سمفونی ناکوک بزرگراه ها

با اینکه اثرات مخربی که آلودگی صوتی بر سلامت ما دارد اگر بیشتر از آلودگی هوا نباشد کمتر هم نیست اما کمتر از آلودگی هوا مورد توجه قرار می‌گیرد. برهم خوردن چرخه محیط‌زیستی پایتخت و کوچ پرندگانی که روزگاری آرامش را به تهرانی‌ها هدیه می‌دادند از جمله آثار زیانبار آلودگی صوتی محسوب می‌شود. درست است که ما می‌توانیم به صداهای بلند و ناهنجار عادت کنیم اما واقعیت این است که صدا یک عامل خستگی به شمار می‌آید و علاوه بر بیماری‌های جسمی باعث کاهش بازدهی شغلی، پرخاشگری و دیگر اختلالات روحی می‌شود. برای کاهش یا رفع این پدیده ناهنجار نصب دیوارهای صوتی در بزرگراه‌ها، کاشت درختان، جایگزینی خودروهای فرسوده با نو و کوچ صنایع آلاینده از کلانشهر تهران اجرا می‌شود. در این گزارش وضع آلودگی صوتی در پهنه شمال را بررسی کرده‌ایم.  

وقتی صحبت از آلودگی صوتی به میان می‌آید درست مثل وقتی که حرف آلودگی هوا می‌شود متهم ردیف اول خودروها هستند. «ساناز فتحی» مسئول اداره محیط‌زیست منطقه ۵ میزان آلودگی صوتی را در فصل‌ها و روزهای مختلف سال متغیر می‌داند و می‌گوید: «صوت سیال است. به همین دلیل آلودگی صوتی لحظه‌ای است و نمی‌توانیم بگوییم در کدام محله‌ها بیشتر است. مسلم اینکه آلودگی صوتی در کنار بزرگراه‌ها و زیر پل‌ها به بیشترین مقدار می‌رسد. در مناطقی هم که واحدهای صنعتی آلاینده صوتی مثل آهنگری، نجاری و...

فعال هستند به‌طور طبیعی آلودگی صوتی بیشتری وجود دارد.» بزرگراه‌های آیت‌الله ‌کاشانی، اشرفی اصفهانی، ستاری، شیخ فضل‌الله‌نوری، آبشناسان، ایرانپارس، همت غرب و رسالت غرب سهم بزرگراهی منطقه ۵ است. فتحی ادامه می‌دهد: «خودروها منابع سیار آلودگی صوتی هستند. خودروهای دودزا یا خودرویی که اگزوزش دستکاری شده به مراتب آلودگی صوتی بیشتری دارد.» در تجریش و اقدسیه ایستگاه سنجش آلودگی صوتی نصب شده است. طبق برآورد شرکت کنترل کیفیت هوا، نمودار هر دو ایستگاه به‌خصوص در شب از حد استاندارد انحراف دارد و به‌طور میانگین ۶۵ دسی‌بل است.

در نقشه‌های ترازبندی آلودگی صوتی منطقه یک بزرگراه‌های چمران، مدرس، صدر، بابایی، امام علی(ع)، خیابان‌های ولی‌عصر(عج)، قیطریه، دیباجی شمالی و پاسداران آلودگی صوتی بالاتر از حد استاندارد بافت مسکونی دارند. در همه میادین این منطقه تراز صوتی در روز حدود ۷۵دسی‌بل و باز هم بالاتر از حد استاندارد است.  

•   میدان‌های پرسر و صدا  

استاندارد آلودگی صوتی در مناطق مسکونی صفر تا ۵۵ دسی‌بل است. یعنی اگر میزان صوت در مناطقی که خانه‌های مسکونی وجود دارد در روز کمتر از ۵۵ دسی‌بل و در شب کمتر از ۴۵ دسی‌بل باشد می‌توان گفت در آن محدوده آلودگی صوتی وجود ندارد. در نقشه پهنه‌بندی آلودگی صوتی منطقه۷ محله‌های خواجه‌ نصیر– حقوقی، خواجه نظام ‌الملک، دهقان – گرگان و نظام‌آباد در محدوده آلودگی صوتی و تراز ۷۰دسی‌بل هستند. در این منطقه پل سیدخندان، میدان امام حسین(ع)، خیابان انقلاب و بزرگراه‌های صیاد شیرازی و امام علی(ع) نیز پرسر و صداترین قسمت‌های منطقه به شمار می‌آیند.

