مراتع بيش از 54درصد از پهنه سرزميني ايران را تشكيل مي‌دهند و كاركردهاي بازاري و غيربازاري زيادي دارند كه از آن جمله مي‌توان به ترسيب كربن (جذب آلودگي‌هاي CO2 و تبديل آن به فرآورده‌هاي مفيد زيستي)، جلوگيري از فرسايش خاك و تثبيت ريزگردها، حفظ و تعادل‌بخشي به منابع آبي، ارزشهاي زيباشناختي، توليد محصولات دارويي و صنعتي، حفظ ذخاير ژنتيك گياهي (بيش از 8هزار گونه گياهي در كشور) و جانوري و توليد علوفه براي دام اشاره كرد. به صورت مستقيم بيش از 960هزار خانوار بهره‌بردار به مراتع كشور وابستگي دارند كه با احتساب بعد خانوار پنج‌نفره، امرار معاش بيش از 4/8 ميليون نفر از جمعيت كشور متكي به مراتع است. اين تنها بخشي از خدمات ارزشمند و نقشي است كه مراتع در اقتصاد كشور ايفا مي‌كنند.
براساس تحقيقات، ارزشهاي بازاري و مستقيم مراتع چيزي حدود 20درصد و ارزشهاي غيربازاري آن حدود 80درصد از خدمات مراتع را تشكيل مي دهد اما متأسفانه ارزشهاي غيربازاري مراتع، كمتر مورد توجه مسئولان بوده است. از آنجا كه كشور ما بر كمربند خشك جهاني قرار گرفته (متوسط بارش حدود 230ميلي‌متر) و خشكي، ويژگي بارز بيش از دوسوم كشور ماست و نيز به دليل سوء‌مديريت و برداشت‌هاي غيرمعمول از منابع آبي استراتژيك زيرزميني، با بحران شديد كم‌آبي و فرونشست آبخوان‌ها و به دنبال آن تهديد بخش كشاورزي مواجه هستيم؛ اين در حالي است كه با برنامه ريزي و توجه مطلوب و اصولي به مديريت مراتع و مديريت تقاضاي منابع آبي مي‌توان از اين بحران عبور كرد.
مطالعات نشان مي‌دهد كه طي 40سال، تعداد سيلاب‌ها تا 2/4برابر افزايش يافته و پديده خشكسالي نيز هرازگاهي حوادث و مشكلات زيادي ايجاد مي‌كند. اكنون اين سؤال مطرح است كه چگونه مي‌توان با مديريت صحيح و منطقي نزولات آسماني، از بروز پديده‌هاي سيل و خشكسالي كه دو روي يك سكه‌اند جلوگيري كرد و از تبعات ناگوار آن كاست؟
نگرش سيستمي به نقش مراتع، در كنترل اين بحران‌ها و حفظ و احياي پوشش گياهي مراتع، نقش بسيار مهمي دارد. تقويت پوشش گياهي در راستاي پيشگيري از اثرات ناگوار سيل و خشكسالي، امري اجتناب‌‌ناپذير و غيرقابل جايگزين است. تحقيقات نشان داده كه پوشش مراتع علاوه بر تعديل منابع آبي و نفوذ آن به آبخوان‌ها، در كنترل ريزگردها كه معضل ديگر كشور است نيز نقشي حياتي دارد.
اگر بتوان از حجم بارش‌هاي حدود 370ميليارد مترمكعبي كشور، فقط 1درصد (از هر 10قطره بارش، يك قطره) بيشتر از آنچه هم‌اكنون ذخيره مي‌شود ذخيره كرد، سالانه حدود 37ميليارد مترمكعب كه چيزي حدود حجم 37سد بزرگ است به ذخاير آبي در آبخوان‌هاي كشور افزوده مي‌شود كه بسيار پايدارتر از نگهداشت آن در پشت سدهاست و بخش زيادي از مشكلات كم‌آبي و برهم‌خوردن بيلان آبي كشور مرتفع خواهد شد. اين امر محقق نخواهد شد مگر با توجه بيش از پيش به مراتع كه متأسفانه در دهه‌هاي اخير مورد بي‌مهري سياستگذاران قرار گرفته‌اند.
يكي از مهم‌ترين كاركردهاي مراتع، جذب، نفوذ، ذخيره و آزادسازي منابع آبي است. اين در حالي‌است كه طي دهه‌هاي اخير سطح مراتع از حدود 90ميليون هكتار به84/7ميليون هكتار تقليل يافته و از طرفي شاهد كاهش كيفي مراتع نيز بوده‌ايم؛ به گونه اي كه تنها7/2ميليون هكتار از مراتع، خوب و با پوشش بيش از 50درصد،21/5 ميليون هكتار از مراتع، با پوشش متوسط و56 ميليون هكتار از مراتع، كم‌تراكم (با پوشش كمتر از 25درصد) است. با مقايسه تحقيقات فوق و وضعيت مراتع، چنانچه بخواهيم تغييري در وضعيت منابع آبي كشور ايجاد كنيم، چاره‌اي جز توجه بيش از پيش به مراتع و ارتقاي پوشش گياهي مراتع تخريب‌شده نداريم.
نگاهي به اعتبارات تخصيص‌يافته به بخش مراتع كشور نشان مي‌دهد كه چنين رويكردي هم‌اكنون در كشور وجود ندارد و نگاهي سازه‌اي بر مديريت منابع آبي غالب است كه هزينه‌اي هنگفت و در مواردي اشتباه‌هاي فاحش و غيرقابل جبران زيست‌محيطي(سد گتوند) را در پي داشته است. اين در حالي است كه نه‌تنها اعتبارات بخش مراتع متناسب نبوده و رشدي نداشته بلكه در سال1395 اعتبار يك‌ميليارد توماني دفتر فني مرتع در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور به 700ميليون تومان براي كل كشور، تقليل يافته و همين مقدار اندك نيز تخصيص نيافته است.
نظر شما