هاشمی که در سفری 10روزه در عربستان سعودی به سر می‌برد طولانی‌ترین سفر مقامی ایرانی را در این کشور تجربه می‌کند، فرصتی که او هر روز خبری درباره بهبود روابط اعلام می‌کند؛ روز گذشته خبر از دستور پادشاه عربستان برای مقابله با رفتارهای افراطیون علیه شیعیان در شهرهای مکه و مدینه را داد و دیشب نیز در جوار حرم نبوی(س) خبرداد که«بقیع به‌زودی احیا خواهد شد» وی این خبر را در قبرستان بقیع در دقایق پایانی یکشنبه شب داد و پس از آنکه به دستور مستقیم ملک عبدالله شاه عربستان برای اولین بار زائران زن حاضردر حرم مطهر رسول اکرم(ص) توفیق حضور در کنار ائمه بقیع(ع) را یافتند داد.
رئیس مجلس خبرگان رهبری ضمن تشکر از مساعدت مسئولان سعودی با زوار ایرانی گفت: آقای ملک عبدالله پادشاه عربستان طی امروز دو بار با وزیر عربستانی همراه من صحبت کرد و از او خواست که رضایت شیعیان مدینه جلب شود.
رئیس مجلس تشخیص مصلحت نظام هر چند میهمان ویژه پادشاه عربستان است و امروز به‌عنوان اولین ایرانی به منطقه فدک در اطراف مدینه رفته و از این مکان مقدس که جایگاه ویژه‌ای نزد شیعیان دارد بازدید می‌کند اما همین کافی است در شرایطی که افراط گرایان عربستان هر روز بر آتش مخاصمه با شیعیان می‌افزایند سران دو کشور همراهی، دوستی و مفاهمه را پیشه کرده‌اند.
امیرعبدالله که در دوره ولیعهدیش آذر 1376 برای شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی به تهران آمد به دعوت اکبرهاشمی رفسنجانی در زمانی که او دوران ریاست‌جمهوری‌اش را به پایان برده بود به ایران سفر کرده بود، سفری که نقطه اوج روند رو به بهبود مناسبات سیاسی دو کشور در دهه 1370 بود. پس از این سفر رفت‌وآمد بلندپایگان دوکشور به پایتخت‌های یکدیگر فزونی یافت.
سوء تفاهم و عدم‌شناخت صحیح اصلی‌ترین ویژگی مناسبات میان عربستان و ایران بوده است، موضوعی که شکنندگی روابط این دو کشور راهبردی منطقه را طی سه دهه گذشته به‌دنبال داشته است. از همین جهات است که همزمان با سفر رئیس مجلس خبرگان رهبری به عربستان سعودی ضرورت گفت‌وگوی کشورهای عرب با ایران ضروری دانسته شده است.
با نگاهی به پیشینه روابط ایران و عربستان شاهد روزهای پرفرازو‌نشیبی هستیم. عربستان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران سیاست احتیاط، سکوت و نظارت را در پیش گرفت، ولی پس از مدتی هیأتی بلندپایه به سرپرستی دبیرکل «رابطه العالم اسلامی» را برای تبریک پیروزی انقلاب اسلامی به ایران فرستاد. ملک خالد در اولین عکس‌العمل خود برپایی حکومت اسلامی را در ایران مقدمه نزدیکی و تفاهم هرچه بیشتر دو کشور خواند. فهد ولیعهد وقت عربستان نیز گفت: «برای رهبری انقلاب ایران احترام زیادی قائل هستیم.»
اما با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، عربستان با کمک‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و تبلیغاتی خود، در کنار عراق قرار گرفت. مجموع این اقدامات باعث سردی و تیرگی روابط شد و مناسبات ایران و عربستان سعودی تا سطح کاردار تنزل یافت.
یک هواپیما ربایی روابط ایران و عربستان را در اوج جنگ تحمیلی عراق وارد شرایط بهتری کرد و مناسبات ایران و عربستان بهبود یافت. در سال 1363 حادثه ربوده شدن یک فروند هواپیمای سعودی و فرود آن در فرودگاه مهرآباد و اقدامات مثبت جمهوری اسلامی ایران در پایان دادن به این حادثه، باعث شد روابط دو کشور تا حدودی رو به بهبود نهد.
در 1364 سفر وزیرخارجه عربستان به جمهوری اسلامی و سفر وزیر خارجه وقت ایران به عربستان انجام شد که این سفرها باهدف بهبود روابط و حل پاره‌ای از مشکلات فیمابین چون حج و جنگ ایران و عراق صورت گرفت، اما نتیجه‌ای در پی نداشت. اما باز در سال 1365، عربستان برای فشار بر جمهوری اسلامی ایران و با افزایش صدور نفت، قیمت را کاهش داد که به تیرگی مجدد در روابط دو کشور انجامید.