ایستگاه سنجش آلودگی صوتی میرداماد در منطقه ۳ تراز صوتی در طول روز را ۶۸ دسی‌بل نشان می‌دهد. با توجه به اینکه این محدوده بافت تجاری نیز هست باز هم از استاندارد بالاتر است. میزان تراز صدا در خیابان‌های اصلی این منطقه نیز بالای ۷۰ دسی‌بل را نشان می‌دهد. بخش زیادی از بزرگراه‌های منطقه از جمله صدر، مدرس، حقانی، همت، رسالت، کردستان، نیایش و خیابان‌های آفریقا، ولی‌عصر(عج)، سئول، شریعتی، پاسداران و بلوار میرداماد و آفریقا آلودگی صوتی بالاتر از استاندارد بافت مسکونی دارد.  

•   دیوار صوتی بزرگراه صدر به روایت آمار و ارقام

هر دو طبقه بزرگراه صدر واقع در مناطق ۳ و یک در پهنه شمال پایتخت به دیوار صوتی مجهز شده تا آلودگی صوتی ناشی از حجم زیاد تردد خودروها و ترافیک را کاهش دهد. «سمیه سادات تارا» رئیس اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه ۳ می‌گوید: «زمان ساخت طبقه دوم تعداد زیادی از ساختمان‌های مسکونی مجاور بزرگراه صدر خریداری شد و از مسکونی به اداری تغییر کاربری داد. با این کار واحدهای مسکونی کمتری در کنار بزرگراه و در معرض خطر آلودگی صوتی هستند.» دیوارهای صوتی بزرگراه صدر به شکل منحنی است. شکل منحنی نسبت به شکل قائم، طول مسافت موج بیشتری تا رسیدن به ساختمان‌های اطراف بزرگراه و در نتیجه آلودگی صوتی کمتری دارد.

«محمد خردمند» معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار منطقه یک درباره دیوارهای صوتی بزرگراه صدر اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می‌دهد. دیوار صوتی نصب شده در بزرگراه صدر حدفاصل تونل نیایش تا انتهای پل صدر در طبقه دوم ۱۰ کیلومتر است که شامل ۵کیلومتر رفت و ۵کیلومتر برگشت می‌شود. ارتفاع دیوار صوتی ۳متر است که یک و نیم‌متر از پلی کربنات و یک و نیم‌متر از ورق جاذب صوت ساخته شده است. دیوار صوتی در همین مسافت در طبقه پایین بزرگراه صدر ۷۰۰متر طول و ۶متر ارتفاع دارد که یک ونیم‌متر از ارتفاع آن از ورق جاذب صوت و ۴ و نیم‌متر آن از پلی‌کربنات ساخته شده است.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار منطقه یک تأکید می‌کند: «با گذاشتن دیوارهای صوتی در طبقه پایین ۱۵دسی‌بل و در طبقه بالای پل صدر ۱۰ دسی‌بل از آلودگی صوتی ۷۵ تا ۸۰ دسی‌بل کاسته شده و به اندازه استاندارد و قابل تحمل برای انسان رسیده است.» خردمند از دیوار صوتی بزرگراه امام علی(ع) جنوب به شمال در تقاطع بزرگراه می‌گوید و می‌افزاید: «طول این دیوار صوتی ۱۰۰متر است که به کاهش آلودگی صوتی در این مسیر کمک می‌کند.» دیوارهای صوتی در بزرگراه‌های حکیم، کردستان، مدرس و امام علی(ع) نیز نصب شده است. خردمند یادآور می‌شود: «برخی اوقات دیده می‌شود که معتادان ورق‌های جاذب صوت، دیوارهای صوتی را به سرقت می‌برند. از شهروندان می‌خواهیم در صورت مشاهده چنین مواردی با سامانه ۱۸۸۸ یا ۱۳۷ تماس بگیرند تا در اسرع وقت دیوار صوتی تعمیر و اصلاح شود.» 

•   استانداردهای دیوار صوتی 

«علیرضا اسفراینی‌نژاد» معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار منطقه ۳ به کنترل آلودگی صوتی از منبع اشاره می‌کند و می‌گوید: «در بزرگراه صدر برای کاهش آلودگی، دیوارهای صوتی بتونی هم نصب شده است. دیوارهای بتونی در بزرگراه صدر و بخش زیادی در بزرگراه مدرس تراز صوتی را کاهش می‌دهد. برای کاهش آلودگی صوتی در تهران باید معاینه‌فنی خودرو از سوی شهروندان و بعد از آن استفاده از حمل‌ونقل عمومی در اولویت قرار بگیرد.» بیشترین حجم آلودگی صوتی در مجاورت بزرگراه‌ها و ناشی از خودروها و موتورسیکلت‌هاست. «حسین رضا شهیدزاده» قائم‌مقام مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا می‌گوید: «دیوارهای صوتی با توجه به موادی که در آن به کار رفته است می‌توانند بین ۱۰ تا ۱۵ دسی‌بل آلودگی صوتی را کاهش دهند. به شرطی که نکاتی در آن رعایت شده باشد. نخستین مورد ارتفاع دیوارهای صوتی و ساختمان‌های بلندمرتبه است. طبقات بالاتر از دیوارهای صوتی از آلودگی صوتی مصون نیستند. دومین نکته رعایت فاصله مناسب ساختمان‌ها از دیوار صوتی است.»

