یک نگاه به کشورهای پیشرفته جهان می‌انداختیم و یک نگاه هم به خودمان و سعی می‌کردیم با ساختن چهار تا آهن پاره و استفاده از تکنولوژی روز دنیا فاصله فرسنگی‌مان را با آنها به کیلومتر برسانیم و حتی نیم‌نگاهی هم به مسیر پیشرفت‌شان نکردیم. درست مانند یک بردار فیزیکی با ابتدا و انتهای مسیر، کار داشتیم. اینقدر ذهنمان را مشغول کمیت‌ها کردیم تا کیفیت از یادمان رفت به طوری که سال‌هاست با مهر تکنولوژی روز زندگی می‌کنیم؛ اما همچنان در خم یک کوچه‌ایم. البته قبل از اینکه آب به طور کامل از سرمان بگذرد، به فکر چاره افتادیم. تصمیم گرفتیم او را به حساب بیاوریم و اجازه هنرنمایی به او دهیم. چند وقتی است به او میدان دادیم تا هر چه در چنته دارد رو کند و به طور حتم از اعتماد کردن به او پیشمان نخواهیم شد.
فرهنگسازی، اصلی است که متاسفانه برای مدتی طولانی به دست فراموشی سپرده شده بود، اما چند وقتی است که اهمیتش را درک کرده‌ایم و از هر طریقی سعی در رواجش داریم. از تلویزیون تیزرهای تبلیغاتی شروع شد و امروز پایش به وسیله طرحی با نام «کتاب مترو» به مترو باز شده است. این طرح با همکاری معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران، خانه کاریکاتور و شرکت مترو انجام می‌شود که به گفته امیر حسین دهقانی، مدیر شبکه ارائه‌کنندگان خدمات محصولات فرهنگی، هدف از اجرای آن، انتقال مفاهیم شهروندی، نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی و ارتقای سطح فرهنگ شهروندان است. دهقانی در مورد جزئیات بیشتر این طرح گفت: «این کتاب‌ها بیشتر در مورد موضوعات شهری و شهروندی مانند فرهنگ آپارتمان‌نشینی، حفظ محیط‌زیست و حفظ میراث فرهنگی است که تامین محتوای این کتاب‌ها به عهده معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران و به دلیل زمان کوتاه و گرایش امروزی سعی شده تا از تصاویر بیشتری به صورت طنز و کاریکاتور برای این منظور استفاده شود.»
دهقانی در ادامه گفت: «مخاطب این کتاب‌ها عامه مردم هستند و هر کس می‌تواند با دادن 100 تومان آن را خریداری کند. این کتاب‌ها هر هفته با موضوعی جدید در تیراژ 5 هزار نسخه توزیع می‌شود و می‌توان آن را در مدت کوتاهی مطالعه کرد.»
این طرح با توزیع اولین کتاب با نام «یک کلبه درویشی» در ایستگاه مترو میرداماد به صورت آزمایشی آغاز شد و به گفته دهقان تا آخر تابستان، 20 ایستگاه مترو تهران شامل این طرح شده و سعی می‌شود در تمام ایستگاه‌های شلوغ و پرتردد مترو در پاییز امسال اجرا شود.
غیر از این، طرحی با نام «کتاب اتوبوس» هم در مراحل طراحی قرار دارد، به این صورت که داخل اتوبوس‌ها جعبه‌هایی نصب شود و درون آنها کتاب‌هایی در قطع کوچک قرارگیرد و ساعتی که مردم در اتوبوس هستند، از این کتاب‌ها استفاده ببرند.
نقبی به گذشته
ماه گذشته، مازیار نیلچی، مدیر امور کتابخانه‌های عمومی سازمان فرهنگی - هنری شهرداری، این طرح را کمی متفاوت توضیح داده بود که به سبک آن طرف مرزی‌ها بیشتر نزدیک بود: «فرآیندهای توزیع کتاب‌های امانی در اتوبوس‌ها و مترو به این صورت است که مردم از محل‌های تعبیه شده، کتب را دریافت و در طول مسیر مطالعه می‌کنند و در ایستگاهی که پیاده می‌شوند آنها را تحویل می‌دهند تا سایرین نیز از کتاب‌ها استفاده کنند.» او در مورد طرح کتاب اتوبوس هم گفته بود: «کمبود اتوبوس یا ازدحام‌های موجود در این وسایل نقلیه نباید دلیلی برای برخورد منفعلانه با این موضوع باشد. آن مشکلات را باید در جایی دیگر مرتفع کرد و ما نمی‌توانیم به این دلایل از کار فرهنگی و فرهنگسازی چشم‌پوشی کنیم.»
