هر چند وزارت بازرگانی اعلام کرده برنامه‌ای برای کاهش تعرفه برنج ندارد، با این حال برخی مسئولان و کارشناسان بخش کشاورزی، به‌دلیل اقدام‌هایی مشابه در سال گذشته، از آن بیم دارند که چنین سیاستی درباره محصولات راهبردی کشاورزی از سر گرفته شود و از این‌رو با تحلیل درباره پیامدهای این تصمیم، نگرانی‌های خود را ابراز کرده‌اند. آنها ورشکستگی تولید‌کنندگان داخلی، تحقق خوداتکایی نیافتن برنج و وابستگی به بازارهای جهانی را از عواقب کاهش تعرفه برنج قلمداد می‌کنند.
سید جاسم ساعدی، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس ضمن مخالفت با کاهش تعرفه واردات برنج، درباره دلایل این مخالفت می‌گوید: کاهش تعرفه واردات برنج به شدت روی تولید برنج داخلی تأثیر مستقیم و نامطلوب می‌گذارد. در واقع برنج وارداتی به‌دلیل آن که از کشور مبدا یارانه صادرات گرفته است با قیمت کمتر از حد انتظار وارد کشورمان می‌شود و اگر تعرفه را حذف یا کاهش دهیم، برنج تولید داخلی قدرت رقابت با برنج وارداتی را نخواهد داشت.
وی معتقد است با کاهش تعرفه واردات، هر چند برنج با قیمت کمتری به دست مصرف‌کننده می‌رسد، اما این خوشی زیاد طول نمی‌کشد و ظرف کمتر از 3 سال، از تولید برنج با کیفیت داخلی اثری باقی نخواهد ماند و شالیزارها به‌دلیل صرفه اقتصادی نداشتن به ویلا یا باغات تبدیل می‌شوند.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس در عین حال کاهش تعرفه واردات برنج را اقدامی علیه برنامه خود اتکایی ارزیابی می‌کند و ابراز می‌دارد: دولت باید به قولی که وزیرش در زمینه خود اتکایی برنج داده متعهد باشد و از کشاورزان و تولید داخلی حمایت کند.وی در پاسخ به این پرسش که مواضع وزارت جهاد کشاورزی درباره کاهش تعرفه واردات برنج چیست؟ می‌گوید: تا آنجا که مطلعیم وزارت جهاد کشاورزی با این اقدام موافق نیست.
ساعدی، کاهش تعرفه واردات محصولات کشاورزی به بهانه ورود به سازمان تجارت جهانی (WTO) را رد می‌کند و اظهار می‌دارد: بسیاری از کشورهای دنیا، تعرفه‌های واردات محصولات را بالا بردند تا در سال نخست عضویت خود در این سازمان با کاهش تعرفه، ضربه نخورند در حالی که در کشور ما برعکس عمل می‌شود و برای مثال پیشاپیش، تعرفه شکر را به صفر می‌رسانند.
اما موضوع جدیدی که به تازگی از سوی وزارت بازرگانی مطرح شده، اختصاص یارانه واردات برنج به کشاورزان استان‌های شمالی کشور در راستای افزایش تولید برنج است.
گفته می‌شود به همین منظور مقرر شده وزارت بازرگانی در جلسه‌ای میزان و شیوه پرداخت این یارانه‌ها را نیز مشخص کند.
این در حالی است که رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، پرداخت یارانه واردات برنج به کشاورزان را در شرایط فعلی به‌دلیل نبود سازوکار لازم به صلاح نمی‌داند و می‌گوید: ما در مورد پرداخت مستقیم یارانه به تولید‌کنندگان تجربه خوبی نداریم. به‌طور مثال پرداخت یارانه تراکتور به کشاورزان از طریق تسهیلات بانکی با کارمزد 7 درصد که طی 2 سال اخیر اتفاق افتاده، تأثیر ملموسی در بهبود روند خرید تراکتور نداشته است و کشاورزان در بازار با افزایش قیمت تراکتور روبه‌رو شده‌اند.
به گفته وی، درصورت کاهش تعرفه واردات برنج، دولت به منظور حمایت از تولید و جلوگیری از تأثیرگذاری برنج داخلی و وارداتی بر یکدیگر به لحاظ قیمت باید کل برنج با کیفیت و پرمحصول داخلی را به قیمت بازار از کشاورزان خریداری کند و در غیراین صورت بهتر است از کاهش تعرفه، صرفه نظر کند.
لزوم افزایش تعرفه برنج به 300 درصد
امید گیلانپور، استاد دانشگاه و عضو هیأت‌مدیره انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، هر گونه موافقت یا مخالفت با کاهش تعرفه واردات برنج را منوط به شناخت وضع موجود کشور می‌داند و می‌گوید: در شرایط فعلی، مدعی هستیم با تعرفه 150 درصدی از تولید‌کنندگان این محصول در کشور حمایت می‌کنیم، در حالی که محاسبات علمی نشان می‌دهد در کشور ما بین تعرفه اسمی و تعرفه مؤثر تفاوت شدیدی وجود دارد.
وی در توضیح این موضوع اظهار می‌دارد: در حال حاضر حدود 66 درصد واردات برنج توسط دولت با تعرفه 4 درصد صورت می‌گیرد و 33 درصد واردات برنج نیز توسط مرزنشینان انجام می‌شود که از 55 درصد بخشودگی در تعرفه واردات، برخوردارند.
