همشهری آنلاین_ حسن حسن‌زاده: محله‌هایی که علاوه بر مشکلات و کمبودها، ظرفیت‌های فراوانی هم برای توسعه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی دارند. اگرچه اکنون محله دربند هم که روزگاری یک‌آبادی سرسبز در شمال شمیران بود از توسعه ساخت‌وسازها در امان نمانده است اما هنوز کوچه باغ‌ها و خانه‌های قدیمی به جا مانده از روزگار گذشته، حال و هوای همان روستای خوش آب و هوا را زنده نگه داشته‌اند. همین کوچه‌های خاطره‌انگیز، خانه‌های سنتی و مسیرهای پیاده‌روی که به ارتفاعات البرز می‌رسند، بزرگ‌ترین ظرفیت این محله برای توسعه در ابعاد مختلف است. این روزها که دفتر توسعه محله‌ها منطقه یک با همکاری اهالی و شورایاران گام‌های نخست پروژه «تام» یا توسعه اجتماعی، اقتصادی محله دربند بر پایه گردشگری را برمی‌دارد، برنامه‌های پیش روی دفتر توسعه محله‌ها منطقه یک را برای توسعه بوم‌گردی و گردشگری در محله دربند در گفت‌وگو با مدیر این دفتر و شورایاران بررسی کرده‌ایم.
- تبدیل تهدید به فرصت
در دنیای مدرن امروز که گردشگری به‌عنوان یکی از پول سازترین صنعت‌های دنیا مطرح می‌شود، جذب گردشگر به مناطقی که هنوز جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، بافت روستایی و سنتی خود را حفظ کرده‌اند می‌تواند باعث اشتغالزایی، درآمدزایی و در نهایت زمینه‌ساز توسعه آن منطقه شود. این میان، بوم‌گردی و توسعه اقامتگاه‌هایی که در محیط طبیعی و با رعایت همه ضوابط زیست‌محیطی و در هماهنگی با بافت تاریخی و معماری بومی آن منطقه در اختیار بوم‌گردان قرار می‌گیرد، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای حفظ آداب و سنن بومی و البته درآمدزایی برای بومیان است. اگرچه بوم‌گردی سال‌هاست که در برخی شهرها و روستاهای کشور جای خود را پیدا کرده اما در همین تهران و به‌ویژه در برخی محله‌های شمال شهر هم ظرفیت توسعه بوم‌گردی و جذب گردشگر وجود دارد. محله دربند به‌عنوان یکی ازآبادی‌های قدیمی شمیران که در مسیر دسترسی به ارتفاعات شمال تهران قرار دارد، یکی از همان محله‌هایی است که ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری و حتی بوم‌گردی دارد.
محله‌ای که اگرچه در برخی معابر و خیابان‌هایش بافت قدیمی، خانه‌ها و خانه‌باغ‌های سنتی خود را حفظ کرده اما تنها مشکلات زندگی در بافت فرسوده نصیب برخی از اهالی قدیمی این محله شده است. «حمیدرضا دودانگه» مدیر دفتر توسعه محله‌ها منطقه یک می‌گوید: «دربند ظرفیت گردشگری بالایی دارد و به همین دلیل روزهای پایانی هفته پای بسیاری از تهرانی‌ها به این محله و ارتفاعات شمال شهر باز می‌شود. اما متأسفانه نه گردشگران امکان استفاده از ظرفیت بافت سنتی دربند را دارند و نه ساکنان قدیمی دربند نفع زیادی از حضور گردشگران می‌برند. در واقع افزایش حجم ترافیک، کمبود جای پارک، گرانی خدمات، مسکن و... سهم اهالی دربند از حضور گردشگران است. » اکنون دفتر توسعه محله‌های منطقه یک با پروژه «تام» یا توسعه اجتماعی، اقتصادی محله، قصد دارد از این تهدید برای اهالی دربند یک فرصت بسازد. دودانگه ادامه می‌دهد: «در این پروژه می‌خواهیم از ظرفیت گردشگری محله دربند برای توسعه این محله در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، بهسازی محیطی و... استفاده کنیم. »
