رسم جاسوس‌کشی

مقام‌های امنیتی در انگلیس از احتمال دست داشتن سرویس‌های امنیتی روسیه در مسمومیت شدید «سرگئی اسکریپال» که بدن نیمه‌‌جانش 3روز پیش در یک مرکز خرید در شهر سالزبوری در جنوب شرق انگلیس پیدا شد خبر داده‌‌اند؛ موضوعی که بار دیگر خاطره کشمکش‌های جنگ سرد میان شوروی و کشورهای غربی را زنده کرده‌است.

به گزارش بی‌بی‌سی، به گفته پلیس انگلیس، اسکریپال 66ساله و دختر 33ساله‌اش در شرایط بسیار وخیم تحت مراقبت ویژه قرار گرفته‌اند اما امید چندانی به زنده‌ ماندن‌شان نیست. گفته می‌شود این دو بر اثر لمس ماده‌ای که هنوز مشتقات آن مشخص نشده دچار مسمومیت شدید شده‌اند. سرگئی اسکریپال سرهنگ سابق اطلاعات ارتش روسیه است که در سال 2004به جرم جاسوسی برای انگلیس در مسکو دستگیر و به 13سال زندان محکوم شد. اسکریپال متهم بود که از سال 1995تا زمان دستگیری اطلاعات هویتی مأموران مخفی و جاسوس‌های روسیه در کشورهای اروپایی را برای سرویس اطلاعات مخفی انگلیس (ام‌آی-6) ارسال می‌کرده است؛ اقدامی که دستگیری بسیاری از این افراد را به‌دنبال داشت. سرویس اطلاعات روسیه (اف‌اس‌بی) اعلام کرده که او در قبال دریافت پول، اطلاعات مأموران مخفی روس را در اختیار انگلیس قرار می‌داده‌ است. سرویس اطلاعات روسیه پس از فروپاشی شوروی، جایگزین سازمان اطلاعات شوروی (کا‌گ‌ب) شده است.

سرهنگ اسکریپال اما بسیار خوش‌شانس بود که در سال 2006به‌همراه 3جاسوس دیگر در توافقی میان مسکو و واشنگتن با 10جاسوس روس که در آمریکا زندانی بودند معاوضه شد. اسکریپال از آمریکا به انگلیس نقل مکان کرد و طی این سال‌ها در سکوت مطلق زندگی خود را ادامه داد. اسکریپال پس از معاوضه به سبک دوران جنگ سرد، زندگی در بی‌خبری را انتخاب کرد اما روزگارش آن‌قدرها هم آرام نبود.

