به عفونت‌هايي مانند بيماري سل، رحم دچار چسبندگي شده، از اين روش استفاده مي‌كنيم.
- روش‌هاي درمان چگونه است؟
رويه واحدي در اين‌باره وجود ندارد و برخي مراكز خودشان افرادي را به زوج نابارور معرفي مي‌كنند، مثلا در كلينيك ما زوج نابارور خودشان بايد فردي را كه تمايل دارد فرزند آنها را در رحمش نگهداري كند، پيدا كنند. ما خانمي را كه زوج نابارور به ما معرفي مي‌كند، از نظر سلامت بررسي مي‌كنيم تا ببينيم كانديداي مناسبي براي اين روش هست يا نه.
- فرد معرفي‌‌شده براي انتقال جنين بايد شرايط خاصي داشته باشد؟
خانمي كه براي نگهداري جنين در رحمش انتخاب مي‌شود، بايد سنش كمتر از 35سال باشد و ترجيح ما در مركز ناباروري ابن‌سينا، زير 30سال است. همچنين، بايد سابقه يك بارداري موفق داشته باشد. همچنين اگر خانم صاحب فرزند است، نبايد سن فرزندش از 10سال بيشتر و از 3سال كمتر باشد. نكته مهم ديگر اين است كه اگر كانديداي رحم جايگزين همسر دارد، همسرش حتما بايد رضايت بدهد. همچنين بايد از نظر بيماري‌هاي عفوني مانند ايدز و هپاتيت، بيماري‌هاي قلبي و ديابت هم بررسي شود و مشكلي نداشته باشد.
- درباره رابطۀ بيولوژيك، شرعي و قانوني مادرجايگزين با والدين و نوزاد توضيح دهيد.
در اين روش، تخمك و اسپرم از زوج نابارور گرفته مي‌شود و پس از لقاح در محيط آزمايشگاهي، جنين به رحم مادر داوطلب حمل جنين منتقل مي‌شود. بنابراين، مادر جايگزين يا جانشين، تنها يك ميزبان براي جنين است و از نظر ژنتيك هيچ‌گونه مشاركتي در آن ندارد. از نظر شرعي نيز، چون زن حمل‌كننده جنين با جنين رابطه خوني برقرار مي‌كند، حكم مادر رضاعي را پيدا مي‌كند و طبق قانون، مشمول ارث و ديگر حقوق و تكاليف مربوط به مادر و كودك واقعي نمي‌شود. رابطه والدين و مادر جايگزين بايد طبق قراردادي به طرفين زن و شوهر نابارور، خانم داوطلب و مركز درمان ناباروري تنظيم شود. وجود چنين قرارداد دقيق و جامعي از مشكلات و پيامدهاي آتي جلوگيري مي‌كند. حسن انجام اين كار در مراكز رسمي ناباروري اين است كه حتي بعد از به دنيا آمدن فرزند، وضعيت مادر جايگزين پيگيري مي‌شود تا دچار اضطراب و افسردگي پس از زايمان و... نشود و با ارائه مشاوره‌هاي روانشناختي سعي‌مي‌كنيم عوارض احتمالي اين تجربه را براي مادر جايگزين و خانواده‌اش كنترل كنيم.
نظر شما