وقتی ماده سمی از راه دهان وارد بدن می‌شود با توجه به قدرت و نوع سم مصرف شده، بعد از مدتی شروع به ایجاد علائم و نشانه‌هایی در شخص می‌کند که این علائم با توجه به نوع سم، نسبت سم مصرفی به جثه شخص و طول مدتی که سم خورده شده، متغیر است.
در محیط ما مواد شیمیایی بسیاری وجود دارند که می توانند موجب مسمومیت از راه گوارشی یا تنفسی شوند.
در هنگام مسمومیت با هر کدام از این مواد، علائم خاص آنها ظاهر می‌شود که ما می‌توانیم تا حدودی نوع سم را از روی علائم تشخیص دهیم.
مثلا بیشترین موارد مسمومیت شیمیایی به‌وسیله داروهای موجود در خانه و نیز مواد نفتی ایجاد می‌شود.
این مواد به چند دسته قابل تقسیم بوده و عبارتند از: داروها، گاز منوکسید کربن و دیگر گازهای سمی، سموم دفع آفات، محصولات بهداشتی، شوینده و آرایشی موجود در منازل، گیاهان سمی، فلزات سنگین، گزیدگی‌ها، غذای آلوده به سموم و مواد شیمیایی.
در کشور ما مسمومیت‌های دارویی حدود 40درصد از کل موارد مسمومیت را به خود اختصاص داده‌ا‌ند.
به گفته کارشناسان، با وجود اینکه بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط کادر پزشکی- درمانی کنترل شده و به مرگ منتهی نمی‌شود، اما خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اقتصاد، سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد می‌آورد.
طبق آمار اعلام شده از بیمارستان لقمان حکیم به‌عنوان تنها بیمارستان دارای بخش مسمومیت‌ها در تهران، تعداد افراد بزرگسال دچار مسمومیت مراجعه‌کننده به این بیمارستان حدود 30 هزار مورد در سال است که از این تعداد حدود 12 هزار نفر بستری می‌شوند و به‌طور متوسط 500 نفر از آنان نیز در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند؛
علاوه بر آنکه 120 مورد -یعنی حدود یک درصد از این افراد- جان خود را از دست می‌دهند. همچنین براساس گزارش سازمان پزشکی قانونی، سال گذشته ۳۲۲نفر بر اثر مسمومیت دارویی و ۷۴۹نفر نیز بر اثر سموم فوت کردند که در ۹ماهه امسال این آمار به ترتیب ۳۸۳ مورد و ۶۰۲مورد است.
همچنین در سال گذشته حدود 3 هزار و 650 نفر کودک به‌علت مسمومیت در بیمارستان لقمان حکیم تهران بستری شدند و متأسفانه 40 نفر از این کودکان جان خود را بر اثر این مسمومیت‌ها از دست دادند.
مسمومیت‌های دارویی در همه جای دنیا، یکی از مهم‌ترین مسائل نظام‌های درمانی هستند.
به طوری که در کشور آمریکا شایع‌ترین علت پیوند کبد، مسمومیت با استامینوفن است یا در کشور انگلستان، دومین علت پیوند کبد همین است؛ همین دارویی که فکر می‌کنیم اینقدر بی‌خطر است و هیچ عارضه‌ای ندارد.
اطلاعات آماری ارائه شده در این صفحه، از گزارشی که در آخرین شماره فصلنامه علمی پزشکی قانونی ارائه شده بود، اقتباس شده است.
داروها در صدر
صرف‌نظر از مسمومیت‌های تعمدی که افراد ظاهرا به قصد خودکشی به آن دچار می‌شوند، به عقیده کارشناسان، مهم‌ترین عامل مسمومیت، داروها به‌خصوص داروهای آرام‌بخش است.
دکتر ناصر جلالی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس سابق بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان لقمان می‌گوید: بیشترین مسمومیت‌ها در قرص‌ها مربوط به آرام‌بخش‌هایی از قبیل اگزازپام، آلپرازولام و دیازپام و ضد‌افسردگی‌هایی از قبیل نوروتریپتیلین هستند.
دکتر جلالی در توضیح عوارض این داروها خاطرنشان می‌کند: داروهای آرام‌بخش خواب‌آلودگی شدید، افت فشار خون و کاهش ضربان قلب را به همراه دارند.
همچنین داروهای ضد‌افسردگی بیمار را دچار علائم بی‌قراری، تحریک‌پذیری، تشنج و نابهنجاری در ضربان قلب می‌کنند که البته اینها عوارض موقتی است که در بهترین حالت ممکن است رخ دهد.
در این میان داروهای ضد افسردگی چون برای بیماران افسرده تجویز می‌شود و اغلب به مقدار زیادی در اختیار آنها است، برای همین تمایل این افراد به خودکشی بیشتر از بقیه است، بنابراین ممکن است این افراد داروها را به صورت یکجا مصرف کنند و دچار عوارضی مثل تشنج‌های شدید، اختلالات تنفسی، عوارض قلبی و بعضا مرگ و میر شوند.
این در حالی است که به گفته کارشناسان، در گذشته داروخانه‌ها داروهای اعتیادآور و داروهایی که ایجاد مسمومیت می‌کردند را بدون نسخه پزشک به کسی نمی‌دادند ولی متاسفانه طی سال‌های اخیر کنترل مقامات بهداشتی - درمانی کمتر شده و داروها بدون تجویز پزشک داده می‌شود.
شمشیرهای دولبه
مواد‌مخدر نیز ازجمله مسموم‌کننده‌هایی هستند که شاید بتوان آنها را شمشیرهای دولبه خواند. دکتر شاهین شادنیا، رئیس بخش مسمومان بیمارستان لقمان با بیان اینکه ما در علم پزشکی یک لبه این شمشیر را به‌عنوان مرفین و کدئین- که در واقع همان ترکیبات تریاک هستند- به کار می‌بریم، می‌گوید: لبه دیگر این شمشیر که تیزتر هم هست، این است که خود فرد اقدام به استفاده از این مواد کند و این لبه تیز علاوه بر اینکه خانواده و جامعه را نابود می‌کند، فرد را دچار مسمومیت‌های شدیدی می‌کند که در بسیاری از موارد غیرقابل جبران هستند.
اما به عقیده دکتر شادنیا از بین داروهای مخدر که نخستین عامل مرگ و میر در بین مسمومان است،آفت‌کش‌ها به خصوص قرص برنج عامل مهم دیگری در مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌های دارویی است.
«قرص برنج که اکنون به راحتی در مغازه‌ها و عطاری‌ها به عنوان یک آفت کش با قیمت ارزان در اختیار مردم است یکی از عوامل مسمومیت و مرگ در کشور است که هر بسته 10 تایی آن به قیمت هزار تا هزار و 500 تومان به فروش می‌رسد و هر قرص آن 4 نفر را می‌کشد.»
وی با بیان این عبارات در توضیح نحوه مسموم‌شدن با این مواد می‌افزاید: اغلب افراد به خاطر اثرات جسمانی و سرخوشی اقدام به استفاده از این مواد می‌کنند ولی بعد از مدتی با بالا رفتن نیاز بدن دوز این داروها نیز افزایش می‌یابد تا جایی که ماده مورد نظر دیگر کفاف نیاز جسمانی فرد را نداده و او را به سمت مواد دیگری سوق می‌دهد.
شادنیا ادامه می‌دهد: همین امر اکسیژن‌رسانی بافت‌های حیاتی بدن را دچار مشکل می‌کند و عوارض پایدار عصبی به همراه دارد که در نهایت منجر به مرگ فرد می‌شود.