همسرش در سال 2012به‌دلیل سرطان درگذشت. 2سال پیش دختر بزرگش در روسیه فوت شد. یک سال قبل نیز پسر 43ساله‌اش طی سفری که به سن‌پترزبورگ داشت درگذشت. خانواده او همیشه مرگ این افراد را مشکوک می‌دانستند. به گفته اعضای خانواده اسکریپال، او با توجه به تجربه و فعالیت امنیتی‌ای که داشت، همیشه نگران این بود که بالاخره زمانی مأموران سرویس‌های اطلاعاتی روسیه سر برسند و قصد جانش را بکنند. این موضوع در کنار مسمومیت مشکوک او باعث شده تا نگاه‌ها در انگلیس به 12سال قبل بازگردد؛ یعنی زمانی که «الکساندر لیتویننکو» در اثر آلودگی با مواد رادیواکتیو به قتل رسید. لیتویننکو 43ساله افسر سابق سرویس اطلاعات روسیه بود که در سال 2000از این کشور گریخت و به انگلیس پناهنده شد. او در انگلیس فعالیت‌های گسترده سیاسی داشت و به یکی از منتقدان اصلی دولت روسیه و به‌خصوص شخص ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور این کشور تبدیل شده بود. مسکو لیتویننکو را خائن و جاسوس نامید. او در سال 2006 بر اثر مسمومیت شدید ناشی از پلوتونیوم-210که ماده‌ای رادیواکتیو است به قتل رسید. پلوتونیوم-210را در فنجان چای لیتویننکو ریخته بودند. تحقیقات گسترده‌ای درباره مرگ او انجام شد و در نهایت مشخص شد سرویس‌های اطلاعاتی روسیه عامل مرگ او بوده‌‌اند. تحقیقات حتی نشان داد برنامه سازمان اف‌اس‌بی برای قتل جاسوس سابق روس‌ها را ولادیمیر پوتین خود تأیید کرده بود. در ماجرای قتل لیتویننکو او تنها قربانی نبود. افراد دیگری نیز در این پرونده به شکل مشکوکی به قتل رسیدند. سال بعد از قتل او، بدن بی‌جان دنیل مک‌گوری، خبرنگار روزنامه تایمز لندن نیز در خانه‌اش در شمال این شهر پیدا شد. او قتل لیتویننکو را دنبال می‌کرد و در گزارش‌های متعدد، اطلاعات بسیاری درباره نقش احتمالی مسکو در این ماجرا منتشر کرد. در سال 2016نیز «متیو پانچر» بر اثر جراحت‌های عمیق ناشی از ضربات چاقو جان داد. پانچر دانشمند هسته‌ای بود که در دادگاه اثبات کرد مأمور سابق اطلاعاتی روسیه در اثر مسمومیت با مواد رادیواکتیو کشته شده است. شباهت وضعیت پیش آمده برای سرگئی اسکریپال با ماجرای قتل الکساندر لیتویننکو مورد توجه مقام‌های دولتی انگلیسی نیز قرار گرفته است. بوریس جانسون، وزیر خارجه این کشور دیروز اعلام کرد: درصورتی که مشخص شود اسکریپال نیز مانند لیتویننکو قربانی توطئه مأموران روسیه بوده، لندن با مسکو «برخورد جدی» خواهد کرد. این نخستین بار نیست که ماجرای قتل جاسوسان فراری و مخالفان سیاسی روس در دیگر کشورها مطرح می‌شود. پیش از این در میانه قرن بیستم و در اوج جنگ سرد، قتل اینگونه افراد اتفاق نادری نبود. در سال 1978 قتل «گئورگی مارکوف» فعال سیاسی بلغارتبار مخالف کمونیسم در لندن از سوی سرویس های اطلاعاتی شوروی جنجال بسیار به پا کرد. او با گلوله‌ای زهرآلود که از یک چتر شلیک شد مسموم و کشته شد.

اما چنین اتفاقاتی در قرن بیست‌ویکم برای بسیاری عجیب به‌نظر می‌رسد. در سال 2015، «ولادیمیر کارا مورزا» از چهره‌های سیاسی مخالف پوتین طی سفر به واشنگتن از نمایندگان کنگره خواست فشارها و تحریم‌ها علیه روسیه را بیشتر کنند تا دولت این کشور مجبور به تغییر رفتار در قبال مخالفان سیاسی و باز کردن فضای سیاسی کشور شود. بسیاری اقدام او را خیانت به روسیه خواندند. در بازگشت به کشور او طی نشستی دچار حمله عصبی و مسمومیت شدید شد. کارا مورزا یک هفته در کما بود اما با تلاش پزشکان به زندگی بازگشت. پس از این واقعه او بارها اعلام کرده که هدف ترور قرار گرفته‌است؛ تروری که دولت روسیه و پوتین وعده آن را به خیانتکاران داده بودند. ولادیمیر پوتین در سال 2010در پاسخ به سؤالی درباره دستگیری جاسوسان روس در آمریکا گفته بود: «کلک خائنین را می‌کنیم؛ باور کنید. با همان پول‌هایی که برای خیانت دریافت کرده‌اند آنها را می‌کشیم.» بسیاری از مخالفان پوتین، تجربه فعالیت 17ساله او به‌عنوان افسر کا‌گ‌ب را در چنین اقداماتی مؤثر می‌دانند.