سلامی گرم و درودی‌ گرم‌تر

اما نمی‌دانم چه‌قدر به معنای این واژه دقت می‌کنیم و چه‌قدر به کاربرد آن اهمیت می‌دهیم؟ طبق عادت این واژه را به زبان می‌آوریم و به آن جواب می‌دهیم یا به معنای آن و چگونه گفتن و چگونه جواب دادن به آن هم توجه می‌کنیم؟

بیایید کمی به سلام کردن و جواب سلام دادن آدم‌ها توجه و فکر کنیم. دیده‌اید بعضی‌ از آدم‌ها بلند و رسا سلام می‌کنند و در مقابل سخت می‌توان متوجه سلام بعضی‌های دیگر شد. بعضی‌ها طوری سلام می‌کنند که انگار کسی مجبورشان کرده سلام کنند، برخی دیگر با نوعی بی‌اعتنایی و انگار که خیلی لطف کرده‌اند سلامی می‌گویند و می‌گذرند و حتی به جواب سلامشان هم اهمیت نمی‌دهند. بعضی‌ هم انگار خجالت می‌کشند سلام کنند و البته سلام بعضی‌ها هم ساده و معمولی است.

به نظر شما این واژه و نوع گفتن آن چه‌قدر  اهمیت دارد؟ و اصلاً با روی خوش و لحن خوب سلام کردن با سلامی که گوینده‌اش اخم کرده و چهره در هم کشیده تفاوت معناداری دارد؟ نمی‌توانیم بگوییم خب، هر کسی یک‌جور سلام می‌کند و بگذریم؟ اگر درباره‌ی آدم‌ها بخواهیم صحبت کنیم می‌شود با همین نگاه از کنار چگونه سلام کردن آن‌ها گذشت و خیلی این را جدی نگرفت، تا خدای ناکرده به دام قضاوت کردن درباره‌ی دیگران نیفتیم.

 اما در نگاهی کلی و فراتر از قضاوت درباره‌ی افراد، خوب است کمی بیش‌تر تأمل کنیم؛ هم به‌خاطر این‌که هر کدام از حرف‌ها و رفتارهای ما می‌تواند نشانه‌ای باشد که از نگاه ما به زندگی و باور و اندیشه‌ی ما خبر بدهد، هم برای این‌که چگونگی بیان واژه‌ها و طرز رفتار ما روی دیگران تأثیر می‌گذارد؛ به‌ویژه که دیدارها، گفت‌وگوها و ارتباط گرفتن‌های ما معمولاً با سلام آغاز می‌شود و نوع سلام کردن هرکدام از ما احتمالاً بر چگونگی تداوم روابط ما با طرف مقابل مؤثر خواهد بود.

شاید بهتر باشد کمی بیش‌تر به عقب‌ برگردیم و از خودمان بپرسیم چرا وقتی هم‌دیگر را می‌بینیم، به هم سلام می‌کنیم؟ گویا این رفتار پیشنیه‌ی زیادی دارد و مردم هر دوره و هر جایی وقتی به هم می‌رسیده‌اند، به نوعی نسبت به دیدن یک‌دیگر واکنش نشان می‌داده‌اند و در مواقع معمولی و هنگامی که خشم و دشمنی خاصی درمیان نبوده، ترجیح می‌داده‌اند این واکنش با نوعی از ادب و احترام همراه باشد.

به نظر می‌رسد بسته به نوع آشنایی و ارتباط و میزان صمیمیت و دوستی، واکنش آدم‌ها هنگام دیدن یک‌دیگر و آغاز رابطه و گفت‌وگو متفاوت بوده و هست. به‌خاطر همین‌، بعضی‌ها همراه گفتن سلام یا واژه‌ای تقریباً معادل آن، برای هم دست تکان می‌دهند یا پسوندهایی به سلامشان اضافه می‌کنند و کلماتی از سر دوستی و احترام به زبان می‌آورند و... طبیعی است که هرچه روابط صمیمی‌تر و دوستی‌ها جدی‌تر باشد، این واکنش‌ها هم رنگ و بوی دوستانه‌تری به خود می‌گیرد.

