در همین ارتباط فعالیت‌های پژوهشی و مطالعاتی نقشی ویژه در توسعه همه‌جانبه کشور دارند. تأکید بر پژوهش و تشویق پژوهشگران به فعالیت‌های تحقیقاتی مورد نیاز کشور یکی از ابتدایی‌ترین راه‌های رسیدن به خودکفایی است.
مرکز تحقیقات علمی کشور وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با همکاری تمام وزارتخانه‌ها و مراکز اجرایی پژوهشی، برنامه‌ریزی و سازماندهی این موارد مهم را در قسمت‌های مختلف جامعه آغاز کرده است و روز 25 آذر (15 دسامبر) را «روز پژوهش» و هفته مربوط به آن را «هفته پژوهش» نام نهاده است. هفته پژوهش که هر سال با همکاری سازمان‌ها و مؤسسات مسئول برگزار می‌شود، نمادی از اشتیاق ملی به این اقدام حیاتی و مهم است.
موفقیت روزافزون علم، در شناخت جهان هدفدار و قانونمند که با تکیه بر ابتکارات وخلاقیت‌های به ودیعه نهاده شده از سوی خدای متعال در وجود بشر و بهرهبرداری از قدرت شگرف اندیشه آدمی صورت گرفته، فضای زندگی جدیدی را برای انسان‌ها به ارمغان آورده است. این فضای جدید و این تمدن نوظهور که خود برخاسته از تعاملات عمیق میان تمدنی و میان فرهنگی است، موجد خواست‌ها، نیازها، اندیشه‌ها، مسائل و مشکلاتی است که به نوبه خود توسعه علم و اندیشه را می‌طلبند.
در این مسیر اندیشه‌های ژرف در قالب پژوهشهای بنیادین صورت بحث‌پذیر به خود می‌گیرند و دستمایه انجام پژوهشهای کاربردی می‌شوند تا خواست‌ها و نیازها را پاسخ گویند و راه‌حل‌های بهتر و بیشتری برای مسائل و مشکلات جوامع بشری پیشنهاد کنند و همین جاست که نقش مؤثر و سهم بسزا‌ی بخش تحقیقات در روند تحولات جوامع آشکار می‌شود.
تحولات زندگی بشر در قرن بیستم نشان از گسترش روزافزون اهمیت علم و تحقیق داشت، به‌ویژه در نیمه دوم این قرن کشورهای صنعتی و در حال توسعه با آگاهی از نقش پژوهش در خلق فناوری و شتاب‌دهی برای توسعه، عمده توجه خود را مصروف تقویت و ارتقای بخش تحقیق نموده‌اند. از این روست که می‌توان گفت بین پیشرفت بخش تحقیق و شتاب توسعه فراگیر و پایدار در هر کشور ارتباط مستقیم برقرار است.
اکنون در ابتدای قرن بیست و یکم قرار داریم و باید خود را برای چالش‌های فرا‌روی آماده کنیم. کشور ما در آستانه این قرن با مشکلات عظیم اقتصادی مواجه است؛ تورم، بیکاری، ترکیب جمعیتی جوان، وابستگی به درآمد نفت و نوسان در تصمیم‌گیری‌ها.
سیاستگذاری‌های مدیریتی تنها موارد اولیه فهرست این مشکلات عظیم‌اند. تجربه نشان داده است که یافتن راه‌حل‌های پایدار برای مشکلات عظیم اقتصادی مستلزم تعریف و ارائه الگو و مدل توسعه ملی سازگار با فرهنگ، تاریخ و خصوصیات نهادی در هویت هر ملت است. این مهم بدون انجام پژوهشهای گسترده و مبتنی بر اصول علمی و صرفاً با اهداف کاملاً کاربردی دست نیافتنی است.
نقش پژوهش در توسعه همه‌جانبه پایدار چنان برجسته و انکارناپذیر است که می‌توان آن را بدون تردید نیروی محرک توسعه در همه حوزه‌ها اعم از فرهنگ، اقتصاد، سیاست و جامعه دانست. اما با وجود اعتراف و اذعان نسبت به اهمیت مقوله پژوهش، این حوزه با دشواریهای ساختاری و عملکردی فراوانی مواجه است. به طور عمده اهم مشکلات مقوله تحقیق در کشور عبارتند از:
1 - مسایل فرهنگی:
به جرأت می‌توان گفت تحقیق در سطوح گوناگون کشور ما جزئی از فرهنگ نیست. نه در حوزه سیاست ، اقتصاد ، فرهنگ و جامعه ونه در سطح عامه مردم و خواص و مدیران و سیاستگذاران و تصمیم‌سازان وتصمیم‌گیران و مجریان، فرهنگ تحقیق وجود ندارد.