از سوی دیگر قیمت ارز در بازار نزدیک به 940 تومان است که این قیمت واقعی دلار نیست، زیرا اگر دولت در بازار ارز مداخله نمی‌کرد قیمت دلار به حدود 1730 تومان می‌رسید. بنابراین اخذ تعرفه واردات با دلار 940 تومان به معنی کاهش قدرت و حمایت تعرفه 150 درصدی است.
گیلانپور با توجه به 3 موضوع فوق و محاسبات انجام شده، تعرفه مؤثر واردات برنج را 5/14 درصد عنوان کرده و آن را متاثر از انواع دخالت‌های دولت در بازار می‌داند.
وی تعرفه 5/14 درصدی را برای تحقق خود اتکایی و حمایت از کشاورزان کافی نمی‌داند و معتقد است: برای افزایش تعرفه مؤثر، تعرفه اسمی باید به 300 درصد افزایش یابد.
یکی از دلایلی که معمولا برای کاهش تعرفه واردات محصولات کشاورزی مطرح می‌شود، تنظیم بازار است. اما آیا کاهش تعرفه واردات برنج منجر به تنظیم بازار و تعادل قیمت می‌شود؟
گیلانپور، در این زمینه با اشاره به وجود 2بازار ناهمگن برای ارقام پرمحصول و ارقام بومی و همچنین افزایش هزینه‌های تولید می‌گوید: بالا رفتن هزینه‌های تولید، قیمت تمام شده برنج بومی را افزایش می‌دهد و چون قیمت برنج پرمحصول در کشور ما تابعی از قیمت برنج بومی است، بنابراین هر چقدر برنج پرمحصول وارد کشور کنیم منجر به کاهش قیمت نمی‌شود. کما این که در سال گذشته به‌رغم واردات بیش از نیاز برنج در کشور، قیمت برنج پرمحصول، کاهش محسوسی نداشت.
این عضو هیأت دانشگاه در مورد پیامدهای کاهش یا حذف تعرفه 150 درصدی واردات برنج می‌گوید: کاهش یا حذف تعرفه برنج بدین معناست که ما به‌طور آشکار تولید‌کنندگان را جریمه و از جیب آنها به جیب مصرف‌کنندگان تزریق کرده‌ایم.
وی در مورد پیشنهاد وزارت بازرگانی مبنی بر اختصاص یارانه واردات برنج به کشاورزان شمالی با اظهار به این که حمایت‌های تعرفه‌ای یا مرزی جدا از حمایت‌های داخلی است، می‌گوید: کشاورزان علاوه بر حمایت‌های داخلی برای تولیدات خود، به حمایت‌های مرزی یا تعرفه‌ای نیز احتیاج دارند و با وعده اختصاص یارانه واردات برنج به کشاورزان نباید حمایت مرزی را از بین برد.
کمک به رقبای خارجی
کاهش تعرفه واردات برنج، قبل از آن که برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش هزینه تولید برنج داخلی تأثیر خود را بگذارد و کشاورزان را قادر به تولید برنج با قیمت ارزان‌تر کند، به معنای کمک به کشاورزان خارجی است تا بتوانند در شرایط نابرابر با کشاورزان ایرانی رقابت کنند.
غلامرضا خانکشی‌پور، عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات برنج وزارت جهاد کشاورزی با بیان این مطلب می‌گوید: در حال حاضر، آمریکا نرخ دامپینگ بالای 30 درصد را در مورد برنج اعمال می‌کند و ژاپن به منظور حمایت از تولیدات بخش کشاورزی، برنج را تا 6 برابر قیمت جهانی از کشاورزان خریداری کرده و با قیمت کمتری به دست مصرف‌کنندگان می‌رساند. این قبیل سیاست‌های حمایتی در کره و چین نیز اجرا می‌شود.
وی دلیل این حمایت را، افزایش مصرف برنج در سطح جهان به‌دنبال افزایش جمعیت و بالا رفتن میانگین درآمد کشورهای در حال توسعه می‌داند و می‌گوید: این در حالی است که امکان تولید برنج از طریق سطح زیرکشت محدود است و تحقیقات در زمینه افزایش عملکرد برنج نیز زودبازده نیست. از این‌رو اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند در دهه آینده اساسا برنجی برای مبادله در بازارهای بین‌المللی وجود نداشته باشد.
خانکشی پور با اشاره به این که کل حجم مبادلات جهانی برنج از 28 میلیون تن به 26 میلیون تن کاهش یافته است، خاطرنشان می‌سازد که کل برنج صادراتی در جهان به کمتر از 5 درصد تولید جهانی رسیده است.
وی اظهار می‌دارد: به تبع این کاهش، قیمت جهانی برنج در سال‌جاری به دو برابر یعنی از میانگین 200 دلار برای هر تن به بیش از 400 دلار رسیده است. بنابراین با اتخاذ سیاست‌هایی مانند کاهش تعرفه واردات برنج در چند سال آینده یا باید شکم مردم را با قیمت‌های بالای برنج سیر کنیم یا مردم باید به جایگزین‌هایی نظیر سیب‌زمینی روی آورند.
وی معتقد است: برنج از جمله محصولاتی است که تولید، واردات یا تعیین تعرفه برای آن به یک مدیریت متفق و یگانه نیاز دارد.
