رازهایی که تاریخ فاش می‌کند

چهارسال پیش کتیبه‌ای از هخامنشیان در شهر باستانی «فاناگوریا» در روسیه پیدا شد. این کتیبه مخدوش بود و خوانش درستی از آن به عمل نیامد و به «خشایارشا» نسبت داده شد. اما «احسان شورابی» که باستان‌شناس است و تخصصش سکه‌شناسی، کتیبه‌شناسی و نگاره‌شناسی است، توانست کلمه‌ی داریوش را در این کتیبه بازسازی کند و اعلام کرد که کتیبه متعلق به داریوش است. البته شورابی این را هم گفت که پیداشدن این کتیبه در جنوب روسیه، سندی قطعی نیست که بگوییم داریوش تا سرزمین سکاها لشکرکشی کرده است. به‌هرحال این خاصیت تاریخ است که پر از شایدها و اما و اگرهاست، پر از تفسیرها و تعبیرها. تاریخ شاید نمی‌تواند پاسخی قطعی بر وقایعی که در گذشته اتفاق افتاده بدهد؛ اما ویژگی مهمی دارد و آن همین است که می‌گوید هیچ‌چیز قطعی نیست و دانسته‌ها و یافته‌هایمان، گاهی با آن‌چه که همیشه فکر می‌کرده‌ایم، متفاوت خواهد بود.

خوانش تازه از این کتیبه، تاریخ پادشاهی هخامنشیان را تغییر می دهد؛ یعنی تاریخ پادشاهی داریوش را. و شاید کتیبه‌های دیگری زیر خاک زمینی که روی آن زندگی می‌کنیم باشد و حرف‌های بسیاری درباره‌ی پیشینیان داشته باشند؛ حرف‌هایی که شاید هیچ‌وقت به گوش ما نرسند.