مطالبات شعری نوجوانان امروز

اين کتاب‌ها در سال‌هاي 94 و 95 در کانون پرورش فكري منتشر شده‌اند. در اين نشست چهار عضو کانون دعوت شدند تا در كنار چند تن از شاعراني كه آثارشان در اين مجموعه منتشر شده، نظر خود را در اين زمينه بيان كنند. گزيده‌اي از سخنان اعضاي نوجوان و شاعران حاضر در جلسه پيش روي شماست.

• از چشم مخاطب:

اميرحسين شبستري‌راد: هم‌سن و سال‌هاي من کم‌تر سراغ شعر مي‌روند. اما اگر مجموعه شعر خوبي دستشان برسد حتماً آن را مي‌خوانند. حالا اين سؤال پيش مي‌آيد که شعر نوجوان چيست؟ براي پاسخ به اين سؤال‌ بايد ويژگي‌هاي نوجوان امروز را بدانيم.

نوجوانان امروز با سرعت پيش مي‌روند. با هم‌ديگر تفاوت دارند و نمي‌توان گفت همه‌‌ي سيزده‌سال به بالاها نوجوانند. بنابراين شعر نوجوان بايد به اين مسائل توجه کند. شعر نوجوان بايد به دغدغه‌ها و حرف دل نوجوانان بپردازد، به درد آن‌ها بخورد و به مسائل و مشکلاتشان توجه کند.

آيا نوجوان فقط بايد شعر مناسب سن خودش را بخواند؟ در پاسخ بايد گفت اتفاقاً خيلي از نوجوانان، شعر بزرگ‌سال مي‌خوانند. شعرهاي شاعراني مثل سهراب سپهري و قيصر امين‌پور که البته زبان ساده‌تر دارند. اما به نظر من اگر نوجوانان، شعر مناسب خودشان را داشته باشند و بخوانند برايشان تأثيرگذارتر است. شعر نوجوان خوب، مي‌تواند پنجره‌هاي جديدي را به روي ما باز کند.

فاطمه ملاصالحي: نوجواني دوره‌اي پر از دغدغه و ترس‌هاي کوچک و بزرگ است. در اين دوره در ذهن نوجوان سؤال‌هايي شكل مي‌گيرد که بايد به آن پاسخ داده شود. پس ما دوست داريم کتاب‌هايي بخوانيم که ما را به جواب سؤال‌هايمان نزديک تر کنند.

بهتر بود در مجموعه‌ي «شعر نوجوان امروز» بيش‌تر به نيازهاي نوجوانان پرداخته مي‌شد. مثل نياز نوجوان به شناخت خود و دنياي اطراف، چگونگي کنترل احساسات و ...

بنابراين انتظار مي‌رود که شعر نوجوان به شکلي باشد که نوجوان قسمتي از زندگي روزمره‌ و وجود خودش، را در آن حس کند که متأسفانه در مجموعه‌ي «شعر نوجوان امروز» اين اتفاق کم‌تر افتاده است. به‌طوري که بعضي از شعرها اصلاً به دنياي نوجوان ارتباط نداشتند و شاعر از ديد نوجواني خودش شعر گفته است. در اين صورت دنيايي که در شعر به وجود مي‌آيد هيچ ربطي به دنياي نوجوان امروز ندارد.

مليکا محمدهاشمي: تا چند سال پيش در مراکز کانون پرورش فکري كودكان و نوجوانان خبري از مجموعه‌ي شعر نوجوان به اين گستردگي نبود. تا اين‌که بعد از مجموعه‌ي «رمان نوجوان امروز» مجموعه‌ي «شعر نوجوان امروز» هم به مراکز کانون آمد، اما تعدادشان کم است.

در بيش‌تر کتاب‌هاي اين مجموعه به قالب‌هاي کهن شعر فارسي كم‌تر توجه شده است. اما خيلي از نوجوانان به اشعار کلاسيک علاقه‌مندند و اگر شاعران به اين علاقه‌مندي کم‌توجهي کنند، بخشي از مخاطبان خود را از دست مي‌دهند.

نکته ديگر مضامين اين سري از کتاب‌ها است که به عشق، در کنار هم بودن و... پرداخته‌اند. اين مضامين براي نوجوان قابل درک است و بهتر است بيش‌تر در مورد آن‌ها شعر گفته شود.

حسين اسماعيلي: ناراحت‌کننده است که شعر نوجوان هنوز جايگاه خودش را در جامعه پيدا نکرده است. هنوز هم عده‌ي زيادي هستند که بر اين باورند كه شعري به اسم شعر نوجوان نداريم و اين‌گونه شعرها ادبيات ما را ضعيف و سطحي مي‌کند و چنان‌چه نوجوان خوراک فکري مناسب نداشته باشد، انسان عميقي نمي‌شود.