سردی حاکم بر روابط دو کشور و تشدید آن توسط آمریکا با هدایت جریانات منطقه‌ای بر ضد‌ایران، همچنین شهادت 400تن از حجاج ایرانی در مراسم حج 1366 که اعتراض شدید جمهوری اسلامی را به‌دنبال داشت تیرگی روابط دو کشور را به اوج خود رساند. ششم اردیبهشت 1367 عربستان اقدام به قطع یکجانبه مناسبات سیاسی با جمهوری اسلامی ایران کرد و این قطع رابطه حدود سه سال به طول انجامید.
سه سالی که هیچ زائر ایرانی به حج مشرف نشد؛ اما عربستان سعودی که از قطع روابط با ایران منفعتی نبرده بود با بهانه‌ای به‌دنبال تجدید رابطه بود. موضوع پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل توسط جمهوری اسلامی ایران گام مؤثری در تجدید رابطه با عربستان بود. عربستان قبول قطعنامه از سوی ایران را یک اقدام شجاعانه توصیف و از آن استقبال کرد. در این شرایط، جبهه‌گیری مطبوعاتی عربستان علیه جمهوری اسلامی متوقف شد و فهد شخصاً اعلام کرد که با ایران اختلافی ندارد که قابل حل نباشد. تهران نیز آمادگی خود را برای شروع مذاکرات مستقیم با ریاض اعلام کرد.
تجاوز عراق به کویت در 1369 و مواضع ایران در این حادثه و هم نیاز شورای همکاری خلیج‌فارس به حمایت ایران، باعث شد تا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، به ویژه عربستان برای تجدید رابطه با جمهوری اسلامی ایران تلاش کنند.
اولین دیدار مقامات ایران و عربستان بین وزرای خارجه دو کشور در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ـ شهریور 1369 ـ و دیدار بعدی در ژنو انجام گرفت. در 15 اسفند 1369 نیز وزرای خارجه دو کشور در مسقط با هم ملاقات کردند. به‌دنبال این دیدار در 2۷ اسفند 1369 بیانیه مشترکی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی دو کشور همزمان در تهران و ریاض منتشر شد.
سعودالفیصل وزیر خارجه عربستان پس از دیدار با علی اکبر ولایتی وزیر خارجه وقت در مصاحبه‌ای اعلام کرد، عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران در حل تمام مشکلات فی مایبن به تفاهم رسیده‌اند. سرانجام پس از سه سال قطع رابطه سیاسی، در پی مذاکرات وزرای خارجه دو کشور، تجدید روابط متقابل اعلام شد و مقامات تهران و ریاض در فروردین 1370 سفارتخانه‌های خود را در پایتخت‌های یکدیگر گشودند.
بین سالهای 1370ـ شروع مجدد روابط دو کشور ـ تا 1376 که سال آغاز کار دولت خاتمی و دوره تنش‌زدایی و بسترسازی روابط دو کشور به شمار می‌آید.عربستان سعودی نشان داده است «تاثیر پذیری از بیرون» ویژگی است که سعی کرده است در سالهای اخیر از آن فاصله بگیرد و براساس منافع ملی و منطقه‌ای مناسباتش را با جمهوری اسلامی ایران بر مدار منفعت دو سویه تنظیم کند. بومی‌گرایی و منطقه‌گرایی که طی بیش از دو دهه اخیر شعار آرمانی جمهوری اسلامی ایران برای فائق آمدن بر مشکلات منطقه به شمار می‌رود، به تدریج نزد دولتمردان عربستان سعودی نیز معنا و مفهوم حقیقی خود را یافته است.
رفتار فعلی سران عربستان سعودی نشان می‌دهد تغییراتی در راستای منافع جهان اسلام در حال وقوع است چرا که به اعتقاد نویسنده سرمقاله دیروز روزنامه الریاض عربستان « در جهانی که کشورها برای تشکیل ائتلاف و پیمان‌های مشترک تلاش می‌کنند، عقل حکم می‌کندکه اعراب برای حفظ منافع اساسی خود درباره گفت‌وگو و دستیابی به توافق با ایرانی‌ها تلاش کنند به‌خصوص که اعراب و ایرانی‌ها ازامکانات بسیار در زمینه‌های انرژی، نیروی انسانی، گردشگری، موقعیت جغرافیایی، صنعت، کشاورزی وعرصه‌های دیگر برخوردارند.»
الریاض نوشت، اگر اعراب و ایرانی‌ها به اختلافات خود ادامه دهند درواقع با فطرت الهی خویش جنگیده‌اند زیرا فطرت بشر براستفاده از امکانات وخلاقیتهای انسان و کنار گذاشتن حوادث تلخ گذشته حکم می‌کند.
این روزنامه افزود: انسان‌ها به‌طورطبیعی با یکدیگر دربرخی زمینه‌ها ازجمله عقاید و افکار متفاوت هستند اما مسئله این است که این تفاوت به اختلاف ومنازعه نباید تبدیل شود. الریاض نوشت، اکنون مسئله مسلمانان اعم از عرب، ترک و ایرانی باید این باشد که چگونه ازامکانات خود برای بهبود و پیشرفت اوضاع مسلمانان استفاده کنیم نه اینکه برسراین بحث کنیم که حق با کیست.
