همه‌ی من‌های عصبانی

من مي‌توانم خشمم را کنترل کنم

در حالت عصبانيت انگار مغزم در اختيار فرد ديگري است و با يک دستگاه کنترل از راه دور هدايت مي‌شوم، من...

با تعدادي نوجوان، هم‌کلام مي‌شويم؛ نوجواناني که بيش‌تر آن‌ها در گروه آخر جاي مي‌گيرند؛ يعني در هنگام خشم، احساس مي‌كنند کنترل رفتارشان دست خودشان نيست.

نوجواناني که بعضي‌هايشان واقعاً دوست دارند رفتار خود را کنترل كنند، چون معمولاً بعد از مدتي از حرکت عصبي خودشان ناراضي‌اند و از يادآوري آن ناراحت مي‌شوند و البته برخي هم از شدت عصبانيت خود راضي‌اند!

بعضي‌هايشان مي‌گويند: «من کلاً عصبي هستم.» و فکر مي‌کنم نمي‌دانند عصبانيت و عصبي‌بودن با هم تفاوت دارند. چون روان‌شناسان مي‌گويند که عصبانيت يک احساس و واکنش طبيعي نسبت به برخي محرک‌هاست که مي‌تواند براي هر فردي اتفاق بيفتد و عصبي‌بودن يک شخصيت است که ممکن است در زندگي خود و يا در زندگي جنيني آسيب‌هاي جدي خورده باشد.

اين را براي آن چند نوجواني مي‌گويم که اصرار دارند كلاً عصبي هستند تا بدانند که بهتر است به خودشان انگ نزنند.

• خيلي خيلي طبيعي؟!

ظاهراً روان‌شناسي، روان‌پزشکي و فيزيولوژي هر‌سه مي‌گويند که عصبانيت و پرخاشگري درسن نوجواني و بلوغ امري طبيعي است؛ چون نوجوان درمرحله‌ي گذار است، در مرحله‌ي شناخت خود و هويت خود.

هم‌چنين تغييرات فيزيولوژيکي و هورموني بدن روي رفتار آدمي تأثير مي‌گذارد و دوران بلوغ از نقطه‌هاي اوج اين تغييرات است.

عوامل محيطي هم در بروز عصبانيت مؤثرند، اما هرچه‌قدر که بروز عصبانيت طبيعي باشد نوجوان نمي‌تواند خودش را به دست عصبانيت بسپارد.

همين علومي كه عصبانيت را در دوره‌ي نوجواني طبيعي مي‌دانند، براي کنترل خشم و عصبانيت شديد نوجوانان هم راهكار‌هايي ارائه مي‌دهند. بنابراين نبايد خشمگين و عصباني‌بودن خود را حالتي طبيعي بدانيم و استمرار آن را بدون اشكال تلقي كنيم؛ بعد هم بايد راه  کنترل خشم را ياد بگيريم تا بتوانيم آن را تحت نيروي اراده و اختيار خود در بياوريم.

• بيا جاي من بنشين

روان‌شناسان راهکارهاي عملي و مؤثري براي کنترل خشم، به‌خصوص در سن نوجواني دارند. دکتر سعيد سلطاني، روان‌شناس و مشاور در اين‌باره مي‌گويد: «يکي از راه‌ها اين است که هميشه تصوير مثبتي از وقايع و رويدادها در ذهن داشته باشيم و وقايع را از جنبه‌ي مثبت هم نگاه کنيم.

دراين صورت حتي وقتي از مسئله‌اي سخت خشمگين شويم مي‌توانيم از اين پيش زمينه‌هاي ذهني براي کنترل خشم استفاده کنيم و همه‌ي قضايا را از زاويه‌هاي مختلف نگاه کنيم.

راه ديگر اين است که قبل از شروع عصبانيت فرض را براين بگذاريم که او آگاهي درستي از موضوع ندارد و  به طرف مقابل اجازه‌ي حرف‌زدن بدهيم، شايد بتوانيم از زاويه‌ي او به موضوع نگاه کنيم و حتي جاي فردي که ما را عصباني کرده بنشينيم و نظر بدهيم.

