برپایی تعزیه تا حدودی می‌تواند حال و هوای کربلا و مصیبت‌هایی را که بر اهل بیت امام حسین (ع) رفته است به تصویر بکشد. به سراغ یکی از فعالان این عرصه رفتیم؛ کسی که تعزیه‌خوانی از نسلی به نسل دیگر در خانواده‌اش منتقل شده است. «جواد افتاده» مداح و تعزیه‌خوان اهل روستای فرح‌آباد کاشمر است. او از ۶ سالگی در تعزیه‌خوانی با طفل‌خوانی حضرت سکینه، طفلان مسلم و... شروع کرده و نقش حضرت زینب (س) ، حضرت قاسم (ع)، حضرت علی‌اکبر (ع)، حضرت مسلم (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) را هم برعهده داشته است. او سال‌هاست در گروه تعزیه «یادآوران عاشورا» فعالیت دارد. فرصتی دست داد تا با این هنرمند تعزیه‌خوان به گفت‌وگو بنشینیم.
- از گروه تعزیه‌خوانی‌تان بگویید.
گروه تعزیه «یادآوران عاشورا» تقریبا ۳۰ سال است که با این نام فعالیت دارد، ولی قدمت این گروه به ۱۶۰ سال پیش برمی‌گردد. این گروه در روستا فعالیت داشته و بزرگانی در این گروه حضور داشته‌اند که دیگر بین ما نیستند. در برپایی و اجرای مراسم تعزیه‌خوانی در این گروه حدود ۳۰ نفر از ۸ سال تا ۸۰ سال فعال‌اند.
- در گروه تعزیه‌خوانی‌تان زنان هم نقشی دارند؟
نوع اجرای ما تعزیه مردانه است و در نقش‌ها از زنان استفاده نمی‌کنیم، ولی در روستا گروه تعزیه‌خوانی زنان داریم. در روستای فرح‌آباد، زنان به اجرای تعزیه می‌پردازند و تعزیه حضرت زهرا (س) ، تعزیه حضرت رقیه(س) و... را برگزار می‌کنند.
- تفاوت تعزیه‌خوانی را با سایر هنرها در چه می‌دانید؟
به قول یکی از بزرگان، تعزیه ایرانی و نمایش عروسکی چین از پدیدآورندگان تئاتر امروزی است. قدمت تعزیه به زمان سیاوش برمی‌گردد. کسانی که در هنر تعزیه کار می‌کنند زندگی و هنر را با هم عجین کرده و با تعزیه بزرگ می‌شوند و زندگی می‌کنند. لباس، موسیقی و متن ۳ رکن در تعزیه‌اند که اگر نباشند، تعزیه‌ای نیست. در تعزیه، نقش‌بندی نیز مهم است؛ موافق‌خوان و مخالف‌خوان داریم، معین‌البکا کارگردان هنری است و ناظم‌البکا به کسی می‌گویند که تعزیه‌خوان‌ها را دور هم جمع می‌کند تا برنامه اجرا شود.
اینها سِمَت‌هایی است که در تعزیه از قدیم بوده و نقش‌ها در تعزیه از طفل‌خوانی شروع می‌شود تا به نقش‌های بالاتر می‌رسد. تفاوت تعزیه‌خوانی با دیگر هنرها این است که با مسائل دینی و اعتقادی ما آمیخته و از آنجایی که از دل برخاسته لاجرم بر دل می‌نشیند. به همین دلیل است که هنر تعزیه‌خوانی در طول تاریخ همیشه رشد و شکوفایی داشته است و هرگز منسوخ نخواهد شد.
- نسخه‌های تعزیه‌خوانی شما چیست؟
از نسخه‌ها و متونی که موجود است یک مورد مربوط به مرحوم «حبیب‌الله امیری» از روستای قلعه بالاست که ما از او با نام سعدی تعزیه قلعه بالا یاد می‌کنیم. شاعر حدود ۱۵ مورد از مجالس ما مرحوم امیری بوده است. همچنین مثل سایر تعزیه‌های موجود در کشور، متن تعزیه را از اشعار «میرعزا و میرغم» وام گرفته‌ایم که حدود ۲۰۰ سال از قدمت این نسخه‌ها می‌گذرد.
- حمایت از این هنر چگونه است؟
اکنون اجرای هنر تعزیه خودجوش و مردمی است و سکان این مراسم در دست مردم است. مردم بدون حمایت ارگان و نهادی کار انتظامات، پذیرایی و بحث مالی را انجام می‌دهند و در تمام کشور همین‌گونه است. در واقع مهم‌ترین مساله دوام این هنر، مردمی بودن آن است. ما حمایتگر رسمی نداریم و به صورت اسمی فقط برای اجراها نامه‌ای از اداره ارشاد دریافت می‌کنیم.