- خانه‌های سنتی، فرصتی برای بوم‌گردی
توسعه بوم‌گردی در محله دربند اما نیاز به توسعه زیرساخت‌ها و به‌ویژه همراهی مالکان و اهالی قدیمی این محله دارد. یکی از ویژگی‌های پروژه تام در محله دربند هم تشکیل کارگروه‌های مختلف با مشارکت اهالی و شورایاران این محله است. اکنون این پروژه از مرحله شناسایی ظرفیت‌ها به مرحله برنامه‌سازی رسیده است. دودانگه می‌گوید: «توسعه بوم‌گردی در محله دربند در مرحله اول نیاز به شناسایی بناهای ارزشمند و مسیرهای متعدد برای تردد گردشگران در بافت قدیمی محله دارد. اکنون گردشگرانی که به دربند می‌آیند پس از پارک خودرو از یک مسیر مشخص به سمت ارتفاعات سربند حرکت می‌کنند. در حالی که دربند، کوچه‌ها و مسیرهای متعددی دارد که با وجود خانه‌باغ‌ها و مناظر طبیعی زیبا ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارند. کوچه‌ها و مسیرهای مناسب با مشارکت اهالی و شورایاران شناسایی شده و بهسازی محیطی این مسیرها که شامل نقاشی دیواری، مبلمان شهری، کف‌سازی و... می‌شود در دستور کار قرار خواهد گرفت. »
دودانگه درباره فعالیت‌های انجام شده برای ایجاد و توسعه بوم‌گردی در دربند می‌گوید: «اگرچه در محله دربند رستوران‌های بسیاری وجود دارد اما این محله قدیمی با وجود ظرفیت بالا برای بوم‌گردی از این امکان محروم بوده است. در حالی که در این محله خانه‌های قدیمی بسیاری وجود دارد که هنوز حال و هوای بافت سنتی دربند را حفظ کرده‌اند. تاکنون ۶ خانه قدیمی در دربند، شناسایی و جلسات متعددی برای آشنا کردن مالکان با ابعاد بوم‌گردی برگزار شده است. همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزشی با حضور استادان بوم‌گردی برای مالکان هم یکی دیگر از برنامه‌های کاربردی برای توسعه بوم‌گردی است. به‌عنوان مثال خانه آشیانه حیدر که به‌عنوان یکی از خانه‌های تاریخی و قدیمی دربند اکنون در اختیار بخش خصوصی قرار دارد، یکی از همان خانه‌های هدف برای بوم‌گردی است. »
- نوسازی با حفظ بافت سنتی
در پروژه تام محله دربند، توسعه بوم‌گردی در این محله با تسهیلات ویژه‌ای نیز همراه خواهد بود. تسهیلاتی که نه تنها باعث توسعه گردشگری و بوم‌گردی در این محله می‌شود، بلکه زمینه را برای مقاوم‌سازی خانه‌های فرسوده محله فراهم می‌کند. دودانگه می‌گوید: «بافت فرسوده در محله دربند مشکلات فراوانی برای اهالی ایجاد کرده است. از نداشتن پارکینگ خانه‌های قدیمی و کمبود جای پارک در خیابان‌های محله تا نبود شبکه فاضلاب شهری در برخی کوچه‌ها و معابر و... گام اول این پروژه برای نوسازی بافت فرسوده، توانمندسازی و افزایش سطح درآمد این ساکنان با تکیه بر گردشگری، بوم‌گردی و اشتغالزایی است. پهنه دربند R۲۱۲ است که امکان ساخت یک بنای ۳ طبقه را به مالک می‌دهد. سیاست توسعه محله و نوسازی در دربند تغییر پهنه‌بندی نیست. زیرا لازمه توسعه گردشگری و بوم‌گردی حفظ بافت و کالبد سنتی محله است. در نتیجه می‌توان با ارائه تسهیلات ویژه زمینه را برای مقاوم‌سازی و نوسازی براساس همان پهنه R۲۱۲ برای ساکنان فراهم کرد. دفتر توسعه محله‌ها برای مقاوم‌سازی و دریافت مجوز از سازمان میراث فرهنگی در کنار مالکانی خواهد بود که به توسعه بوم‌گردی علاقه دارند. »
