تجربه جدید در مسیر صلح

درباره این سؤال که چرا کره‌شمالی، در این مقطع زمانی دست از آزمایش سلاح‌های هسته‌ای خود برداشته و از خلع‌‌سلاح هسته‌ای در شبه‌جزیره کره استقبال کرده است، پاسخ‌های متفاوتی مطرح شده است، اما در روندی که کره‌شمالی آغازگر آن بوده است، چند نکته بسیار مهم است؛ اول اینکه تداوم مسابقه تسلیحاتی و آزمایش‌های اتمی برای کره‌شمالی امکان‌پذیر نبود چرا که ادامه این بازی نیازمند هزینه‌های مالی سرسام‌‌آور است و کشوری که توان اقتصادی کافی نداشته باشد قادر نخواهد بود که مسابقه تسلیحاتی خود را ادامه دهد.

باید یادآور شد که ورود به مسابقه تسلیحاتی، یکی از علل اصلی فروپاشی شوروی بود، زیرا برای برقراری یک توازن استراتژیک و یا رسیدن به نقطه تفوق نظامی، دو طرف باید هزینه‌های برابری صرف مسابقه تسلیحاتی کنند. با درنظر گرفتن چنین شرایطی، کشوری مانند کره‌شمالی که خود از قدرت اقتصادی قابل اعتنایی برخوردار نیست و از طریق کمک کشورهایی مانند چین و روسیه به حیات خود ادامه می‌دهد، تداوم حضورش در مسابقه تسلیحاتی امکان‌پذیر نخواهد بود. از طرف دیگر باید توجه داشت که دولت کره‌شمالی به‌شدت نیازمند تأمین اعتبارات برای ارائه خدماتی عمومی به مردم است و نمی‌تواند عمده توان مالی و اقتصادی خود را صرف بودجه نظامی کند.

در سوی دیگر تحولات اخیر در روابط کره‌شمالی با آمریکا و کره‌جنوبی، این مسئله مهم است که توان تسلیحاتی و هسته‌ای کره‌شمالی از سطح بازدارندگی فراتر رفته و به سطح تهاجمی ارتقا پیدا کرده بود و دیگر نیازی به ادامه اقدامات نظامی از سوی کره‌شمالی وجود نداشت؛ چرا که با وجود تهدیدات صورت گرفته علیه آمریکا، کره‌شمالی هدف بازدارندگی را دنبال می‌کرد که هم‌اکنون به آن دست یافته است.

عامل مؤثر دیگری که در تصمیمات کره‌شمالی مؤثر بود، فشارها و تحریم‌های جامعه جهانی علیه کره‌شمالی و نیز فشار بین‌المللی بر چین و روسیه برای محدود کردن روابط تجاری‌شان با کره بود. این فشارهای شدید، پیونگ‌یانگ را به این نتیجه سوق داده که ادامه رویکرد قبلی و محروم کردن خود از روابط با کشورهای جهان و بستن مرزها به روی خود هیچ‌گونه نفعی برای آنها و مردم کره‌شمالی نخواهد داشت.

پذیرش دیدار با ترامپ و رهبران کره‌جنوبی، نشانه وجود عقلانیت در رهبران کره‌شمالی است؛ بنابراین، تحولات اخیر در روابط کره‌شمالی با جهان، حتی اگر منجر به یک نتیجه خوشبینانه نشود، آغاز یک روند و تجربه جدید در زمینه دستیابی به صلح در جهان محسوب می‌شود. اما اگر این روند به خوبی پیش رود می‌تواند به گسترش خلع سلاح هسته‌ای در جهان منجر شود چرا که هزینه جهان عاری از سلاح هسته‌ای بسیار کمتر از جهانی است که در آن تسلیحات هسته‌ای و تهدیدات کشورها علیه یکدیگر وجود دارد.

چنان‌که اشاره شد، دیدار رهبر کره‌شمالی از کره‌جنوبی و تشریفاتی که در این دیدار انجام گرفت، بسیار مهم و معنادار بود؛ برای مثال یونیفرمی که برای گارد تشریفات به‌هنگام ورود کیم جونگ اون استفاده شده بود، به ارتش کره متحد تعلق داشت. در اقدامی مشابه شاهد بودیم که در المپیک زمستانی پیونگ‌چانگ نیز دو کره در یک تیم واحد شرکت کرده بودند. اقدامات اینچنینی می‌تواند در روابط دو کره تداوم داشته باشد و نقش مهمی در نزدیکی دو کره به یکدیگر ایفا کند.

نکته دیگری که در تصمیمات رهبران کره‌شمالی در جهت تنش‌زدایی مطرح می‌شود این است که این تصمیم تا چه اندازه قابل اتکا بوده و آیا اراده سیاسی واقعی در پسِ این اقدامات وجود دارد یا خیر؟ در پاسخ به این سؤال باید توجه داشت که کره‌شمالی همیشه این شرط را مطرح کرده بود که اگر از سوی آمریکا تضمین امنیت داشته باشد و اگر آمریکا دست از تهدیدات خود بردارد، آنها نیز متقابلا دست از تهدیدات خود برداشته و آزمایشات هسته‌ای را متوقف خواهند کرد. مسئله مهمی که هم‌اکنون مطرح است محوریت و اهمیت مقوله «اقتصاد» در سیاست کشورها و جهان است.

آنچه امروز در ارزیابی قدرت کشورها مهم تلقی می‌شود مسئله اقتصاد است که سایر مسائل مانند نظامی و فرهنگی را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد. به همین سبب ضعف اقتصادی کشورها می‌تواند عملکرد دولت‌ها را مورد سؤال قرار داده و درصورت ناتوانی و عجز دولت‌ها در ارائه خدمات عمومی، شکل‌گیری نابسامانی‌های اقتصادی و معیشتی در آن کشور قابل پیش‌بینی و محتمل است. از این منظر، تصمیمات اخیر کره‌شمالی تا حدودی قابل فهم است و این کشور نمی‌تواند با وجود اقتصاد ضعیف و مردمی که تحت فشارهای معیشتی قرار دارند، به روندهای قبلی خود ادامه دهد.

در روند جدید که در راستای صلح دو کره آغاز شده است، بحث خلع سلاح هسته‌ای از شبه‌‌جزیره کره بسیار مهم است که ممکن است با پیش‌شرط‌هایی مانند جمع‌آوری پایگاه‌های نظامی آمریکا از کره‌جنوبی و ژاپن از سوی پیونگ‌‌یانگ مطرح شده باشد. به‌نظر من حتی تحقق این پیش‌شرط غیرممکن نیست چرا که آمریکا خود علاقه‌مند به تعطیلی این پایگاه‌ها بوده و از طرف دیگر کشورهای میزبان هم بارها اعتراضات خود را نسبت به حضور پایگاه‌های آمریکایی اعلام کرده‌اند؛ بنابراین اگر کره‌شمالی خلع‌سلاح خود را بپذیرد و تهدیدات از سوی پیونگ‌یانگ مرتفع شود دیگر نیاز و ضرورتی برای حضور این پایگاه‌ها نخواهد بود. این تصور هرچند خوش‌بینانه است اما دور از دسترس هم نیست.