جگرگوشه‌ام را به تو هدیه می‌دهم

فلاسفه این آرزو را به‌علت میل به جاودانگی و بقا دانسته و روان‌شناسان آن را ناشی از نیاز روحی- روانی انسان به بچه‌دارشدن می‌دانند اما حدود 10 تا 15درصد از زوج‌ها، نابارور هستند (یعنی پس از یک سال تلاش برای بچه‌دارشدن، نتوانسته‌اند به خواسته خود برسند).

چه زیباست اگر این افراد برای رسیدن به آرزویشان، از کودک بی‌سرپرستی نگهداری کنند اما هر کسی نمی‌تواند چنین راهکاری را بپذیرد. برای حل این مشکل، متخصصان علم پزشکی بیکار ننشسته و هر روز راه‌های جدیدی را برای درمان ناباروری پیش‌روی زوج‌های نابارور قرارداده و می‌دهند که مهم‌ترین آنها روش لقاح خارج رحمی یا آزمایشگاهی (آی- وی- اف) است.

در سراسر دنیا- بسته به نوع مشکلی که زوج‌ها دارند- همراه آی-وی-اف از روش اهدای تخمک، اهدای اسپرم، اهدای جنین و رحم جایگزین استفاده می‌شود.

این روزها به مناسبت پخش سریال «ساعت شنی»، درباره رحم اجاره‌ای یا همان «رحم جایگزین» زیاد شنیده‌اید اما اهدای جنین یا تخمک هم یکی از روش‌هایی است که فناوری آن در کشور ما وجود دارد ولی به صورت محدود از آن استفاده می‌شود و با اما و اگرهای زیادی در محافل علمی همراه است.

اهدای جنین، یعنی واگذاری داوطلبانه و رایگان یک یا چند جنین حاصل از باروری آزمایشگاهی سلول جنسی نر و ماده یک زوج سالم به یک زوج نازا. این عمل- یا بهتر بگوییم این درمان- زمانی انجام می‌گیرد که مرد و زن دارای اسپرم و تخمک مناسب لقاح نباشند و مرد نتواند از روش اهدای اسپرم استفاده کند (روش اهدای اسپرم در ایران از نظر فقها مجاز شناخته نشده).

در این روش، اسپرم و تخمک از زن و شوهری غیر از زن و شوهر نازا گرفته شده و به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه تلقیح می‌شود.

برای گرفتن تخمک رسیده به تعداد کافی و با توجه به شرایط موجود، با تجویز داروهای محرک تخمک‌گذاری به اهداکننده، تخمدان او تحریک می‌شود؛ سپس تعدادی تخمک، زیر بیهوشی از تخمدان زن دهنده گرفته شده و اسپرمی که از مرد دهنده گرفته شده در آزمایشگاه به داخل تخمک تزریق می‌شود (میکرو اینجکشن) یا با آی- وی- اف معمولی سلول اولیه تخم به‌دست می‌آید.

این جنین معمولاً تا مدتی حدود 6ماه به صورت فریزشده نگهداری می‌شود تا از سلامت جنین و حصول شرایط در گیرنده و دهنده اطمینان کافی به‌دست آید.

سپس جنین حاصل در رحم زن نازا قرار داده می‌شود تا به طور طبیعی دوره بارداری را طی کرده و مانند یک مادر واقعی صاحب بچه شود؛ البته در صورتی که رحم او توانایی نگهداری و رشد جنین را داشته باشد.

اما اگر رحم زن قابلیت بارداری نداشته باشد، از رحم جایگزین استفاده می‌شود؛ یعنی جنین حاصل از لقاح آزمایشگاهی در رحم زن دیگری قرار داده می‌شود تا او از جنین نگهداری کند.

بد نیست بدانید اهدای جنین تنها برای حدود 20درصد از زوج‌های نابارور کاربرد دارد و از هر 100زوج نازا- که از این روش استفاده می‌کنند- حدود 30نفرشان بچه‌دار می‌شوند (جنین‌های تازه حدود 40درصد و جنین‌های فریز شده 15درصد).

این هم شرط و شروط دارد

فکر نکنید این کار راحتی است و هر کسی دلش خواست، می‌تواند از آن استفاده کند.

همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، در حالی باید از این روش استفاده شود که مرد قادر به تولید هیچ‌گونه اسپرمی نباشد یا آی-وی- اف (از تخمک و اسپرم خودشان) بارها بی‌نتیجه بوده یا اینکه مرد، ناقل بیماری‌های ژنتیک ناجوری باشد که اگر بچه‌دار شود، کودکشان هم مبتلا خواهد شد.

بهتر است بدانید اگر زن تخمک مناسبی نداشته باشد، اما مرد اسپرم مناسب داشته باشد، لازم نیست از اهدای جنین استفاده شود و با اهدای تخمک، قضیه قابل حل است (اکثر فقها این فقره را با شروطی از قبیل عقد نکاح اجازه داده‌اند).

