کارت سوخت برخلاف سهمیه‌بندی، پدیده‌ای است که آمده تا برای همیشه با رانندگان خودرو در کشور باقی بماند. برخی تصور می‌کنند که کارت هوشمند نیز با پایان سهمیه‌بندی از شبکه توزیع سوخت خودروهای کشور حذف می‌شود.
عواملی که باعث شد کارت سوخت در کشور اجرایی شود متفاوت است و سهمیه‌بندی تنها یک دلیل آن است.
با سید ناصر سجادی، مدیر طرح سامانه هوشمند سوخت درباره نحوه اجرای سامانه کارت سوخت و مشکلات گره خوردن آن با طرح سهمیه‌بندی بنزین، گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
- دلایل اصلی و زمینه‌های تصویب طرح کارت سوخت متفاوت ازسهمیه‌بندی بوده و کار کرد‌های متفاوتی دارد. این طرح علاوه بر اهداف فراوان، امکان سهمیه بندی را نیز فراهم می کند.
آقای سجادی! بد نیست برای شروع، در این زمینه و پیشینه کارت هوشمند سوخت کمی برای خوانندگان توضیح دهید.
اجرای سامانه کارت سوخت از سال 83 با مصوبه مجلس شورای اسلامی بر‌عهده شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گذاشته شد و قرار شد عرضه بنزین و گازوئیل در بخش حمل‌ونقل کشور با استفاده از کارت هوشمند انجام شود.
تجربه مشابهی در دنیا وجود نداشت. با این وجود سعی کردیم شبکه به شکلی طراحی شود که از نظر نرم افزاری و سخت افزاری، سیاستگذار و قانون‌گذار بتواند از آن به هر نحوی می‌خواهد بهره ببرد.
قبل از اجرای طرح کارت سوخت، نمی‌دانستیم که این بنزین در چه بخش‌ها و چگونه مصرف می‌شود. این شرایط امکان برنامه‌ریزی را نمی‌داد. امروز با اجرای کارت سوخت، اطلاعات مصرف بنزین به تفکیک در دست است.
هدف دیگر این بود که از قاچاق جلوگیری شود. کارت به ما امکان کنترل عرضه را می‌داد. در شرایطی که بنزین یارانه‌ای عرضه شده و در کشورهای اطراف قیمت بنزین بالا بود، صرف می کرد که این بنزین از جنوبی‌ترین نقطه به شمالی‌‌ترین نقطه کشور قاچاق شود ولی امروز کارت سوخت امکان کنترل مصرف و جلوگیری از قاچاق را فراهم کرده است.
در عین حال، نرم افزاری طراحی شد که امکان هرگونه سیاست‌گذاری را به مسئولان بدهد؛ مصرف بنزین هر کارت می تواند مقدار مشخصی باشد.
برای هر میزان مصرف قیمت مشخصی تعیین شود و غیره. برنامه‌ریزی دیگر ایجاد امکان پرداخت الکترونیک در کارت سوخت بود. در واقع قرار شد شبکه‌ای که طراحی کرده‌ایم امکان پرداخت و دریافت هم داشته باشد. این شبکه البته کمی پیچیده است و برای اجرایی شدن نیاز به برنامه‌ریزی و هماهنگی در شبکه بانکی دارد. دلیل آن هم این است که شبکه کارت هوشمند با شبکه پرداخت بانکی متفاوت است.
در سامانه کارت سوخت برای دریافت خدمات، ارتباطات نیاز نیست و کارت هوشمند خودش مستقل عمل می‌کند. در مورد پرداخت نیز مقداری اعتبار در کارت هست که از این کارت هزینه می‌شود.
یکی از بانک‌های کشور در حال اجرای آن است تا بخش پرداخت کارت سوخت هم فعال شود. فعال شدن پرداخت و دریافت، ابزاری است که در صورت برنامه ریزی می‌تواند در هدفمند کردن یارانه‌ها به‌کار گرفته شود. در این زمینه مجلس هم مصوبه ای دارد که تا سال 91 یارانه های سوخت حذف شده و قیمت‌ها آزاد شود.
- با این توصیفات، هزینه کل طرح چه مقدار بود؟
هزینه طرح شاید حدود 100 میلیارد تومان قابل برآورد باشد ولی کل این هزینه در هفته نخست اجرای طرح بازگشت. یعنی با کاهش 10 تا 14 میلیارد دلار هزینه واردات باز گشته است. این هزینه‌ها با بازده‌ای که اجرای آن دارد قابل مقایسه نیست.
فقط صرفه جویی ارزی که ما از پیش‌بینی مصرف ماهانه امسال داشتیم معادل 2 میلیارد دلار بوده که برای کشور بازده فراوانی داشته است.
