همشهری آنلاین-زینب زینال‌زاده:وقتی سخن از تحقیق و پژوهش به میان می‌آید، ذهن‌ها به کارهای تحقیقاتی و پایان‌نامه‌های دانشگاهی و مقاله‌های استادان معطوف می‌شود.همه گمان می‌کنند کارهای پژوهشی، در راستای بررسی نقاط قوت و ضعف یک معضل یا پدیده انجام می‌شود و این تفکر، همگانی شده است. دکتر «علی دشتی»، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و دبیر هیئت رئیسه شورای عالی استان‌ها، نظر متفاوتی دارد و می‌گوید: «تحقیقات برای اینکه کاربردی شود باید در راستای کشف مطالبات و خواسته‌های مردم باشد.» او در این گفت‌وگو توضیحات بیشتری از نقش و جایگاه تحقیق و پژوهش در مدیریت شهری و دلایل نقاط ضعف پژوهش‌ها در کشور و کلانشهر تهران ارائه می‌دهد.
«تهران شهر زیست‌پذیر و شهروند مشارکت‌پذیر» یکی از شعارهای مدیران شهری بوده و هست. هدف از این شعار جلب مشارکت شهروندان است. آیا تحقیق و پژوهش درباره چگونگی جلب مشارکت شهروندان ضرورت دارد و انجام شده است؟
در دوره معاصر در بسیاری از کشورها مدیران و مسئولان به دنبال شهرسازی و شهرداری مشارکتی هستند. یعنی دوره برگزاری انتخابات و انتخاب یک فرد به‌عنوان مدیر و فراموشی افراد انتخاب‌کننده، گذشته است. به عبارت دیگر در دوره معاصر مدل‌های مدیریت شهری منوط به حضور و مشارکت شهروندان است. بنابراین مشارکت شهروندان در جامعه امری لازم و ضروری است و پیش‌نیاز جلب مشارکت، وجود پژوهش‌ها و زیرساخت‌های فکری و فرهنگی است تا بتوان از طریق آنها به نظرات شهروندان دست یافت. پس در یک کلام، برای مشارکت شهروندان در مدیریت، نیاز به شناخت و فهمیدن نیازهای مردم و اولویت‌بندی آنهاست و این امر محقق نمی‌شود مگر با برقراری اتصال میان تحقیق و نیازهای مردم.
آیا تصمیم‌گیری بر اساس تحقیقاتی که بر گرفته از نیاز شهروندان است، منطقی و کارگشاست؟
وقتی پژوهش‌ها در راستای شناخت و کشف نیازهای شهروندان و مردم جامعه باشد و تصمیم‌ها منطبق بر مقتضای محلی گرفته شود، بی‌تردید منطقی و کارگشا خواهد بود. در اصل ۱۰۰ قانون اساسی به صراحت درباره اداره امور هر بخش از شهر و روستا و استان مواردی ذکر شده است و براساس همین اصل، تصمیم‌ها باید جزئی باشد و این کار از طریق برقراری ارتباط عمیق‌تر و دقیق‌تر با مردم محقق می‌شود. تصمیم‌گیری در ابعاد جزئی نکته بسیار مهمی است که به نظر بنده در این مورد مرتکب غفلت شده‌ایم و به همین دلیل در جلب مشارکت شهروندان، آن‌گونه که باید و شاید موفق نبوده‌ایم.
آیا تحقیق و پژوهش می‌تواند در مدیریت بهتر شهر به مدیران ارشد و میانی کمک کند؟
بی‌شک این اتفاق می‌افتد. برای اداره بهتر شهر، نیاز به شناخت مقتضیات محلی، ویژگی‌ها و خواسته‌های مردم است. بنابراین اگر مدیران شهری یا مدیران هر نهادی نتوانند با مردم ارتباط برقرار کنند از خواسته و انگیزه آنها دور می‌شوند و در چنین شرایطی پژوهش نقطه مهمی محسوب می‌شود و می‌تواند این ارتباط را برقرار کند.
