خطرات تهدیدکننده سلامت بشر، حد و مرزی ندارد. در عصر حاضر، با سفرها و تجارت‌های متعدد جهانی، بیماری‌های نوپدید و بازپدید در سطوح بین‌المللی منتقل شده و امنیت کل جهان را به مخاطره افکنده‌اند و لذا تنها از طریق اتحادی راسخ میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه و به اشتراک گذاشتن دانسته‌ها و اطلاعات و قدرت بخشیدن به نظام سلامت عمومی جامعه می‌توان در برابر این مخاطرات به مقابله پرداخت.
با توجه به این موارد، سازمان جهانی بهداشت از تمامی جهان می‌خواهد که با یکدیگر ارتباط نزدیک داشته باشند تا در برابر این مشکلات، مقابله نمایند. علاوه بر آنکه همکاری و اتحاد در سطوح بالا ضروری و لازم است، هر کشور باید برای تامین سلامت جامعه‌اش، سرمایه‌گذاری نماید و با تقویت نظام سلامت عمومی، از گسترش تهدیدات و بیماری‌های جدید و زنده شدن بیماری‌های گذشته، جلوگیری نماید که مهم‌ترین آنها سرمایه‌گذاری‌های کلان در امر مراقبت از بیماران، پیشگیری و آموزش است.
وضعیت بهداشت در ایران
بخش سلامت و بهداشت در جامعه حوزه وسیعی را شامل می‌شود که تامین شرایط مناسب آن عزم ملی را می‌طلبد. ارائه خدمات اولیه بهداشتی، بهداشت مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی، امنیت غذا و تغذیه، تامین داروی کشور، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت، تجهیز بیمارستان‌ها، آموزش پزشکی و تامین نیروی انسانی متخصص، مقابله با بیماری‌های واگیردار و بیماری‌های فصلی، انجام واکسیناسیون، مقابله با مرگ‌ومیر مادران و نوزادان، بیماری‌های قلبی و عفونی، بهداشت مدارس، سازماندهی و توان‌بخشی بیماران روانی و سالمندان، مقابله با بیماری خطرناک ایدز و... تنها بخشی از مسائل حوزه سلامت و بهداشت هستند.
با وجود این، در حال حاضر 95 درصد روستاییان کشور و نزدیک به 100 درصد جمعیت شهری به خدمات اولیه و ابتدایی بهداشتی و درمانی دسترسی دارند و شاخص‌های سلامت طی سال‌های اخیر بهبود چشمگیری داشته است.
وضعیت اشتغال، مسکن، درآمد، سواد، امکانات رفاهی و رعایت حقوق زنان همگی در تامین سلامت افراد جامعه نقش غیرقابل انکار دارند، به همین علت اگر چه وزارت بهداشت به‌عنوان متولی سلامت مردم در پیشبرد برنامه‌هایش به وظیفه خود عمل می‌کند، اما ارتقای سطح سلامت مردم بدون همکاری همه دستگاه‌های اجرایی کشور و توسعه همه‌جانبه اقتصادی و اجتماعی میسر نیست.
از نظر پوشش بیمه‌ای حدود 75 درصد ایرانیان به نوعی تحت پوشش بیمه هستند، اما این بیمه‌ها عمق کافی ندارند و همه خدمات درمانی از جمله بسیاری از جراحی‌ها را در بیمارستان‌های خصوصی در بر نمی‌گیرند.
این در حالی است که بیمارستان‌های دولتی با ازدحام زیادی مواجه‌اند و مردم ناچارند به بیمارستان‌های خصوصی مراجعه کنند و بیش از 55 درصد هزینه درمان را بپردازند. مرگ‌ومیر مادران و نوزادان در کشور ما نیز طی سال‌های گذشته تا حد خوبی کنترل شده، اما هنوز با مرگ و میر مادران در برخی نقاط محروم کشور مواجه هستیم.
برنامه سلامت در مدارس
یکی از مهم‌ترین اجزای برنامه سلامت در کشور توجه به آموزش جامع بهداشت مدرسه، تربیت بدنی، خدمات بهداشتی، خدمات مشاوره روانشناسی و اجتماعی، سلامت محیط مدرسه، ارتقای سلامت کارکنان و مداخله والدین در مدارس است. گسترش خدمات بهداشت مدارس طی چند سال اخیر رشد فزاینده‌ای داشته است و از 53 درصد در سال 1376 به بیش از 80 درصد رسیده است.
براساس استانداردهای جهانی بهداشت، باید به ازای هر 700 دانش‌آموز یک مراقب بهداشتی وجود داشته باشد و این حداقل تعداد مطلوب مربی است، در حالی که وضعیت کشورمان در این زمینه بسیار وخیم بوده و برای هر 3500 دانش‌آموز یک مراقب بهداشت داریم.