- توسعه امید با اشتغالزایی
یکی از مهم‌ترین محورهای پروژه تام محله دربند، اشتغالزایی و درآمدزایی برای ساکنان بومی این محله است. همان‌طور که بوم‌گردی زمینه توجه گردشگران به صنایع‌دستی و اشتغالزایی بومیان را فراهم می‌کند، در این طرح نیز توسعه گردشگری و بوم‌گردی با محور اشتغالزایی برای اهالی پیش خواهد رفت. اکنون کارگروهی برای این موضوع تشکیل شده تا با همراهی کارآفرینان و دیگر نهادها این پروژه به مرحله اجرا نزدیک شود. دودانگه می‌گوید: «یکی از ابعاد این پروژه، زمینه‌سازی برای اشتغالزایی، تولید و فروش صنایع مرتبط با گردشگری محله دربند است که با تشکیل صندوق توسعه امید امکان‌پذیر خواهد شد. کارآفرینان، بانوان هنرمند و آشنا به ساخت صنایع‌دستی و... در محله شناسایی شده‌اند که پس از تشکیل صندوق شرایط برای اعطای وام به این افراد مهیا می‌شود. اعضای این صندوق ۵ تا ۷ نفر خواهند بود که از معتمدان محله و کارآفرینان تشکیل می‌شوند. اگرچه گردشگران بسیاری در روزهای آخر هفته به دربند می‌آیند اما اهالی بافت قدیمی این محله هیچ سهمی از حضور گردشگران در محله ندارند. بر اساس تحقیقات ما، بیشترین سود اهالی و به‌ویژه خانواده‌های کم‌بضاعت بافت فرسوده محله، تأمین مواد اولیه محصولات غذایی رستوران‌های دربند است. در این پروژه پس از تشکیل کارگروه‌ها، شرایط برای اعطای وام به این خانواده‌ها برای تولید و عرضه محصولات غذایی و صنایع‌دستی به گردشگران مهیا می‌شود. »
- توسعه محله با مشارکت همه اهالی
یک سوی ماجرای توسعه بوم‌گردی و گردشگری در محله دربند، اهالی این محله هستند. اهالی و شورایارانی که در جلسات متعدد با دفتر توسعه محله‌ها، گام‌های نخست را برای توسعه گردشگری در محله برداشته‌اند. «اکرم ثمری‌فر» شورایار محله دربند می‌گوید: «با توجه به ظرفیت‌های طبیعی دربند، توسعه گردشگری در محله به چند روش قابل پیگیری است. به‌عنوان مثال علاوه بر همراه کردن برخی مالکان خانه‌های قدیمی و سنتی دربند برای ورود به مسئله بوم‌گردی، دربند امکان دیگری هم برای جذب گردشگر دارد. گردشگران بسیاری از تهران و شهرهای اطراف به قصد صعود به ارتفاعات و استفاده از جاذبه‌های طبیعی دربند می‌خواهند حداقل یک شب را در نزدیکی مسیر پیاده‌روی و کوهپیمایی به صبح برسانند تا از نخستین دقایق روز به دل طبیعت بزنند. جلساتی با برخی از اهالی برگزار شده تا علاوه بر مسئله بوم‌گردی، دیگر خانه‌های قدیمی دربند هم با رعایت همه موارد قانونی و... در اختیار این گردشگران قرار بگیرد. کاری که برای برخی از ساکنان بافت فرسوده آورده مالی خوبی هم به همراه دارد. » «فرهاد حسینی» از اهالی دربند می‌گوید: «ساکنان دربند نفع زیادی از حضور گردشگران در خیابان‌های محله نمی‌برند. تنها ترافیک و شلوغی خیابان‌ها در روزهای آخر هفته نصیب ما می‌شود. اگر شهرداری کار را برای راه‌اندازی بازارچه‌های محلی تسهیل کند، امکان فروش و عرضه محصولات غذایی، صنایع‌دستی و... برای اقشار کم درآمدی که در بافت فرسوده زندگی می‌کنند فراهم می‌شود. »
نظر شما