ولی خب، در میان این همه کلمه و نشانه برای شروع رابطه و ابراز احترام، کلمه‌ی سلام، از کجا آمده و چه ویژگی‌هایی دارد که در میان مردم ما رایج شده و به کار بردنش این همه اهمیت پیدا کرده است؟

ظاهراً این درودی است که خداوند آن را پسندیده و آن را به‌کار برده است. خداوند در قرآن کریم چندین بار و در موارد گوناگون آورده و در مورد برخی پیامبران این واژه را هنگام تولد و مرگ و رستاخیزشان به‌کار برده است. شاید به‌خاطر همین برخی از مسلمانان هم در آغاز دیدن یک‌دیگر و هم هنگام جدا شدن و خداحافظی از واژه‌ی سلام استفاده می‌کنند. به‌هر صورت، سلام هم به‌عنوان درودی در آغاز یک ارتباط کاربرد دارد و هم به‌خاطر معنای کلمه، علاوه بر نشانه‌ی ادب و احترام، نشانه‌ی آغاز رابطه‌ای مسالمت‌آمیز و مبتنی بر آرامش و صلح هم تلقی می‌شده است.

با تأکیدی که قرآن کریم و پیامبر خداص روی سلام داشته‌اند، این کلمه به شکل شعار مشترک مسلمان‌ها هم درآمده است. این کلمه در زبان عربی به‌معنای صلح است و گویی به زبان آوردن آن در آغاز یک دیدار، نشانه‌ی اعلام صلح، آرامش و امنیت از طرف گوینده شمرده می‌شده است. قرآن کریم این کلمه را با این بارِ معنایی، سخن پروردگار مهربان می‌داند (سَلامٌ قَولاً مِن رَّبٍ رَحیم، سوره‌ی یس، آیه‌ی۵۸) و می‌گوید که فرشته‌ها هنگام درگذشت افراد پاک، با این واژه به پیشوازشان می‌روند (اَلّذینَ تَتَوَفاهُمُ المَلائِکَةُ طِیبینَ یقولونَ سَلامٌ عَلَیکُمُ...، سوره‌ی نحل، آیه‌ی ۳۲) و اهل بهشت هم با این واژه به یک‌دیگر درود می‌فرستند. (تَحِیتُهُم فِیها سَلام...، سوره‌ی یونس، آیه‌ی۱۰ و سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی۲۳)

یکی از موارد جالب کاربرد این واژه در قرآن کریم، در آیه‌ی ۵۵ سوره‌ی قصص است. در این سوره از چند آیه جلوتر سخن از مؤمنان و ویژگی‌های خوب آنان است تا به این آیه می‌رسد که می‌فرماید: «آنان هرگاه سخن بیهوده بشنوند از آن روی می‌گردانند و می‌گویند که اعمال و کارهای ما برای ماست و اعمال و کارهای شما نیز برای خودتان، سلام بر شما [به نشانه‌ی جدایی و خداحافظی] ما خواهان جاهلان نیستیم.

اما شاید در این میان نکته‌ی مهم‌تر، تأکید و توصیه‌ی قرآن کریم در آیه‌ی ۸۶ سوره‌ی نساء، درباره‌ی چگونه پاسخ دادن به درود و سلام است. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید که هر درودی که دریافت کردید، با درودی بهتر و یا دست‌کم در همان حد پاسخ دهید. علامه سیدمحمدحسین طباطبایی در تفسیرالمیزان، درباره‌ی این آیه می‌نویسد که هر چند در این‌جا به گواهی آیه‌های بعدی، منظور سلام و پیام صلحی است که مسلمانان دریافت می‌کنند؛ ولی حکم آن شامل همه‌ی درودها و خوبی‌هایی می‌شود که انسان دریافت می‌کند. به نظر او، سلام یک نمونه است و هدیه نمونه‌ای دیگر، و خداوند مهربان در کتاب خود به ما می‌گوید که سعی کنید هر کدام را که دریافت کردید به شکل بهتری آن‌ها را پاسخ دهید.