سلامت و عمر مردم ایران
اخیرا سازمان جهانی بهداشت گزارش آماری خود را از وضعیت بهداشت، سلامت و متوسط عمر در ۱۹۳ کشور جهان، از جمله ایران منتشر کرد. این آمارها بر اساس اطلاعات سال ۲۰۰۵ ارائه شده است که آخرین اطلاعات موجود به شمار می‌رود.
در ایران، بنا بر این آمار متوسط عمر مردها ۶۸ سال است و متوسط عمر زن‌ها ۷۳ سال. از میان این سال‌ها، برای مردان ۵۶ سال در سلامت می‌گذرد و زنان از ۵۹ سال زندگی سالم بهره می‌برند. بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، احتمال مرگ و میر بین ۱۵ تا ۶۰ سالگی برای زنان ایرانی ۱۱ درصد و در مقابل برای مردان ۱۸ درصد است.
از هر هزار کودک زیر پنج سال در ایران، ۳۶ نفر جان خود را از دست می‌دهند و از هر هزار نوزاد در بدو تولد، ۳۱ کودک جان می‌سپرند. بر اساس این گزارش، میزان مرگ‌ومیر ناشی از بیماری ایدز در ایران دو نفر در هر 100هزار نفر است. به ازای هر ۱۱۰۰ نفر یک پزشک و به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۱۷ تخت بیمارستان وجود دارد.
مبارزه با بیماری‌های عفونی
پیش از انقلاب، بیماری‌های عفونی یکی از معضلات بهداشت و درمان کشور بود که با اجرای برنامه‌های واکسیناسیون کشوری توانستیم به استانداردهای جهانی نزدیک شویم.مثلاً با اجرای طرح واکسیناسیون فلج اطفال و پوشش 95 درصدی این واکسیناسیون که تا امروز حفظ شده است، می‌توان گفت عملاً کشور ما از این بیماری پاک شده است. مجموعه فعالیت‌های انجام شده در این زمینه منجر به کاهش تعداد مبتلایان به این بیماری از 55 مورد در سال 1369، به صفر در سال‌های اخیر شده است.
پیشرفت در پیوند اعضاء
تا سال 1357 فقط 50 مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده بود، در حالی که در طول سال‌های پس از انقلاب، هزاران مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده است. در حال حاضر، با تصویب قانون مرگ مغزی و پیوند اعضاء از جسد، امکان انجام تمامی شیوه‌های پیوند اعضاء در کشور میسر شده و سالانه افزون بر 2 هزار پیوند در ایران انجام می‌شود.
تامین داروی مورد نیاز کشور
یکی از امور مهم و حساس در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دارو و مسائل مربوط به آن است. بر اساس این طرح، فهرست داروهای موجود در بازار ایران مورد بازنگری جدی قرار گرفت و واردات داروهایی که در کشور ساخته نمی‌شد، صرفا به داروهای موجود در فهرست منحصر شد.
هم اکنون بیش از 95 درصد نیاز دارویی کشور از نظر کمی در داخل تولید می‌شود که در مقایسه با سال‌های قبل از انقلاب که تنها 25 درصد بوده است، بی‌تردید پیشرفت مهمی به حساب می‌آید.
آموزش مهارتهای زندگی
استرس با واکنش‌های مختلف مغزی و هورمونی در بدن همراه است، استرس به نوبه خود بر روی عوامل بیماری‌زا تاثیر می‌گذارد، سطح ایمنی بدن را پایین می‌آورد و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌های عفونی را افزایش میدهد. مشاهده جامعه وجود همه انواع استرس‌ها را نشان میدهد، اما کنترل استرس در جامعه برنامه‌های کلی می‌خواهد. یکی از این برنامه‌ها آموزش مهارتهای زندگی است که باید از دوره دبستان ارایه شود.
دستاوردهای بهداشتی ایران
افزایش طول عمر، توسعه بهداشت و کاهش مرگ‌ومیر کودکان و مادران، کنترل و حذف بیماری‌های واگیردار، بهینه‌سازی اورژانس بیمارستان‌ها، اجرای برنامه‌های بهبود تغذیه، توسعه بیمه همگانی خدمات درمانی و بیمه روستاییان، از جمله مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و درمان است؛ با وجود این، این اقدامات اگرچه قابل توجه و در خور تحسین است، اما با استانداردهایی که در حال حاضر در کشورهای پیشرفته وجود دارد، فاصله قابل‌توجهی دارد.
شاید مهم‌ترین نقطه ضعف بخش بهداشت و درمان کشور را بتوان توزیع نامناسب امکانات و خدمات بهداشتی در سطح کشور دانست که حل این معضل نیازمند عزم جدی مسئولان در تمرکززدایی و اختصاص عادلانه امکانات به سراسر کشور به‌ویژه مناطق محروم است.
