و گلایه‌مندی معاون پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف از مشخص نشدن بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها بدون شک بازتابی از یک نگرانی جمعی در میان مسئولان و کارکنان دانشگاه‌های کشور است. زیرا همان‌گونه که «دکتر رضا روستا آزاد» گفته بعد از گذشت 3 ماه از سال 87، هنوز بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها ابلاغ نشده است. این در حالی است که دولت و مجلس هفتم پیش از این، خبر از افزایش بودجه‌های پژوهشی کشور داده بودند.
آرزوهای بزرگ
«جمهوری اسلامی ایران، علوم را به بخشی از انقلاب خود تبدیل کرده است.» بخش‌های خبری تلویزیون در روزهای گذشته با استناد به مقاله اخیر روزنامه واشنگتن‌پست درباره سفر برتون ریچر، دانشمند آمریکایی برنده جایزه نوبل فیزیک به ایران و بازدید او از دانشگاه صنعتی شریف، خبر از نگاه تحسین‌آمیز غرب به پیشرفت‌های علمی و تحقیقاتی جوانان ایرانی دادند.
هرچند بعید به‌نظر می‌رسد که برنده جایزه نوبل فیزیک، اطلاعی از وضعیت بودجه پژوهشی دانشگاه‌های ایران داشته باشد، اما حضور وی در یک دانشگاه ایرانی و پرداختن یکی از معتبرترین نشریات دنیا به این موضوع بدون شک می‌تواند مایه رضایت خاطر دولتی باشد که در سال‌های اخیر بارها علاقه خود را به پرده‌برداری از توفیق‌های علمی و غافلگیری‌های مکرر مردم با معرفی یک اختراع و اکتشاف تازه نشان داده است.
حال پرسش اینجاست که با وجود علاقه وافر دولت نهم به ثبت رکوردهای علمی و تحقیقاتی، چه چیز مانع از اختصاص بهنگام بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها می‌شود؟ از طرف دیگر، معاون پژوهشی وزارت علوم سهم بودجه پژوهشی را نیم درصد تولید ناخالص ملی می‌داند که در آخرین لحظات تصویب بودجه به یک درصد رسیده است.
هرچند بسیاری آن زمان هم معتقد بودند این عدد کمتر از 6 صدم درصد است. با این حال مشکل اینجاست که ابلاغ همین بودجه ناقابل نیز با تاخیر همراه است، به‌طوری که دکتر روستا آزاد آن را مایه توقف طرح‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها می‌داند.
پیش از این، محمود احمدی‌نژاد در حاشیه تقدیم بودجه سال 87 کل کشور به مجلس شورای اسلامی از توجه خاص بودجه امسال به آموزش عالی و رساندن این مراکز به جایگاه اصلی خود خبر داده بود.
همان زمان، دکتر محمدحسن صادقی‌مقدم، معاون امور فرهنگی، آموزشی و پژوهشی معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری در بیان یکی از ویژگی‌های لایحه بودجه 87 گفت:«دولت دستگاه‌های اجرایی را مکلف به هزینه یک درصد از بودجه اختصاصی خود به پژوهش کرده است. با اجرای این قانون در بخش تکلیفی، حداقل یک هزار و 700 میلیارد تومان علاوه بر برنامه‌های تحقیقاتی دستگاه‌ها که حدود یک هزار و 200 میلیارد تومان برآورد می‌شود، به این بخش اختصاص داده شود.»
اما نمایندگان مجلس هفتم نسبت به بودجه دانشگاه‌ها تا این اندازه خوشبین نبودند و با توجه به کسری بودجه جدی سال 86 و مشکلات فراوان آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی، خبر از کسری بودجه در سال 87 دادند. علاوه بر آن تا پایان سال 86 انتقاد گسترده بسیاری از دانشگاه‌های کشور در مورد کسری بودجه، اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس را به واکنش‌های جدی‌تری واداشت.
«علی عباسپور تهرانی» خواستار پرداخت هرچه سریع‌تر کسری بودجه دانشگاه‌های کشور شد. محمدعلی حیاتی نیز در انتقاد از نحوه تخصیص بودجه دانشگاه‌ها گفت:«اعتبارات دانشگاه‌ها براساس نیاز تعیین نمی‌شود و مانند روال گذشته تنها براساس بودجه مصوب سال‌های گذشته مشخص و 10 درصد به آن اضافه می‌شود.»
این در حالی است که مجلس پیش از آن طرح ایجاد ردیف مستقل برای مؤسسات آموزشی و پژوهشی را به تصویب رسانده بود تا اعتبار مورد نیاز هر ردیف متناسب با جمعیت دانشجویی هر مؤسسه و براساس بودجه سرانه دانشجویی، توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور از اعتبارات دانشگاه‌ها کسر و در ردیف ایجاد شده منظور شود. هرچند بنا به گفته عباسپور، عدم‌اجرای این مصوبه توسط دولت، از سوی نمایندگان پیگیری شد و در نتیجه، دولت آیین‌نامه اجرایی خود را اصلاح کرد، اما عمر مجلس هفتم برای دیدن آثار عملی این اصلاحات کفاف نداد.
بودجه پژوهشی؛ اولین قربانی
به‌نظر می‌رسد آنچه بیش از اجرا یا عدم‌اجرای طرح‌های دولت برای رشد زمینه پژوهش، مسئولان دانشگاه‌ها را رنج می‌دهد، بلاتکلیفی حاصل از عدم‌ابلاغ ابتدایی‌ترین بخش سهمیه آنها از بودجه کشور است که با توجه به کسری بودجه جدی آنها در سال 86 و ناتوانی در پرداخت حقوق کارکنان، مسئله بودجه پژوهشی را لاجرم به اولویت‌های چندم منتقل می‌کند؛ چرا که بنابر تجربه سال‌های اخیر در جایی که کارکنان بدون حقوق و دانشجویان بدون امکانات رفاهی مانده باشند، سرفصل‌های بودجه‌های پژوهشی و تحقیقاتی اولین قربانی کسری بودجه به شمار می‌رود.
هرچند دانشگاه‌ها تنها مراکز درگیر با مشکل اعتبارات نیستند و جزئی از یک جریان کلی محسوب می‌شوند، اما برای جامعه‌ای که با داعیه تولید علم و فناوری وارد تعامل با دنیای بیرون از خود می‌شود، راهی جز این نیست که برای مراکز علمی و تحقیقاتی خود کارکردی بیش از کارکرد ویترینی قائل شود.
مقاله روزنامه واشنگتن‌پست و تعریف‌های برگزیده جایزه نوبل فیزیک شاید به مذاق بخش‌های خبری ما خوش بیایند، اما نمی‌توانند جایگاه دانشگاه‌های ایران در رده‌بندی دانشگاه‌های جهان را از مقام هزار و چندمی به جایگاه‌های شایسته‌تری ارتقا دهند.