- براساس اطلاعات و آمار موجود، استفاده از این سامانه کارت به ویژه در طرح سهمیه‌بندی چه دستاوردهایی داشته است؟
از آمارهای قابل‌توجهی که تاکنون به دست‌آمده این است که حدود 33 درصد از صاحبان خودروهای شخصی بین 600 تا 700 لیتر مصرف کرده‌اند. ولی 70 درصد باقی‌مانده حدود 2 درصد کمتر از 100 لیتر مصرف کرده‌اند.
بر اساس بخشی از آمارها، 80 درصد مردم 100 لیتر بنزین، نیازشان را پاسخ می‌دهد و اگر 50 لیتر به این سهمیه اضافه کنیم تا 85 درصد مردم مشکلی نخواهند داشت. حتی می‌توان برای مصرف بیشتر نرخ‌های دیگری اعمال کرد.
از کل خودروهایی که کارت برای آنان صادر شده است، 110 هزار خودرو سواری دولتی سوخت‌گیری می‌کنند. از این تعداد، 3 هزارو 600 خودرو دوگانه‌سوز است. در میان خودروهای دولتی، تعداد 90 هزار وانت دولتی نیز وجود دارد.
طبق آمارهای موجود و نهایی شده، 207 هزار تاکسی بنزین‌سوز و 57 هزار تاکسی دوگانه سوز کارت سوخت دارند و برای 250 هزار خودرو موسسه‌های کرایه ماشین(آژانس) و حدود 200 هزار مسافربر شخصی کارت صادر شده‌است، اما یک دستاورد دیگر اینکه آمارها نشان می‌دهد قاچاق صفر شده است.
البته پیش از این رسماً هیچ آماری از میزان قاچاق بنزین وجود نداشت. در حال حاضر ممکن است خرید و‌فروش بنزین بین خودروها رایج باشد ولی قاچاق متوقف شده است. در تابستان مصرف کمی افزایش داشت که در فصل زمستان کاهش یافته است.
در خودروهای شخصی منحنی مصرف مشخصی داریم و ماه‌های اول و تابستان مصرف بالا بود. امروز که زمستان و روزهای پایانی سهمیه است، مصرف کمتر شده است و متوسط مصرف بنزین از روز اول تاکنون حدود 5/60 میلیون لیتر در روز بوده و این رقم نسبت به سال قبل 21 درصد کاهش داشته است.
براساس آمار در سال قبل نزدیک 76 میلیون لیتر بنزین مصرف شد و اگر سهمیه‌بندی نمی‌شد مصرف بنزین امسال به 83 میلیون لیتر می‌رسید.
- آیا در این مدت، هیچ جعل و سوءاستفاده و تغییر سهمیه در شبکه رخ نداده است؟
امکان استفاده از کارت جعلی به هیچ وجه وجود ندارد و اگر کارت خارج از شبکه وارد این سامانه شود بلافاصله شناسایی و از رده خارج می‌شود.
ظرفیت شبکه کارت هوشمند 10 برابر شبکه شتاب بانکی است و قابلیت‌های فنی بسیار بالایی دارد. اجرای این طرح سطح فنی و اجرایی کشور در بخش آی تی را افزایش داد.
- مشکلات اجرایی خاصی در مراحل کار به‌وجود نیامد؟
از اوایل تیر که سهمیه بندی انجام شد تا به امروز هیچ مشکل مهمی به‌وجود نیامده است. شبکه با امنیت کامل در حال کار است و مصرف بنزین از یک خط ثابت پیروی می‌کند. تنها مشکل این بود که مردم به کارت عادت نداشتند.
البته برخی قصد سوء استفاده داشتند و برای استفاده از سهمیه کارت‌های مفقود شده برخی آن را می‌ربودند یا برخی تصور می‌کردند که داشتن 2 کارت برای آنان بهتر است.
- چرا رمز‌گذاری کارت سوخت از ابتدا در سامانه اجرا نشد؟
از ابتدا به دلیل مشکلاتی که پیش‌بینی می‌کردیم کارت ها‌‌را رمزدار نکردیم چون مردم به آن عادت نداشتند و خیلی از صاحبان خودرو، نحوه استفاده از آن را نمی‌دانستند و این ممکن بود مشکلاتی را ایجاد کند. در روزهای اخیر نیز با احتیاط در حال برنامه ریزی برای رمزدار کردن کارت‌ها هستیم.
با اجرایی شدن آن، هر صاحب کارتی در صورت تمایل می تواند با وارد کردن عددی 4 رقمی، از امکان سوءاستفاده از سهمیه بنزین خود جلوگیری کند.
- برخی مشکلات هنگام سوخت‌گیری رخ‌می‌دهد که کاسته شدن از سهمیه‌ها از آن جمله است. در این موارد چه کرده‌اید؟
در سوخت‌گیری باید مراحلی که اعلام شده رعایت شود. اگر کار منظم انجام نشود مشکل ایجاد می‌کند. البته در مراحل نخست اجرای طرح در برخی پمپ‌بنزین‌ها، اگر کارت زود برداشته‌می‌شد مقداری از سهمیه کم می‌کرد. این مشکل نرم افزاری بود و حل شد.