•  پوشش گیاهی به کمک ما می‌آید 

«ساناز فتحی» مسئول اداره محیط‌زیست منطقه ۵ پوشش گیاهی را یکی از راهکارهای کاهش آلودگی صوتی می‌داند: «پوشش گیاهی با درختان سوزنی برگ که نمونه آن را در بزرگراه شیخ فضل‌الله‌نوری و حاشیه شهرک‌های اکباتان و آپادانا که به بزرگراه تهران‌ـ کرج منتهی می‌شود می‌توان دید؛ دیوار صوتی سبز به وجود آورده است.» براساس استاندارد در هر ۴‌مترمربع می‌توان یک درخت کاشت. اما نمی‌توان برای دیوار صوتی سبز، حداقلی تعریف کرد و با توجه به مساحت زمین می‌توان درخت کاشت. صوت به‌صورت موج حرکت می‌کند. وقتی به ساختمان می‌خورد منعکس می‌شود. اما با ایجاد دیوار صوتی یا کاشت درختان بلند می‌توان صوت را شکست و باعث کاهش آلودگی صوتی شد.  

 ۷دسی‌بل تا ۸ صبح و ۱۷ تا ۲۰ پرسر و صداترین ساعات شبانه‌روز هستند. ساعت ۲۳ تا ۶ صبح نیز کم‌ صداترین ساعات شبانه‌روز هستند.

 ۵۰دسی‌بل تا ۸۰ دسی‌بل صوتی است که معمولاً فقط آزاردهنده است و روی دستگاه عصبی تأثیر منفی دارد. اما صوت بیش از ۸۵ دسی‌بل بر اندام شنوایی تأثیر مستقیم دارد و در مدت زمان طولانی باعث ایجاد مشکل در شنوایی خواهد شد.  

 ۵۵دسی‌بل استاندارد آلودگی صوتی در روز و در کاربری مسکونی کلانشهر است. این عدد در شب به ۴۵ دسی‌بل می‌رسد. استاندارد آلودگی صوتی در کاربری تجاری تا ۶۵ دسی‌بل و در کاربری صنعتی تا ۷۵ دسی‌بل است.  

 ۸۱ دسی‌بل یا حتی بالاتر میزان صدایی است که خودروهای سواری تولید می‌کنند. در حالی که استاندارد تولید صدا برای خودروهای سواری ۷۴ دسی‌بل است.  

 ۸۳ دسی‌بل میزان تولید آلودگی صوتی‌ تردد موتورسیکلت است. میزان حد مجاز تولید صوت توسط یک موتورسیکلت ۷۷ دسی‌بل است.  

• آسیب‌های آلودگی صوتی بر جسم و روح 
• امیرناصر هراتی-استاد دانشگاه و دکترای محیط‌زیست :

وقتی صحبت از محیط‌زیست می‌شود بیشتر توجه ما به آلودگی آب و خاک معطوف می‌شود. در حالی که در زندگی شهرنشینی نباید آلودگی هوا و صوت را از قلم انداخت. آلودگی صوتی هم مثل آلودگی هوا بر سلامت و روح و جسم شهروندان تأثیر مستقیم دارد و یکی از عوامل مخرب محیط‌زیستی مؤثر بر سلامت شهروندان است. علاوه بر بیماری‌های جسمی از جمله اختلال خواب و کاهش شنوایی، بستر رفاه و آرامش را در هم می‌ریزد. تا این حد که اگر آلودگی صوتی کنترل نشود اثرات منفی خود را بر روابط اجتماعی افراد و راندمان شغلی نیز نشان می‌دهد.

نکته دیگری که نباید از آن غافل شد کوچ پرندگان از تهران به دلیل خارج از استاندارد بودن صوت است. وقتی در محیط آلودگی صوتی باشد طبیعی است که اول‌گونه‌های آسیب‌پذیرتر محیط را ترک می‌کنند. فرکانس‌های بالا و سر و صدای نامتعارف شهری اول از همه پرندگان و جانوران آسیب‌پذیر را از شهر می‌راند و به همین‌ترتیب چرخه اکوسیستم طبیعی را از روال خارج می‌کند. نتیجه این می‌شود که با مهاجرت پرنده‌ها از تهران طراوت و شادابی هم از شهر می‌رود. همان‌طور که می‌بینیم دیگر در تهران خبری ازگونه‌های مختلف پرندگان مثل طوطی، بلبل خرما، قمری، لک لک و چلچله نیست.

