توصیه کارشناسان طب ورزش و متخصصان ارتوپدی هم همین است. با این‌حال ظاهرا اوضاع برعکس است. انگیزه اغلب افراد در هنگام خرید تردمیل این است که تنها تحرک کافی داشته باشند، به همین دلیل، خیلی از بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌ها را افرادی تشکیل می‌دهند که سابقه یک کمر درد مختصر داشته‌اند و با استفاده نادرست از وسایل ورزشی خانگی با کمر‌دردهای حاد به فیزیوتراپ یا ارتوپد مراجعه کرده‌اند. در رابطه با مضرات وسایل خانگی ورزشی، به بهانه نوزدهمین کنگره فیزیوتراپی که 24 تا 26 اردیبهشت برگزار می‌شود، با دکتر ابراهیم انتظاری، فیزیکال‌تراپیست، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دبیر علمی این کنگره گفت‌وگوکرده‌ایم.
- آقای دکتر، تردمیل این روزها خیلی مد شده. به‌نظر شما این اتفاق خوبی است؟
خب، تردمیل کاربردهای زیادی دارد؛ هم از نظر ورزشی و هم از نظر درمانی. البته رسم شده که در خانه‌ها به‌عنوان یک وسیله ورزشی از آن استفاده می‌کنند، حالا چه برای انجام یک پیاده‌روی معمولی روزانه و چه برای لاغر شدن. ولی متأسفانه چون اکثرا نحوه استفاده از آن را نمی‌دانند، مشکلات زیادی ناشی از استفاده از این وسایل به وجود می‌آید. معمولا هم کمتر خانواده‌ای پیدا می‌شود که از تردمیل و دوچرخه ثابت بیشتر از 20 روز یا یک ماه استفاده کند. فقط برای تفریح این وسیله را می‌خرند و بعد از مدتی آن را کنار می‌گذارند. البته ما امیدواریم این اتفاق بیفتد، چون در اکثر مواقع آنقدر از این وسیله غلط استفاده می‌شود که مضراتش بیشتر از منافعش است.
- شما گفتید تردمیل با هدف ورزش روزانه یا لاغرشدن خریداری می‌شود. اصلا استفاده از این وسیله در درمان چاقی مؤثر است؟
بله، از این وسیله بیشتر برای لاغری استفاده می‌شود، در حالی‌که مردم نمی‌دانند اصلا از این وسیله چه موقع باید استفاده کرد که جنبه لاغری داشته باشد به‌طوری‌که فرد عملا با تردمیل‌زدن بیشتر دچار چاقی می‌شود.
- چطور؟!
ببینید، در خیلی از ورزش‌هایی که مردم برای لاغری انجام می‌دهند، بعد از مدتی سلول‌های بدن به مقدار سوخت و ساز ناشی از ورزش عادت می‌کنند. علاوه بر این، خیلی از لاغری‌‌ها به خاطر از دست دادن آب است. پس فرد باید به مرحله‌ای برسد که چربی‌ها هم بسوزند. حالا چنین فردی اگر بعد از ورزش تغذیه نامناسب داشته باشد، مسلما چاق می‌شود، چون سلول‌ها هم بعد از مدتی به حجم بالای غذا عادت می‌کنند.
در این شرایط با اینکه وزن تا حدی کاهش می‌یابد اما بعد از مدتی این روند کاملا متوقف می‌شود. برای همین تاکید ما به‌خصوص برای خیلی از افرادی که بعد از ورزش به‌علت تشنگی مایعات زیادی مصرف می‌کنند، این است که اگر کسی می‌خواهد وزنش را کم کند، باید هم ورزش و هم رژیم غذایی را با هم داشته باشد. یعنی کسی که تردمیل می‌زند، باید بداند که قبل از تردمیل یا بعد از آن چقدر آب باید بخورد یا اصلا آب بنوشد یا نه؟ یا اینکه میزان آب دفع شده از بدن این فرد اصلا چقدر است؟ میزان انرژی و کالری که در این ورزش از دست می‌دهد چقدر است؟ چون بعد از تردمیل استفاده از مواد حاوی کالری زیاد و مواد قندی به هیچ وجه منجر به کاهش وزن فرد نمی‌شوند و اثر کاملا معکوس خواهند داشت.