- آیا آمارها و اطلاعات مربوط به سهمیه‌بندی مثلاً در مورد کاهش تلفات جاده‌ای و ترافیک و غیره درست است؟
سهمیه‌بندی تردد بین‌شهری را کاهش داده و به‌خودی خود این امر از آمار تلفات جاده‌ای کاسته است. اگر سهمیه‌بندی نمی‌شد مسئله ترافیک خیلی شدید‌تر خود را نشان می‌داد.
- صدور کارت المثنی مشکلات زیادی را برای مردم ایجاد کرده است. در این زمینه چه اقدامی صورت گرفته است؟
کارت المثنی از مشکلاتی بود که بسیار برای مردم زحمت ایجاد کرد و متاسفیم. این ناشی از صدور کارت‌های اضافی برای خودروهایی بود که وجود نداشت. در عین حال تعداد کارت‌های مفقودی زیاد بود که به تدریج کم شد و این امر رو‌به عادی شدن است.
اگر امروز کسی برای کارت المثنی اقدام کند و مشکلی از نظر تغییر مالکیت و تغییر نشانی نداشته باشد- که امکان تحویل کارت را از طرف پست مشکل کند- ظرف مدت 15 روز کارت المثنی به متقاضی تحویل می‌شود.
- سهمیه بندی مزایایی دارد ولی برای خودروهای با میزان مصرف مختلف یکسان است. با توجه به اینکه تولید خودرو کم مصرف در کشور هنوز رایج نیست و برخی از مردم هم توان خرید خودروهای جدید را ندارند، بهتر نیست که برای هر خودرو متناسب با مصرف، سهمیه در نظر گرفته شود؟
این هدف سیاستگذار بوده که تولید‌کنندگان را به تولید خودرو با مصرف پایین هدایت کند و مردم هم به خودروهای با مصرف پایین روی آورند. این مسئله به شکل طبیعی رخ‌داده است و مردم به سوی خودروهای کم مصرف روی آورده‌اند.
- چرا توسعه خودروهای گازسوز و جایگاه‌های عرضه گاز، متناسب با نیاز و برنامه رشد نکرده است؟
این از برنامه‌های با اولویت بالای دولت و وزارت نفت است البته با مشکلاتی مواجه هست ولی تلاش زیادی برای تسریع آن در حال انجام است. البته قرار بوده 500هزار خودرو گاز سوز شوند ولی 300 هزار خودرو گاز سوز شده‌اند.
مورد دیگر این بوده که یک‌هزار جایگاه سوخت ایجاد شود ولی هنوز محقق نشده‌است. اجرای طرح سهمیه‌بندی و کارت سوخت بسیاری از مشکلات و ضعف های بخش‌های مختلف کشور را مشخص کرده است. در واقع، پس از اجرای طرح سهمیه‌بندی ، همه تلاش می‌کنند مشکلات مشخص شده را مرتفع کنند.
- در حال حاضر افرادی از راه‌های غیر‌متعارف و شاید بتوان گفت غیرقانونی کمبود بنزین خود را تامین می‌کنند. با توجه به اینکه در شبکه کارت سوخت امکان اعمال برنامه‌های خاص وجود دارد آیا راه حلی برای این مسئله اندیشیده شده است؟
رنامه دولت عرضه بنزین آزاد نیست ولی در مجلس بحث‌هایی برای عرضه بنزین آزاد مطرح شده است. به‌هر‌حال، هر طرحی مشکلات خاص خود‌را دارد و یک نرخی شدن بنزین یا دو‌نرخی شدن آن هریک به مشکلاتی منجر می‌شود که به سیاست دولت بستگی دارد.
صف‌های طولانی عرضه سوختدر ابتدای کار قرار بود که برای خودروهای گازسوز سهمیه بنزین تعیین نکنیم ولی با مسائلی روبه‌روشدیم که یکی کمبود مخزن بود. حدود 130 هزار خودروی گازسوز، مخزن نداشتند. تعداد جایگاه‌های عرضه گاز هم کم بود. بنا براین این برنامه اجرا نشد.
در چنین شرایطی مجبور شدیم که برای خودروهای گاز سوز سهمیه بنزین را تعیین کنیم. جایگاه‌های عرضه گاز شلوغ شد و برخی به صرفشان است که بنزین خود را بفروشند و از گاز استفاده کنند.
در عین حال افزایش تعداد میزان سوخت‌گیری به دلیل برنامه‌ریزی برای مصرف و سوخت‌گیری کمتر موجب شده تا هر خودرو، بنزین کمتری در هر نوبت سوخت‌گیری دریافت کند و به همین دلیل، تعداد دفعات مراجعه خودروها به جایگاه‌ها بیشتر شده‌است. این امر با توجه به افزایش زمان عملیات سوخت‌گیری، به طول صف‌ها افزوده است.