تازه با تمام این مشکلات، اگر زوج گیرنده جنین از نظر سلامت جسمانی (قلب، ریه، بیماری‌های سیستمیک) مشکل داشته باشند، یا از نظر روانی آمادگی کافی نداشته باشند، نمی‌توان جنین را به آنها اهدا کرد.

به همین علت، قبل از کاشتن جنین در رحم گیرنده، علاوه بر بررسی شرایط روحی- روانی، از نظر وضعیت رحمی، ضخامت آندومتر (پوشش داخلی رحم) و بیماری‌های خاص رحمی مانند پولیپ، میوم یا کیست تخمدان بررسی شده و آزمایش‌های ایدز و هپاتیت، سیفلیس و سرخجه برای آنها انجام می‌شود.

قبل از کاشتن جنین در رحم مادر گیرنده، باید رحم او - درست مانند زنی که به شکل طبیعی باردار شده- آماده پذیرش آن شود. این کار در زنی که تخمدان فعالی دارد با زنی که دیگر تخمدان‌اش فعالیت ندارد، فرق می‌کند.

برای تخمدان‌های فعال لازم است جنین پس از تخمک‌گذاری طبیعی به رحم زن انتقال داده شود، در حالی که برای زنان دیگر لازم است با دادن هورمون و ارزیابی قطر آندومتر (پوشش داخل رحم) بعد از مناسب شدن شرایط، جنین منتقل شود.

هر کسی مجاز نیست

این طور نیست که فقط گیرندگان جنین بایستی شرایط خاصی داشته باشند؛ دهندگان هم شرایط سخت‌تری دارند که اجازه نمی‌دهد به هر کسی جنین خود را اهدا کنند.

در کشور ما جنین‌های اهدایی از 2منبع تامین می‌شوند: جنین‌های منجمد شده اضافی بیماران نابارور که خود به روش‌ آی-وی-اف حامله شده‌اند و نیاز به آن جنین‌ها ندارند (اگر سن 18 تا 36سال داشته و خود راضی به اهدای جنین باشند) و جنین‌های حاصل از اسپرم و تخمک زن و شوهر خیرخواهی که تمایل به اهدای جنین دارند.

دهندگان جنین علاوه بر آنکه باید زوجیت شرعی و قانونی داشته باشند (این قانون در کشور ما وجود دارد و نه در همه جای دنیا)، لازم است با امضای سندی محضری، تعهد بدهند که با انتقال جنین‌های خود به دیگری، از کلیه حقوق مربوط به فرزند یا فرزندان حاصل از انتقال هم صرف‌نظر می‌کنند.

علاوه بر این، دهندگان باید از نظر سلامت متعارف جسمی و روانی و ضریب هوشی مناسب، اعتیاد، بیماری‌های عفونی و ژنتیک هم به‌طور کامل بررسی شوند تا خدای نکرده کودک مشکل‌داری را روی دست جامعه نگذارند.

آنچه گیرندگان جنین باید بدانند

به‌رغم تمام بررسی‌ها، گیرندگان باید بدانند که مثل بچه‌دار شدن به روش طبیعی، با همان شانس هم احتمال ابتلای فرزند به بیماری‌های ژنتیک یا عفونی وجود دارد و در هر حال آنها والدین قانونی این فرزند بوده و در مقابل او مسئولند و نمی‌توانند از این مسئولیت سر باز بزنند.

در سنین بالای 40سال، اگرچه امکان باروری با داشتن رحم سالم وجود دارد ولی حاملگی در این سنین با عوارض مادری و جنینی زیادی مانند دیابت حاملگی، افزایش فشار خون، چندقلویی و همچنین خطر مرگ داخل رحمی، زایمان زودرس و کاهش وزن هنگام تولد همراه است؛ بنابراین در سنین بالا، بهتر است این کار انجام نشود.

علاوه بر این، به دلیل تحقیقات ناکافی در این زمینه و نداشتن اطلاع کافی از آینده روحی و روانی فرزندان متولد شده، تولد این کودکان ممکن است منجر به پیامدهای ناخوشایندی شود که مطلوب هیچ‌کس نیست.

آنچه دهندگان جنین باید بدانند

احتمال بروز عوارض زودرس مانند نشانگان تحریک بیش از حد تخمدان در خانم اهداکننده تخمک تا حد بستری در ICU و حتی مرگ و جود دارد.

علاوه بر این، تحریک تخمدان با داروهای محرک به صورت مکرر( بعد از 3 تا 6 بار) می‌تواند موجب بروز عوارض دیررس مانند سرطان تخمدان شود.

لازم است بدانید تحریک تخمدان برای گرفتن تخمک از زن لازم است و این کار در آی- وی- اف‌های عادی هم انجام می‌شود.