- غیراز این، بعضی‌ها می‌گویند تردمیل عوارض دیگری هم دارد...
البته استفاده غلط از تردمیل زانودرد، کمر درد، دردهای سیاتیکی، کشیدگی تاندون‌ها و لیگامان‌ها و گردن‌درد را به همراه دارد و گاهی اوقات حتی با سکته قلبی همراه است. خیلی از این عوارض هم به زمان طولانی احتیاج دارند تا بهبود یابند؛ حتی کشیدگی لیگامان‌ها و تاندون‌ها شاید دیگر درمان نشوند.
- با وجوداین، نباید این موارد برای کسانی که قصد خرید این دستگاهها را دارند، توضیح داده شود؟
متأسفانه در حالی‌که اکثریت افراد جامعه نسبت به ورزش و نحوه انجام آن هیچ‌گونه آگاهی ندارند، نه قبل از خرید این دستگاهها به خریداران مشاوره لازم داده می‌شود، نه در باشگاه‌های ورزشی یک فیزیوتراپ یا حداقل مربی تربیت‌بدنی به استفاده‌کنندگان مشاوره می‌دهد و نه کاتالوگ‌های موجود در این دستگاهها حاوی نکات لازمی هستند که حین استفاده از تردمیل یا دوچرخه ثابت یا هر وسیله دیگری باید رعایت شوند.
- شما می‌توانید به این نکات اشاره کنید؟
ببینید، اگر بخواهیم هر ورزشی را شروع کنیم، قبل از انجام آن یک سری از حرکات و ورزش‌های مقدماتی و کششی برای گرم کردن عضلات لازم است تا فرد برای ورزش اصلی آماده شود. بعد از این مرحله هم برای فرد یک سری از ورزش‌های سرد‌کننده عضلات ضروری است که متأسفانه کسانی که از تردمیل یا وسایل ورزشی خانگی استفاده می‌کنند، به این موضوع توجهی نمی‌‌کنند.
مثلا کسی که می‌خواهد تردمیل بزند، باید بداند که قبل از آن، چه ورزشی برای آمادگی بدن انجام دهد، تغییر دادن شیب تردمیل هم حتی فرمول خاص خود را دارد چون اگر فرد بیماری قلبی داشته و از آن هم اطلاعی نداشته باشد، ممکن است با کم و زیاد کردن شیب و سرعت تردمیل، مشکل قلبی خود را وخیم‌تر کند.
- با این حال، مسلما نمی‌توانیم بگوییم تردمیل برای همه مضر است، چون به هر حال یک سری از افراد ناچار به استفاده از این وسیله هستند. به‌خصوص اینکه در مراکز توانبخشی قلبی هم از این وسیله برای بیماران بازتوانی قلبی استفاده می‌شود. خب، چه کسانی واجد استفاده از تردمیل هستند و در چه شرایطی؟
بله، همین‌طور است. ما این دستگاهها را برای همه مضر نمی‌دانیم. ولی هر کسی که می‌خواهد تردمیل بخرد اولا هدفش مشخص باشد و بعد با متخصص مورد نظرش مشورت کند، مثلا اگر فرد چاقی است که مشکل فشار خون هم دارد، حتما قبل از استفاده از تردمیل با یک متخصص قلب مشورت کند. حالا اگر این وسیله با هدف لاغری تهیه می‌شود، فرد استفاده‌کننده باید به متخصص تغذیه و فیزیوتراپیست مراجعه کند تا مشاور به او بگوید از چه تردمیلی با چه شیب و سرعتی استفاده کند، چون چنین فردی مطمئنا احتیاج به تردمیلی ندارد که سرعتش آنقدر بالاست که به درد یک دونده ماراتن می‌خورد.
- بیماران قلبی چطور؟
این بیماران هم حتما نیاز به تردمیل دارند ولی متأسفانه نحوه استفاده از آن را نمی‌دانند. مثلا یک بیمار قلبی باید بداند که ضربان قلبش به چه تعداد رسید، دیگر عمل راه رفتن روی تردمیل را متوقف کند. اگر این آگاهی‌ها بالا رود اینقدر شاهد خرید بی‌رویه و غیرضروری این دستگاهها نیستیم.