- پس بانی هنر تعزیه کیست؟
از آغاز تا انتهای اجرای تعزیه‌خوانی مردمی است. گروه تعزیه قلعه بالا در زمره اولین گروه در کشور است که برنامه زمان‌بندی برای اجرای تعزیه دارد و برای هر مراسم در زمان‌های مختلف بانی دارد و بعضی از این بانیان از ۱۵۰ سال قبل نسل به نسل از هنر تعزیه‌خوانی حمایت کرده‌اند. در واقع مهم‌ترین مساله برپایی تعزیه، وجود بانی و امکانات نمایش است که مردم آن را فراهم می‌آورند. به قاطعیت می‌گویم ارگان و یا اداره‌ای تاکنون از ما حمایت نکرده و اگرچه تعزیه یک قالب هنری است و کانون تعزیه در اداره ارشاد دایر است ولی حرکتی از آنها ندیده‌ایم.
- فعالیت در هنر تعزیه‌خوانی رضایت‌بخش است؟
در شهرستان کاشمر شاید حدود ۴۰۰ هنرمند در همه رشته‌ها داشته باشیم، ولی اگر در یک جلسه همه هنرمندان جمع شوند بیشترشان تعزیه‌خوانند. به طوری‌که در روستای قلعه بالا حدود ۴۰ نفر تعزیه‌خوان داریم که تعداد آنها به اندازه بازیگران تئاتر شهرستان است. حتی در کوهسرخ، خلیل‌آباد، بردسکن و در اکثر روستاها تعزیه‌خوان داریم که ۹۰ درصد هنرمندان را تشکیل می‌دهند. ولی متأسفانه برای این ۹۰ درصد هنرمند، حامی و برنامه حمایتی نداریم و همه سرمایه‌های حقوقی در تئاتر و موسیقی با تعداد نفرات کم در نظر گرفته می‌شود و بسیاری از هنرمندان تعزیه‌خوان از بیمه هنرمندان محرومند.
- جاهای دیگر به جز روستا اجرا داشته‌اید؟
بنا به سوابق هنر تعزیه در روستا از ۴۰ سال گذشته تاکنون در استان اصفهان، فارس، اکثر شهرهای استان خراسان بزرگ، کرمان، بندرعباس و حدودا در دوسوم استان‌های کشور این گروه اجرا داشته است. حتی این گروه با دوچرخه به شهرهای مختلف برای اجرا رفته‌اند. به طوری‌که وقتی ۴۰ سال گذشته گروه قلعه بالا برای اجرا به اصفهان رفته بود خبری از تعزیه در آنجا نبود و گروه روستای قلعه بالا تعزیه را در اصفهان زنده کرد. به اعتقاد من شهرستان سبزوار نیز تعزیه‌اش را مدیون تعزیه قلعه بالا است.
- اگر خاطره‌ای از این دوران دارید، بیان کنید؟
خاطره که زیاد است. فراموش نمی‌کنم تعزیه حضرت مسلم را داخل کاروانسرای حاجی امین برای جمعیت زیادی اجرا کردیم و مردم به دلیل کمبود فضا به بالای درخت توت کاروانسرا رفته بودند که درخت شکست و جمعیت روی درخت سقوط کردند، اما در این حادثه قطره‌ای خون از بینی کسی نریخت. زمین خوردن‌ها و شمشیر خوردن‌های زیادی داشته‌ایم. در تعزیه شهادت اباعبدالله (ع) بنده خدایی که نقش شمر را بازی می‌کرد زیر دست و پا لگدمال شد و حتی در تعزیه امام علی (ع) نقش ابن ملجم آنقدر در نقش خود غرق شده بود که با اصابت شمشیر بر سر نقش امام علی (ع) موجب شکستن سر او با ۱۲ بخیه شد. از این موارد بسیار داریم اما ما به اهل‌بیت (ع) پناه برده‌ایم.
- در حال حاضر وضعیت ورود جوانان در این عرصه چگونه است؟
متأسفانه تهاجم فرهنگی اثر خود را در هنر تعزیه هم گذشته به طوری که در این زمان نیرو جذب کردن علی‌الخصوص در نقش‌های طفل‌خوانی مشکل است. در بحث آموزش کار کرده‌ایم و نیروهای جدیدی با خود سبک‌های تازه‌ای آورده‌اند و با ردیف‌های موسیقی آشنا هستند که نیاز تعزیه است.
- میزان تحصیلات و سواد در اجرای بهتر تعزیه تأثیر دارد؟
هرکس سواد بیشتری داشته باشد در انتقال حس موفق‌تر است. بازیگر هرچه اطلاعات و تحصیلاتش بیشتر باشد و بر کار خودش واقف‌تر، بهتر است. اما اگر مشکلی باشد، معین‌البکا اعلام می‌کنند و برای حل آن اقدام می‌شود.
نظر شما