ذهنتان را به سمت ديگري ببريد، راه ديگر اين است كه مثلاً هر چيزي را که اطراف شماست و رنگ آبي يا سبز دارد، بشماريد و اعداد را از 100 به صورت معکوس بشماريد.

از عضلات بدنتان هم مي‌توانيد کمک بگيريد؛ مثلاً مچ‌ها را باز و بسته کنيد يا اخمتان را باز و بسته کنيد و يا براي چند دقيقه نفس آرام و عميق بکشيد.

بهتر است که به مسائل جزئي و کوچك بي‌توجه باشيم. ريزبيني، وسعت ديد ما را محدود مي‌کند و عزت نفس را از بين مي‌برد. همان‌طور که خشم، جسم و ذهن را تخريب مي‌کند.

در تعاليم ديني هم درباره‌ي کنترل خشم توصيه‌هايي شده است؛ مثلاً اين که در زمان عصبانيت موقعيت را ترک کنيم يا حالتي را که در آن هستيم، تغيير بدهيم. مثلاً اگر ايستاده‌ايم، بنشينيم و يا راه برويم و موقعيت را براي مدتي ترک کنيم و از همه مهم‌تر قبل از ابراز احساسات،  كمي در سكوت فكر کنيم.»

• خود را مرور كنيم!

از همان «من»هاي نوجوان مي‌پرسيم چه‌طور عصبانيت خود را بروز مي‌دهيد؟ آن‌ها پاسخ مي‌دهند، اما از اين سؤال و جواب‌ها مهم‌تر اين است كه هرکدام از ما رفتارهاي خود را در زمان عصبانيت مرور کند و بعد همه، ما و شما و همه‌ي آن من‌ها، به بقيه‌ي من‌هاي نوجوان پيشنهاد مي‌دهيم راه‌هاي کنترل خشم را فرابگيرند.

دکتر سلطاني معتقد است که نوجوانان بايد بدانند عصبانيت آن‌ها در برخورد با شرايط مختلف امري طبيعي است، اما مسئله‌ي مهم چگونگي ابراز خشم و عصبانيت و سپس کنترل آن است.

پس اين بار وقتي به‌طور طبيعي عصباني شديم، قبل از هر اقدامي، کمي به خودمان فرصت بدهيم تا آرام‌تر شويم و بتوانيم در مورد مشکل ايجاد شده ( و يا سوءتفاهم) با فرد مورد نظر صحبت کنيم.

در اين صورت در آرامش صحبت‌هاي آگاهانه‌تري خواهيم داشت و در توفان خشم، همه‌ي راه‌ها را ويران نخواهيم کرد و سخنان نامربوط و توهين‌آميزي بين ما رد‌وبدل نخواهد شد و حس تلافي‌جويي نخواهيم داشت. چون در حالت خشم و عصبانيت بين دو نفر اين اتفاق‌ها مي‌افتد و اين مدل کلمات رد و بدل مي‌شود و معمولاً هم پس از مدتي با حس پشيماني همراه است.

چون خشم فرآيندي است که معمولاً به سرعت در فرد بروز پيدا مي‌کند و البته پس از بروز هم به سرعت کم‌رنگ مي‌شود، پس بهتر است به همان سرعتي که عصبانيت در ما به‌وجود مي‌آيد، به همان سرعت کنترلش کنيم.

• آخـــــر

متخصصان تغذيه معتقدند کمبود برخي از ويتامين‌ها و البته گرسنگي مي‌تواند به عصبانيت دامن بزند. بنابراين مصرف گروه ويتامين‌هاي ب، در کاهش و پيش‌گيري از عصبانيت مي‌تواند مفيد باشد.

البته مي‌شود هزار دليل و عامل براي عصبانيت پيدا کرد، اما چيزي که من مي‌دانم اين است که بسياري از افرادي که الآن از كار خود پشيمان هستند، مي‌دانند كه به دليل يک لحظه کنترل‌نكردن خشم، به نقطه‌اي رسيده و كاري كرده‌‌اند كه حالا احساس پشيماني مي‌كنند، اما براي جبران گذشته كاري از دستشان برنمي‌آيد.