به نظر می‌رسد، تحقیقات و پژوهش‌ها در کشور از جایگاه خاصی برخوردار نیستند. آیا این موضوع صحت دارد؟
نمی‌توان به صراحت در این باره صحبت کرد،اما تحقیق و پژوهش نیاز به بودجه دارد و در کشور بودجه‌ای که به این کار اختصاص داده می‌شود، کم است، ولی با همین کمبود هم پژوهش‌هایی انجام می‌شود. نکته مهم این است که در جهت‌دهی نوع پژوهش‌ها با مشکل مواجه هستیم و آن‌گونه که باید و شاید پژوهش‌ها، کاربردی و قابل استفاده نیستند.
چگونه می‌توان پژوهش‌ها را کاربردی کرد؟
بیشتر پژوهش‌هایی که در دانشگاه‌ها و در سطوح کارشناسی ارشد و دکتری انجام می‌شود، مباحث شکلی و ظاهری را در بر می‌گیرند و به امکان و شیوه استفاده و کاربردی شدن آنها فکر نمی‌شود. بنابراین پژوهش‌ها اگر با فکر و ایده انجام و به سمت و سوی کاربردی شدن سوق داده شوند، بی‌تردید گره‌ای از مشکلات را باز می‌کند. آسیب دیگری که پژوهش و تحقیقات را تهدید می‌کند، این است که پژوهش‌ها، مدیریت محور یا به عبارتی مدیر زده می‌شوند. به این معنا که از افرادی که خودشان مدیر هستند، می‌خواهیم پژوهش‌های مربوطه را انجام دهند. این کار درست نیست و برای اینکه تحقیقات، راهبردی شوند باید از افراد خارج از مجموعه که غرق در سیستم اداری نیستند و رویکرد مشخصی دارند، استفاده شود. به عبارت بهتر تلفیقی از نظر مدیران اجرایی و متخصصان بیرون مجموعه که بتوانند نیازهای اداره و شهر را به درستی تشخیص دهند، در رأس پژوهش‌ها قرار گیرند و از مدیرزدگی و آرمانگرایی پرهیز کنند.
چنددرصد طرح‌ها با پشتوانه تحقیق و پژوهش اجرا می‌شود؟
به‌طور کلی نمی‌توان در این‌باره درصدی را اعلام کرد زیرا بسیاری از پروژه‌ها و طرح‌ها ابلاغی هستند و به همین دلیل بدون پشتوانه مطالعاتی اجرایی می‌شوند. متأسفانه طرح‌ها و پروژه‌ها به‌ویژه پروژه‌های شهری، بلندمدت نیستند و باید در فرصت کوتاهی اجرایی شوند و همین شتاب‌زدگی مانع از تحقیقات و آسیب‌شناسی طرح‌ها می‌شود و ممکن است پس از اجرا، مشکلاتی داشته باشند. اگر طرح‌ها و پروژه‌ها با مطالعه و تحقیق و پژوهش پیش بروند و از همان ابتدا پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی داشته باشند، بی‌شک اجرای آنها به نفع مردم و حاکمیت خواهد بود.
کلانشهر تهران سال‌های زیادی است که با معضل ترافیک دست و پنجه نرم می‌کند. چرا تاکنون پژوهشی برای رهایی از این معضل انجام نشده است؟
ترافیک معضلی است که تنها یک ارگان در آن دخیل نیست و عوامل زیادی در به وجود آمدنش سهم دارند. درباره انجام نشدن پژوهش و تحقیق در این مورد، نمی‌توان گفت هیچ پژوهشی انجام نشده است. کارهایی در این زمینه انجام شده و تا حدودی کارگشا بوده اما تا وقتی همه نهادها و ارگان‌های مربوطه پای کار نیایند، نه تنها تحقیقات حاصلی نخواهد داشت بلکه این معضل هم برطرف نمی‌شود.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه
نظر شما