برای انجام ندادنش هم بهانه‌های زیادی داریم؛ مثل بچه‌های کوچک به کف دستمان نگاهی می‌اندازیم و می‌گوییم چرک نیست، دستمان را به جایی نزده‌ایم! تازه اگر کثیف هم شده باشد، وقت شستنش را نداریم! اما واقعیت این است که هنوز باور نداریم شستن دست با نشستن آن فرقی داشته باشد. درحالی که واقعا تفاوت دارد.
متخصصان می‌گویند مهم‌ترین راه انتشار میکروب‌ها دست‌های ما هستند. هر سانتی متر مربع از پوست دست، حدود 1500 باکتری دارد. تحقیقات اخیر نشان داده که برای پیشگیری ازانتشار عفونت‌های تنفسی، شستن دست، حتی از دارو هم مؤثرتر است.
این همه تأکید بر شستن دست‌ها خیلی هم عجیب نیست؛ چون عوامل بیماری‌هایی مانند مسمومیت غذایی و انواع اسهال، ویروس‌هایی مانند آنفلوآنزا ، سارس وهپاتیت آ و حتی میکروب‌های خطرناک‌تری چون باکتری‌های مقاوم به درمان (سوپر باگ‌ها) همه و همه به‌وسیله همین دست‌ها منتقل می‌شوند. حالا باز هم بگویید وقت ندارم!
یافته اخیر محققان انگلیسی - که در آخرین شماره BMJ، مجله پزشکی انگلستان منتشر شده- نشان می‌دهد موانع فیزیکی مانند شستن مرتب دست‌ها، پوشیدن ماسک، دستکش و روپوش در پیشگیری از انتشار و انتقال ویروس‌های تنفسی مانند آنفلوآنزا و سارس مؤثرتر از دارو عمل می‌کند.
از آنجا که با سرد شدن هوا احتمال همه گیری آنفلوآنزا وجود دارد، مقامات پزشکی این کشور با 2 برابر کردن حجم داروهای ضد ویروس، خود را برای مقابله با این بیماری آماده کرده‌اند. با این حال بیش از 50 بررسی نشان داده که لازم است راه‌های ساده وکم خرجی که ذکر شد، در برنامه‌های کشوری اولویت بالاتری داشته باشند. چون شواهد نشان داده که واکسیناسیون و داروهای ضد ویروس برای قطع انتشار ویروس، کافی نیست.
در این مطالعه انجام مداخلاتی مانند واکسیناسیون، دادن داروی ضد ویروس، جداسازی، قرنطینه، استفاده از موانع فیزیکی مانند ماسک و رعایت بهداشت فردی برای پیشگیری از انتقال ویروس‌های تنفسی ازحیوان به انسان و از انسان به انسان با هم مقایسه شد. پس از مقایسه، محققان به این نتیجه رسیدند که شستن دست‌ها، پوشیدن ماسک، دستکش و... به تنهایی در جلوگیری از انتشار ویروس مؤثربوده و اگرهمه با هم استفاده شود اثرش بیشتر هم می‌شود.
مطالعه دیگری هم که در ماه گذشته درمجله کتابخانه کوچران در ایتالیا منتشر شد، نشان می‌دهد که شستن دست‌ها تنها با صابون و آب روش ساده و مؤثری برای پیشگیری از انتشار ویروس‌های تنفسی- از سرماخوردگی ساده گرفته تا انواع کشنده بیماری- است. همان‌طور که می‌دانید آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا و سایر بیماری‌های ویروسی را درمان کنند، اما شستن دست‌ها می‌تواند جلوی انتقال این بیماری‌ها را بگیرد.
دستت را بشور تا اسهال نگیری!
این را دیگر مادر بزرگ‌های ما هم می‌دانستند که با شستن دست می‌توان از انتقال انواع اسهال جلوگیری کرد. با این حال محققان کارولینای شمالی اثر آموزش بهداشت درباره روش صحیح تعویض پوشک، آماده‌سازی غذا وشستن دست را در مهد کودک‌ها بررسی کردند و دیدند که این آموزش می‌تواند باعث کاهش بیماری‌های اسهالی و موارد غیبت به علت بیماری در این مراکز شود.
علاوه بر این، مرکز کنترل و پیشگیری ازبیماری‌های عفونی آمریکا، برای اثبات این قضیه در 87 مدرسه چینی برنامه شستن دست‌ها با و بدون صابون را اجرا کرد و متوجه شد در گروهی که دست‌ها با صابون شسته شده بود، میزان غیبت از مدرسه در هفته کمتراز گروه دیگر بود؛ یعنی شستن دست با صابون توانسته جلوی بیمار شدن و درنتیجه غیبت از مدرسه را بگیرد.
مطالعه دیگری در آتلانتا نیز نشان داده شستن دست‌ها با صابون معمولی می‌تواند تا 50 درصد بروز ذات الریه در کودکان زیر 5 سال و تا 53 درصد بروز اسهال و 34 درصد زرد زخم را در کودکان زیر 15 سال کمتر کند.