من فکر مي‌کنم شعر نوجوان بايد شعري باشد که نوجوان آن را بفهمد، نه اين‌که باعث شود نوجوان نسبت به پديده‌هاي گوناگون، جهت‌گيري منفي پيدا کند. حتي در مورد مسئله‌اي مثل عشق، شاعر نوجوان نبايد طوري حرف بزند که نوجوان از همان اول بترسد و با واکنش غلطي در برابر اين حس قرار بگيرد.

شاعر نوجوان بايد کاري کند که نگاه نوجوان به موضوعات اين‌چنيني عميق و وسيع شود و چنين احساساتي را درست بفهمد و درست بشناسد.

حداقل انتظاري که ما از شعر نوجوان داريم اين است که يک کشف شاعرانه‌ي خوب داشته باشد يا به يک موضوع و به يک اتفاق، متفاوت نگاه کرده باشد و چيزي درباره‌اش بگويد که مخاطب تا آن لحظه به آن موضوع، دست‌كم از آن زاويه، فکر نکرده باشد.

• از نگاه شاعران:

پيش‌زمينه‌هاي خوانش شعر

انسيه موسويان: خوشحالم که بچه‌ها به مجموعه کتاب‌هاي شعر نوجوان امروز نگاه دقيق و نقادانه داشتند. من خودم تلاش کردم در مجموعه شعر «چهارشنبه‌هاي بستني» به دنياي نوجوانان نزديک‌تر شوم.

دنياي نوجوانانِ امروز دنياي پيچيده‌اي است. علاقه‌مندي‌ها، خواسته‌ها، مطالعات و... نوجوانان امروز بسيار پيچيده و متفاوت شده است. بنابراين سرودن شعر براي اين مخاطبان پيچيدگي‌هاي خاص خودش را دارد. به نظر من درک و دريافت نوجوانان از شعري که مي‌خوانند به مطالعات و تجربه‌هاي قبلي‌شان بستگي دارد.

تصوير تازه، نگاه تازه

فرهاد حسن‌زاده: هميشه نوجوانان نگاه‌هاي ما را اصلاح مي‌کنند. من خودم را شاعر نمي‌دانم و کتاب «وقتش رسيده کمي پسته بشکنيم» اولين تجربه شعري من بود. من اين شعرها را از ميان شعرهاي زيادي که گفته‌ام انتخاب کردم.

سعي کردم شعرهايي را انتخاب کنم که براي نوجوانان مناسب باشد. به نظرم شعر نوجوان بايد به مخاطبان نوجوان خود يک تصوير تازه، فرصتي براي درنگ و فرصتي براي فکرکردن و نگاه‌کردن به دنيا ارائه‌ کند.

بازنگري در نگاه و آثار

کبري بابايي: من در مرکز تخصصي ادبي کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان استان تهران کار مي‌کنم. وقتي مجموعه‌ي کتاب‌هاي شعر نوجوان امروز را با بچه‌ها مي‌خوانديم، به نکات جالبي برخوردم.

مثلاً اين‌که پسرهاي نوجوان بيش‌تر به قالب چهارپاره گرايش داشتند و دختران نوجوان بيش‌تر علاقه داشتند شعرهايي در قالب نيمايي بخوانند. يا اين‌که هر دو گروه دختران و پسران ترجيح مي‌دادند شعر نوجوان به زبان امروز سروده شده باشد.

به نظر من شعر نوجوان، خيلي گسترده است و نمي‌توان به راحتي براي آن متر و معيار مشخصي تعيين کرد. به نظرم خوب است که همه‌ي شاعران نوجوان در آثار و نگاهشان به شعر نوجوان بازنگري كنند.

جاي خالي طنز و ترانه

زيتا ملکي: اول بايد از بچه‌ها پرسيد در مجموعه‌ي کتاب‌هاي شعر نوجوان امروز، اسم کتاب‌ها چه‌قدر برايشان جذاب بوده است؟ خودم معتقدم اسم‌هاي خوبي انتخاب نشده است. سؤال بعدي اين‌که نوجوانان چه‌قدر دوست داشتند شعرهاي گونه‌هاي ديگري مثل طنز و ترانه در اين مجموعه‌ مي‌بود؟ آيا در اين زمينه‌ها بچه‌ها احساس نياز نمي‌کنند؟

به نظر خودم واقعاً جاي طنز و ترانه در شعر نوجوان امروز خالي است. نکته‌ي ديگر حجم کتاب است. فکر مي‌کنم حجم اين مجموعه شعرها خيلي کم است و ممکن است کتاب در کتاب‌خانه و لابه‌لاي کتاب‌هاي ديگر گم شود و به سختي بتوان آن را پيدا کرد.

عكس‌ها: مينا حداديان