- به هر حال خرید بی‌رویه تا زمانی ادامه می‌یابد که فروشندگان این دستگاهها را در هر شرایطی به مشتری خود می‌فروشند. این طور نیست؟
دقیقا. این مشکلی است که در کشور ما وجود دارد؛ یعنی هر فروشنده‌ای اجازه فروش این دستگاهها را دارد و به هر کسی اجازه واردکردن آنها داده می‌شود. به‌طور کلی روی تجهیزات پزشکی هیچ کنترلی نیست. البته چنین کنترلی کار آسانی هم نیست چون از یک طرف رسانه‌ها مردم را به ورزش کردن تشویق می‌کنند و از طرف دیگر کسی نیست که در مورد استفاده از وسایل ورزشی به مردم آگاهی دهد.
- برگردیم به اهداف استفاده از تردمیل. شما گفتید خیلی‌ها از این وسیله با هدف راه‌رفتن استفاده می‌کنند. خب، آیا راه رفتن معمولی روی این وسیله هم عوارض دارد؟
من هم از شما یک سؤال می‌پرسم و اینکه آیا راه رفتن در فضای باز بهتر نیست؟ ما توصیه می‌کنیم که افراد مسیر‌های متفاوتی را برای پیاده‌روی انتخاب کنند چه برسد به اینکه یک تردمیل را داخل یک اتاق کوچک بگذارند و راه بروند. خب، معلوم است که چنین شرایطی خسته‌کننده است، به‌خصوص که ما همیشه توصیه می‌کنیم افراد روی سطح صاف راه بروند نه روی سطح شیب دار. علاوه بر این، سرعت راه رفتن هم باید طوری باشد که ضربان قلب از یک حد مشخص بالاتر نرود. چون ضربان قلب نباید از 75 تا 80 بیشتر شود. برای این کار هم فرد باید بداند ضربان قلبش در حالت طبیعی چقدر است و از چه میزانی نباید بالاتر برود.
- حالا فرض کنیم فردی فقط شرایط پیاده‌روی روی تردمیل را دارد. در این صورت چنین فردی چه نکاتی را باید رعایت کند؟
ببینید، برای چنین فردی فضای اتاق باید از نظر اکسیژن کاملا استاندارد باشد. تنها مزیت تردمیل هم همین است که امکان دارد فضای بیرون آلوده بوده و فضای منزل آلودگی کمتری داشته باشد. رطوبت هم نباید از حالت عادی بیشتر یا کمتر باشد؛ یعنی هوای محیط نه آنقدر سرد باشد که بعد از ورزش بدن فرد کاملا سرد شود و نه آنقدر گرم که تعریق بیش از حد به‌وجود بیاید و فرد مشکل کم آبی بگیرد؛ چون عرق زیاد، الکترولیت بدن را به هم می‌زند.
- برای همین است که توصیه می‌شود کسانی که می‌خواهند چنین ورزشی را انجام دهند، قبل از آن آبمیوه‌هایی را مصرف کنند که دارای نمک و قند معینی است؟
بله، چون درصورت دفع این مایعات، فرد دچار شوک کم‌آبی نمی‌شود. مثلا کسانی که سونای داغ می‌روند، تعریق زیادی می‌کنند و اگر قبل از آن مایعات کافی ننوشیده باشند ممکن است دچار افت سریع فشار خون شوند چون آب بدن در این شرایط به شدت کم می‌شود، بنابراین شرایط محیطی از نظر میزان هوا و رطوبت باید کاملا استاندارد باشد.
- در خرید تردمیل باید چه نکاتی را رعایت کرد؟
در خرید نوع تردمیل هم باید نکاتی را در نظر داشت. اگر فرد خودش میزان ضربان قلبش را می‌داند، می‌تواند از یک تردمیل معمولی استفاده کند حتی بدون اینکه شیبش کم و زیاد شود؛ یعنی تردمیلی که فقط مقاومتش کم و زیاد می‌شود. ولی اگر فرد یک بیمار قلبی است، باید از تردمیل‌هایی استفاده کند که هم ضربان قلب و هم تنفس و نبض را دائما به او گزارش می‌دهد.