هر پرنده‌ای هر چقدر هم کوچک از اکوسیستم پایتخت حذف شود در زنجیره بالادستی خود اختلال ایجاد می‌کند و به این‌ترتیب اکوسیستم از توازن خارج می‌شود. وقتی توازن طبیعت به هم می‌خورد شهروندان هم احساس راحتی و آرامش نخواهند داشت. آنچه مسلم است تولید و استفاده از خودروها و موتورسیکلت‌ها یکی از عوامل ایجاد آلودگی صوتی است و هرچه کمتر موتورسیکلت در خیابان‌های شهر تردد کند آلودگی صوتی، کمتر و به دنبال آن آرامش بیشتری خواهیم داشت. جایگزین کردن خودروهای فرسوده با نو و استفاده از پوشش‌های گیاهی هم می‌تواند به کمک ما بیاید و کمی از آلودگی صوتی را که هر روز کنار گوش ماست بکاهد.  

• آلودگی صوتی بالاتر از استاندارد است
• الهام کریمی -کارشناس صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران

ایستگاه‌های سنجش و پایش صوت در مناطق مختلف تهران نصب شده تا میزان آلودگی صوتی در ساعت‌های مختلف را نشان بدهد. «الهام کریمی» کارشناس صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است که یک ایستگاه نمی‌تواند نماینده خوبی برای سنجش میزان آلودگی صوتی در یک منطقه باشد. با او درباره استانداردهای صوتی در مناطق گفت‌وگو کرده‌ایم.  

ایستگاه‌های سنجش آلودگی صدا به ما کمک می‌کند تا از وضع صوتی محل زندگی‌مان بیشتر بدانیم. کریمی، کارشناس صوت شرکت کنترل کیفیت هوا می‌گوید: «طبق اندازه‌گیری‌های شرکت کنترل کیفیت، میانگین تراز صوتی بزرگراه‌ها در طول روز بین ۷۰ تا ۸۰ دسی‌بل است. متأسفانه ۷۰‌درصد از کاربری‌های مجاور بزرگراه‌های شهر تهران کاربری مسکونی دارد. این در حالی است که استاندارد سازمان حفاظت محیط‌زیست برای این مناطق طی روز ۵۵ دسی‌بل است؛ بنابراین می‌توان گفت که در بزرگراه‌های تهران آلودگی صوتی بین ۱۵ تا ۲۵ دسی‌بل بالاتر از حد استاندارد است.» او با بیان اینکه در مناطق مسکونی شاخص استاندارد صوت ۵۵ دسی‌بل است می‌گوید: «در وب‌سایت آلودگی صوتی، ۵۵ تا ۶۰ دسی‌بل را شاخص سالم در نظر گرفته‌ایم.

چون کاربری مجاور بسیاری از ایستگاه‌های سنجش صوت کاملاً مسکونی نبوده و معمولاً ترکیبی از کاربری‌های مختلف است.» از آنجا که یک ایستگاه سنجش آلودگی صوتی نمی‌تواند شاخص خوبی برای کل منطقه باشد نمی‌توان مناطق را براساس نتایج ایستگاه‌های سنجش صوت از نظر آلودگی صوتی رده‌بندی کرد. کریمی در توضیح بیشتر می‌گوید: «به‌طورکلی مناطقی مانند منطقه ۶ به دلیل تمرکز کاربری‌های اداری و تجاری، محله‌های بازار و مولوی به دلیل‌ تردد بالای موتورسیکلت‌ها و منطقه ۹به دلیل همسایگی با فرودگاه مهرآباد جزو مناطقی هستند که آلودگی صوتی بیشتری دارند.»

• قوانین معماری

برای زندگی در شهری که حداقل ۱۵ دسی‌بل بالاتر از استاندارد صوت است باید راهکارهایی را امتحان کرد. یکی از آنها به گفته کریمی استفاده از پنجره‌های چندجداره استاندارد است: «مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان درباره عایق‌بندی و کنترل صدا با دوجداره کردن پنجره‌ها، جانمایی مناسب اتاق‌ها نسبت به خیابان و استفاده از مواد عایق صوت در بدنه ساختمان‌هاست که اجرای این قانون وظیفه معاونت شهرسازی و معماری و سازمان نظام‌مهندسی است. رعایت این مبحث به‌ویژه در پلاک‌های مجاور بزرگراه‌ها می‌تواند بر کاهش شدت صوت دریافتی مؤثر باشد. معماری ساختمان‌ها هم باید به گونه‌ای باشد که اتاق‌های خواب و مطالعه رو به خیابان یا منبع آلودگی صوتی نباشند. در نظر گرفتن فاصله مناسب بین مناطق مسکونی و بزرگراه‌ و استفاده از پوشش گیاهی با تراکم و ارتفاع مناسب در این فاصله، از جمله مواردی است که می‌تواند به کاهش آلودگی صوتی کمک کند.»