همشهری آنلاین-حسن حسن زاده: با وجود این اما هنوز هم می‌شود در همین کوچه‌ها و خیابان‌ها و حتی در محله زعفرانیه امروزی، نشانی روزگار گذشته را جست وجو کرد. در گفت‌وگو با «علیرضا زمانی» تهران شناس، ماجراهای قصر بدشگون محمدیه در روزگار سلطنت محمدشاه قاجار و به یادگار ماندن این نام در برخی امکان و خیابان‌های اطراف محله محمودیه امروزی را مرور کردیم.
قصری که به صاحبش وفا نکرد
اگرچه خیابان‌های محله محمودیه را برج‌ها و آپارتمان‌هایی اشغال کرده که مثل غول‌های سنگی سربه فلک کشیده از هر نقطه محله خودنمایی می‌کنند اما روزگاری در این محله، باغ‌های سرسبزی وجود داشت که دل هر رهگذری را به دست می‌آورد. با وجود این، محمودیه در قیاس با دیگر‌آبادی‌های شمیران قدمت چندانی ندارد و در نقشه‌های دوره احمدشاه قاجار اثری از نام این محله دیده نمی‌شود. زمانی در این‌باره می‌گوید: «در نقشه‌های دوره احمدشاه از‌آبادی‌های شمیران، در اطراف محله محمودیه امروزی نام 3روستای اسدآباد، ولنجک و محمودآباد دیده می‌شود. اگرچه در آن نقشه‌ها نام‌آبادی محمودآباد با نام محله محمودیه امروزی شباهت دارد اما در حقیقت یک‌آبادی مستقل است که تاریخچه متفاوتی از محله محمودیه دارد.» در جست وجو برای کشف تاریخچه محله محمودیه و بررسی علت نامگذاری آن به قصری بدشگون و با سرگذشتی متفاوت می‌رسیم. در دوره فتحعلی شاه، زمین‌های محدوده زعفرانیه و محمودیه امروزی از املاک خاندان معیرالممالک بود؛ زمین‌های وسیعی که بخش‌هایی از محله باغ فردوس امروزی را هم دربرمی‌گرفت. زمانی می‌گوید: «در قسمت جنوبی این زمین‌ها املاکی قرار داشت که بعدها در زمان محمدشاه قاجار قصری در مرکز آن و بین درختان سرسبز اطرافش بنا شد. حاجی میرزا آقاسی آخرین صدراعظم محمدشاه، این قصر ییلاقی را به دلیل آب و هوای خوش این محدوده برای سکونت محمدشاه در فصل گرما بنا کرد. اما همین که کار ساخت قصر رو به پایان بود و محمدشاه هم برای سکونت به قصر جدیدش آمد، بیماری نقرس گریبانگیر شاه قاجار شد.» اگرچه محمدشاه در اثر ابتلا به این بیماری جانش را از دست داد اما این پایان ماجرای قصر محمدیه نبود. بعد از مرگ شاه قاجار، معروف شد که این قصر مکانی شوم و بدشگون است؛ آنقدر که در دوره‌های بعد توجهی به آن نشد و به تدریج قصر محمدیه رو به ویرانی رفت.
وقتی محله محمودیه شکل گرفت
در جست وجو برای علت نامگذاری محله محمودیه به ماجرای ورود خاندان علاءالدوله به زمین‌های قصر محمدیه می‌رسیم. پس از مرگ محمدشاه، اراضی این محدوده و قصر مخروبه و بدشگون میان آن به فروش رسید و سال‌ها بعد سهم خاندان محمدرحیم خان علاءالدوله، وزیر دربار ناصرالدین‌شاه می‌شود. زمانی می‌گوید: «پس از محمدرحیم خان این اراضی به دست پسرش محمود علاءمیر معروف به احتشام‌السلطنه افتاد و او هم برای تغییر پیشینه بدشگون این زمین‌ها، قصر تازه‌ای داخل باغ ساخت و نام آن را به محمودیه تغییر داد.» اما در روند شکل‌گیری و تغییر و تحولات این محله نوپای شمیران، نام‌های دیگری هم به چشم می‌خورد. پس از تغییر نام اراضی به محمودیه و رنگ باختن ماجرای قصر محمدیه، محمود علاءمیر زمین‌ها را به میرزا فتحعلی خان صاحب‌دیوان فروخت. این اراضی به تدریج در حوالی دهه 20 و پس از دست به دست شدن میان رجال مختلف، سهم «دکتر اشتمپ» دندانپزشک مطرح آن دوره شد. زمانی می‌گوید: «دکتر اشتمپ سوئیسی که دندانپزشک ویژه احمدشاه قاجار بود و در دهه‌های اول و دوم پهلوی هم طبابت اعیان و اشراف را برعهده داشت بخش زیادی از زمین‌های محمودیه امروزی را از محمدحسین امین‌الضرب خرید. دندانپزشک سوئیسی هم در محمودیه خانه‌ای برای خود بنا کرد و حتی بساط کشاورزی هم در این اراضی برپا کرد. پس از مرگ دکتر اشتمپ، وارثانش زمین‌ها را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کردند و به افراد متعدد فروختند تا به تدریج محله محمودیه امروزی سر و شکل پیدا کند.»
نام محمدیه هنوز زنده است
اگرچه محله محمودیه امروزی دیگر هیچ نشانی از روزگار گذشته‌اش ندارد و حتی اثری از نام قصر پرماجرای محمدشاه در نامگذاری محله دیده نمی‌شود اما بخشی از تاریخچه و هویت گذشته این محله را می‌شود در ضلع جنوب محله زعفرانیه جست وجو کرد. اکنون مسجد محمدیه در ضلع جنوب خیابان اکبری، نشانی از روزهای گذشته محله محمودیه را با خود یدک می‌کشد.
زمانی می‌گوید: «در سال‌های دهه 20 شمسی و همزمان با تغییر و تحولات جدید محله محمودیه، گروهی از اهالی نائین به اراضی این محدوده مهاجرت کردند. آنها در جنوب خیابان اکبری امروزی خانه‌هایی ساختند و حسینیه‌ای برای برگزاری مراسم مذهبی بنا کردند. در دهه 30 آن حسینیه قدیمی به مسجد تبدیل شد و اهالی نام محمدیه را برای آن انتخاب کردند؛ مسجدی که امروز علاوه بر نام محمدیه، نام زعفرانیه نیز بر سردر آن به چشم می‌خورد به احتمال فراوان نشانه‌ای از اراضی قصر محمدیه را با خود دارد و نامش به زمین‌ها و تاریخچه محله محمدیه اشاره می‌کند.» برای اثبات این مدعا شواهد دیگری هم وجود دارد. اکنون اگرچه در تقسیمات محلی منطقه یک، محله‌ای به نام محمدیه وجود ندارد اما اهالی جنوب محله زعفرانیه بخشی از این محله را با نام محمدیه می‌شناسند. زمانی می‌گوید: «محدوده‌ای که از شرق و غرب به خیابان اعجازی و رودخانه ولنجک محدود شده و از شمال و جنوب به خیابان‌های اکبری و مقدس اردبیلی می‌رسد، میان اهالی جنوب محله زعفرانیه به محله محمدیه معروف است. نامی که به نوعی به زمین‌های جنوب محله زعفرانیه و ماجراهای قصر محمدیه اشاره دارد.»
نظر شما