اهمیت این کار وقتی برایتان آشکارتر می‌شود که بدانید آمار کودکان زیر 5 سالی که هر سال در اثر اسهال و عفونت تنفسی تحتانی می‌میرند، 5/3 میلیون نفر است؛ در حالی که همین شستن ساده دست با آب و صابون می‌تواند جلوی بسیاری از این مرگ‌ها را بگیرد. این حرف شاهد هم دارد.
در آماری که محققان انگلیسی به دست آوردند، شستن دست با صابون توانست خطر اسهال را 42 تا 47 درصد کم کند به‌طوری‌که جان یک میلیون نفر از مرگ در اثر این بیماری نجات پیدا کرد.
مشابه چنین تحقیقی در بنگلادش هم انجام شده و غیراز اسهال روتاویروسی، شستن دست در کاهش سایر موارد اسهال اثر داشت. حتی در برمه هم درباره فواید دست شستن تحقیق کرده و متوجه شده‌اند این کار می‌تواند تا 40درصد بروز دیسانتری (اسهال خونی) را پایین آورده و همچنین موارد مرگ ومیر دراثر اسهال را کم کند.
هر کاری راهی دارد
همان‌طور که می‌بینید دست شستن در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک روش پیشگیری از انتشار بیماری مورد بررسی قرار گرفته و همه به این مسئله اعتراف کرده‌اند که این کار در کاهش بیماری تأثیر دارد.
اما ممکن است بپرسید چقدر و چطور باید دست‌ها را شست تا چنین اثری داشته باشد؟ خیلی سخت نیست. وسایل زیادی هم لازم ندارید. فقط کافی است آب و صابون داشته باشید. بهتر است بدانید حتی صابون‌های آنتی باکتریال مزیتی بر صابون‌های معمولی ندارند و حتی ممکن است مشکل جدیدی به نام باکتری‌های مقاوم را هم ایجاد کنند که کار کشتن این میکروب‌ها در آینده را سخت‌تر می‌کند.
پس ابتدا دست‌های خود را با آب جاری (بهتر است گرم باشد) خیس کنید. صابون را بردارید و آن‌را حسابی به دستانتان بمالید. دست‌های خود را آنقدر به هم بمالید که حدود 20 ثانیه طول بکشد. (تقریبا زمانی که طول می‌کشد تا آواز «یه توپ دارم قلقلیه» رابخوانید!) در این مدت تمام سطوح دست یعنی کف و پشت دست، مچ وبین انگشتان خود را با کف مالش دهید. بعد دست خود را در حالی که انگشتانتان رو به پایین است، با آب کافی بشویید و آن را با دستمال یا حوله‌ای تمیز خشک کنید. بهتر است برای بستن شیر از دستمال استفاده کنید تا دوباره دستتان آلوده نشود. از این نظر شیرهایی که چشم الکترونیکی دارند و خودبه‌خود بسته می‌شوند، بسیار بهداشتی‌ترند.
وقتی میکروب‌ها می‌گریزند!
اگر با خواندن مقاله تا اینجا، با خودتان می‌گویید «عجب مراسم ویژه‌ای! حالا نمی‌شود طور دیگری دستمان را بشوییم؟!» باید این را بدانید که هیچ‌کدام از جزئیات گفته‌شده، بی‌حکمت نیست: صابون، چرک و غبار دستتان را حل کرده و معلق نگه می‌دارد. مالش دست‌ها به هم به جدا شدن کثافات و چربی از پوست شما کمک کرده و آب گرم جاری به راحتی آلودگی‌هایی که جدا شده‌اند را با خود می‌برد. مالش نهایی دست با دستمال یا حوله هم، میکروب‌های باقیمانده را از دستانتان پاک می‌کند. این روش تا 9/99 درصد میکروبی را که در طول روز روی دستان شما نشسته پاک می‌کند.
حتی تعداد دفعاتی که در طول روز دستتان را می‌شویید هم در سلامت شما و پیشگیری از بیماری‌ها تأثیر دارد. هرچه بیشتر دستتان را بشویید، بهتر است؛ به‌خصوص در مواقعی که می‌خواهید غذا را آماده کنید یا چیزی بخورید یا بعد از رسیدن به منزل، رفتن به توالت و دست زدن به حیوانات که احتمال آلوده شدن دستتان بیشتر است.
برای بررسی تأثیر دفعات شستن هم مطالعه‌ای در دیترویت انجام شده. 305دانش آموزی که 4 بار در روز دستان خود را شسته بودند، 24 درصد کمتر دچار سرماخوردگی و 51 درصد کمتر دچاراسهال و استفراغ شدند. حالا اگر آب در دسترس نداشتیم چه؟ برای چنین موقعیت‌هایی هم محققان فکر کرده‌اند.
در بررسی محققان دانشکده پزشکی هاروارد مشخص شده ژل‌های ضدعفونی‌کننده محلول در الکل در چنین شرایطی می‌توانند در عرض چند ثانیه و بدون حضور آب تا 99/99 درصد میکروب‌های دست را از بین ببرند. در مورد صابون‌های آنتی باکتریال بهتر است بدانید انجمن پیشگیری و کنترل بیماری‌ها استفاده از آنها را توصیه نمی‌کند. چرا؟ چون شیوع باکتری‌های مقاوم (سوپر‌باگ‌ها) را زیادتر می‌کند و در واقع ضررش بیشتر از نفعش است.