نیلچی در ادامه گفته بود: «طبیعی است که این کتاب‌ها حجم اندکی خواهند داشت تا مسافران اتوبوس و مترو بتوانند در فواصل ایستگاه‌ها و مسافت‌های کوتاه آنها را بخوانند. در این طرح بخش‌ها یا خلاصه‌هایی از کتاب نیز ارائه می‌شود که با همان موضوعات اجتماعی علاوه بر آموزش‌های لازم مردم را ترغیب به کتاب خواندن می‌کند.»
نمونه خارجی
یکی از اهداف این طرح، رواج فرهنگ کتابخوانی بیان شد؛ موضوعی که نسبتا با آن بیگانه هستیم و همیشه کتاب را خیلی ارزان به فیلم و برنامه‌های تلویزیونی فروخته‌ایم. امروزه از هر نوجوان و جوانی بخواهی نام 10 بازیگر معروف دنیا را ببرد، بدون درنگ این کار را انجام می‌دهد اما در گفتن نام یک نویسنده معروف عاجز است. به نوعی در ایران با بحران کتابخوانی مواجه هستیم که این طرح می‌تواند راه‌حلی برایش باشد. البته خارجی‌ها هم برای ترویج کتابخوانی از روش جالبی استفاده کرده‌اند. «یونیسف» به همراه سازمان‌های دیگر طرحی را با نام «خواندن هم مهیج است» اجرا کرد به این صورت که 4 میلیون کتاب جیبی را در استادیوم‌های فوتبال توزیع کرد. این طرح در سال 2004 به بازی فوتبال بین آرژانتین و برزیل هم کشیده شد و در مسابقه‌ای مشابه در سال 2005 تکرار شد. این طرح همچنین در مترو و مکان‌های عمومی اجرا شد.
به جز ایران، کشورهای دیگر هم به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توان از مترو استفاده‌ای غیر از حمل و نقل کرد. اولین بار در سال 1995 بود که روزنامه‌ای مخصوص مترو به صورت رایگان در استکهلم سوئیس توزیع شد. بعد از آن، کشورهایی مانند جمهوری چک(1996)، hungary (1998)، هلند و فنلاند(1999)، شیلی، آمریکا، ایتالیا، کانادا، یونان، آرژانتین و سوئیس(2000)، اسپانیا، دانمارک(2001)، فرانسه، هنگ‌کنگ و کره (2002) و پرتغال (2004) این طرح را اجرا کردند به طوری که اکنون در 63 شهر از 17کشور جهان این روزنامه به 16 زبان چاپ می‌شود.
این روزنامه برای اولین بار در سال 1999 در لندن توزیع شد و اکنون در 12 شهر مرکزی انگلیس مانند بیرمنگام، منچستر، لیدز، لیورپول، نیوکاسل، شفیلد و... پیدا می‌شود. این روزنامه از دوشنبه تا جمعه هر هفته در متروهای انگلیس موجود است.
این روزنامه برای خواندن در طول 20 دقیقه طراحی شده است و چیزی که آن را از دیگر روزنامه‌های انگلیسی متمایز می‌کند، مستقل بودنش از گزارش‌های سیاسی است. مقاله‌هایی در مورد مسافرت، خانه، سلامتی و... محتوای این روزنامه را تشکیل می‌دهند.
گزارش شده در 5 سال اول، روزنامه مترو روزی یک میلیون خواننده داشته و توانسته است چهارمین روزنامه بزرگ انگلیس بشود. بر طبق آخرین آمار در سپتامبر 2005، روزانه یک میلیون از این روزنامه چاپ می‌شود و 7/1 میلیون خواننده دارد.
استفاده از این روزنامه به این صورت است که هر مسافر بعد از خواندن، آن را روی صندلی مترو می‌گذارد تا نفر بعدی که روی صندلی می‌نشیند، از آن استفاده کند.