این امر البته خود ناشی از دلایل متعددی است که مهم‌ترین آنها عدم احساس نیاز به تحقیق به دلیل وجود وابستگی و انحصارات و عدم وجود رقابت از بعد کیفیت و هزینه در همه حوزه‌ها و سطوح است. نکته قابل توجه آنکه، با وجود تعداد مسائل مبهم و ناشناس در کشور و به رغم وجود مشکلات متعدد در زمینه‌های گوناگون اجتماع، پرسش‌ها و سؤال‌های تحقیقاتی مورد نیاز کشور هنوز به‌درستی احصاء و تبیین نشده‌اند و با این حال متأسفانه پژوهشهای انجام گرفته و در حال انجام بیشتر با تکیه بر فرم صورت می‌پذیرد تا تکیه بر محتوا و بیشتر هدف است تا ابزار.
2 - مشکلات مالی:
سطح نازل سهم تحقیقات در تولید ناخالص ملی، سطح نازل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در فعالیت‌های تحقیقاتی و سطح نازل بهرهبرداری از ظرفیت‌های انسانی، مالی و فیزیکی تحقیقاتی برخی از مهم‌ترین موانع مالی است که می‌توان به آن اشاره کرد.
3 - ضعف مدیریت:
این مشکل در گسسته بودن رابطه آموزش، تحقیقات و صنعت، حاکمیت قوانین دست و پاگیر اداری و مالی، ناکارآیی در مدیریت علمی، عدم تمرکز در سیاستگذاری، تمرکز زدایی در اجرا، عدم توجه به اولویت‌ها و نیازهای تحقیقاتی، ضعف جامع‌نگری، ابتلا به روزمرگی، فقدان نگرش آینده‌نگر، فقدان نظام نظارت و ارزیابی بر روند توسعه تحقیقات و مسایلی از این دست تجلی می‌یابد.
4 - ضعف ارتباطات:
وجه مشخصه این مانع نامطلوب بودن ارتباطات میان بخش تحقیقات با اقتصاد، سیاست، فرهنگ و جامعه، ضعف ارتباط با دنیای پویای علم و فناوری، ضعف مفرط پایگاه‌های اطلاعات و نظام اطلاع‌رسانی و مانند آن است.
5 - ضعف نیروی انسانی:
در این زمینه می‌توان به کمبود تعداد محققان، تساهل و کم‌کاری در ابداع و تولید دانش و تحمل نکردن مشکلات برای نیل به نتیجه تحقیق، سطح نازل دانش‌‌روز در میان محققان و پژوهشگران، ضعف جایگاه معنوی و اجتماعی محققان و موارد مشابه اشاره کرد. (البته به این فهرست می‌توان موارد متعدد دیگری را نیز افزود.)
آنچه در روزگار ما در حکم کیمیاست، فرهیخته‌ای درد آشنا، رسانه‌شناس و متفکر است که از عبودیت نظریه‌ها و آرا و دیدگاه‌های مسلط غربی در حوزه رسانه، هم‌زمان با شناخت کامل آنها رهیده باشد و عقلانیت جاری و ساری در فرهنگ و سنن و رسوم این ملت را به درستی بشناسد و دغدغه او حل مشکلات فرهنگی کشور و به‌ویژه ارتقای رسانه‌ها به جایگاه در خور باشد.
شناسایی دانش‌آموزان نخبه
طرح شناسایی دانش‌آموزان نخبه در کشور آغاز شده است و این اسامی در بانک اطلاعات دانش‌آموزان نخبه برای حمایت ذخیره می‌شود. باقر پیشنمازی ، معاون پرورشی و تربیت‌بدنی وزارت آموزش و پرورش، می‌گوید: دانش‌آموزان نخبه، دانش‌آموزانی هستند که در عرصه‌های مختلف فرهنگی، علمی، ورزشی و اجتماعی رتبه‌های استانی، ملی و بین‌المللی کسب کرده‌اند.
ضمن این‌که دانش‌آموزان مخترع و مبتکر نیز شامل این طرح می‌شوند. تأخیر در بحث شناسایی دانش‌آموزان نخبه مربوط به اجرای آزمایشی این طرح است که اکنون در 3 استان کشور اجرا می‌شود. در حال حاضر نمونه‌ای از اسامی دانش‌آموزان نخبه بر اساس ملاک‌های نخبگی توسط آموزش و پرورش 3 استان به معاونت فنی و آموزشی سازمان دانش‌آموزی ارسال شده است.
پیشنمازی با بیان این‌که در این طرح، دانش‌آموزان حمایت‌های مالی و تخصصی خواهند شد، گفت: هر طرحی قبل از اجرای فراگیر باید به صورت آزمایشی بررسی شده تا نقاط ضعف آن برطرف شود.
در حال حاضر بانک اطلاعات نخبه دانش‌آموزی در حد فهرست اسامی دانش‌آموزان برجسته است اما بعد از تهیه آمار از کل کشور، طرح اصلی یعنی حمایت دانش‌آموزان آغاز می‌شود.
